Mədəniyyət və turizm Mündəricat
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2
-də 45x45-50x50 ilmə sıxlığı, xüsusi parlaqlığı ilə fərqlənir. Bu məktəbin xalçaların ən məşhur kompozisiyaları aşağıdakılardır: "Qobustan", "Şamaxı", "Şirvan", "Qəşəd", "Ərciman", "Cəmcəmli", "Qarxun", "Hacıqabul", "Qəbələ", "Salyan" və s. Şirvan həmçinin özünün xovsuz xalçaları - palaz və kilimləri ilə, qədim dövrlərdə isə sumaxları ilə məşhur olmuşdur. Paşalı və Udulu kəndlərində toxunan xovsuz xalçalar dünya şöhrəti qazanmışdır. Şirvan qədimdən həm də özünün müxtəlif xalça məmulatları - çuval, xurcun, məfrəş, çul və s. ilə məşhur olmuşdur. Orta əsr ərəb tarixçisi Əbu Cəfər Məhəmməd Təbəri (IX-X əsrlər) öz əsərlərində göstərirdi ki, Azərbaycanının şimal -şərqində, yəni Şirvanda çox yaxşı xalçalar toxunur. XII-XIII əsrlərdə Şirvanda toxunmuş xalça nümunələri İstanbulda "Türk və İslam əsərləri" muzeyində saxlanılır. Bakı xalça məktəbinə Bakıda, Abşeron və Xızı bölgələrində toxunan, Bakı xalçaları kimi tanınan xalçalar aiddir. Bu xalçalar daha yumşaq olması, 1 dm 2 -də 40x40 ilmə sıxlığı, rəng intensivliyi, bədii orijinallığı və naxış incəliyi ilə seçilir. Bakı xalçalarının səciyyəvi cəhətini son dərəcə stilizə edilmiş bitki elementləri olan həndəsi motivli medalyonlar və simmetrik kompozisiyalar təşkil edir. Burada "Bakı", "Suraxanı", "Göradil", "Fındığan", "Xilə-Əfşan", "Xilə-Buta", "Abşeron" kompozisiyaları daha geniş yayılmışdır. Gəncə xalça məktəbinə Gəncə, Gədəbəy, Qasım İsmayılov (Goranboy) və s. yerlərdə toxunan və Gəncə xalçaları adlandırılan xalçalar aiddir. Bu xalçalar 1 dm 2 -də 25x25-40x40 ilmə sıxlığı, qırmızı, göy, sarı rənglərin üstünlüyü, həndəsi motivlərin çoxluğu ilə səciyyələnir. Onların arasında "Gəncə", "Köhnə Gəncə", "Gədəbəy", "Çıraqlı", "Samux", "Çaylı", "Şadlı", "Faxralı" kompozisiyaları seçilir. Orta əsrlərdə, xüsusən X-XI əsrlərdə Gəncədə toxunmuş ipək xalçalar böyük şöhrət qazanmış və geniş yayılmışdı. Qazax xalça məktəbinə Qazaxda, Borçalıda, Göyçədə toxunan və Qazax xalçaları, Borçalı xalçaları, Göyçə xalçaları kimi tanınan xalçalar aid edilir. Bu xalçalar 1 dm 2 -də 25x25- 40x40 ilmə sıxlığı, orta ölçülü olması, möhkəm, qalın toxunması, rənglərinin intensivliyi, ornamentlərini, əsasən, iri ölçülü həndəsi elementlərin təşkil etməsi və s. ilə xarakterizə olunur. Qazax xalçaları arasında ən geniş yayılanları "Şıxlı", "Dəmirçilər", "Öysüzlü", "Borçalı", "Qazax", "Qaraçöp", "Qarayazı", "Salahlı", "Qaçağan", "Kəmərli", "Qaraqoyunlu", "Qaymaqlı", "Göyçəli" kompozisiyalarıdır. Borçalı xalçalarına "Borçalı", "Çobankərə", "Fərəhli", "Qurbağalı", "Qurbağaoğlu", "Qarayazı", "Qaraçöp", "Zeyvənişan", "Ziynətnişan" və s. kompozisiyalı xalçalar aiddir. Göyçə xalçalarına "Burma buynuz", "Düyməniçək", "Qaraqoyunlu", "Sinigöllü" kimi kompozisiyalar aiddir. Bu xalçaları xarakterizə edən əsas bədii-texniki cəhətlər ilmə sıxlığının aşağı, xovunun hündür olmasıdır. Qarabağ xalça məktəbinə Qarabağ xalçaları, Şuşa xalçaları, Cəbrayıl xalçaları, Naxçıvan xalçaları, Zəngəzur xalçaları kimi tanınan xalçalar aiddir. Bu xalçalar 1 dm 2 -də 30x30-40x40 ilmə sıxlığı, kompozisiyaların müxtəlifliyi, rənglərinin əlvanlığı, ornamentlərinin əsasən nəbati motivli olması, əksərinin dəst halda toxunması və s. ilə xarakterizə olunur. 96 Qarabağ xalçalarına "Malıbəyli", "Ləmpə", "Bağçadagüllər", "Bulud", "Saxsıdagüllər", "Nəlbəkigül", "Çiçəkli Muğan", "Bəhmənli", "Xanlıq", "Kürd", "Qaraqoyunlu", "Qarmaqlı", "Qasımuşağı", "Qubadlı", "Muğan", "Talış", "Naxçıvan", "Əjdahalı", "Zəngəzur" və s. kimi kompozisiyalı xalçalar aiddir. Qarabağda medalyonlu, süjetli və ornamental xalçalar toxuyurdular. "Buynuz", "Balıq", "Dəryanur", "Xanlıq", "Xantirmə", "Qasımuşağı", "Minaxanı" kompozisiyaları daha geniş yayılmışdı. Qarabağ həm də kilim, palaz, şəddə, vərni kimi xovsuz xalçaları və xalça məmulatları ilə məşhur olmuşdur. XVII-XVIII əsrlərdə Qarabağda toxunmuş məşhur əjdahalı xalçası - "Xətai" ABŞ-ın Tekstil-Muzeyinin qiymətli eksponatı sayılır. Təbriz xalça məktəbinə Təbrizdə və s. yerlədə toxunan, Təbriz xalçaları kimi tanınan xalçalar aiddir. Bu xalçalar 1dm 2 -də 120x120 ilmə sıxlığı, zəngin koloriti, medalyonlu kompozisiyaları, ornamentlərini nəbati elementlərin təşkil etməsi ilə səciyyələnir. XV-XVI əsrlərdə məhz Təbrizdə bir çox elə xalça kompozisiyaları yaradılmışdır ki, onlar həmin regiona dünya şöhrəti gətirmişdir. Təbriz xalça məktəbinin bütün Şərq xalçaçılığına çox böyük təsiri olmuşdur. Orta əsrlər dövründə məhz burada xalçaçılıq yüksək sənət səviyyəsinə qalxmışdır. "Ləçəktürünc", "Əfşan" və başqa Təbriz xalçalarının gözəl, mürəkkəb ornamentli kompozisiyaları incəsənətdə və dünya bazarında böyük şöhrət qazanmışdır. Təbriz xalçaları arasında "Ağaclı", "Dörd fəsil", "Leyli və Məcnun", "Təbriz", "Heyvanat", "Sütunlu", "Ovçuluq", "Dörd fəsil" və s. kimi xalçalarla yanaşı, palaz, kilim, vərni, zili kimi xovsuz xalçalar da qeyd edilməlidir. Bu xalçaları xarakterizə edən əsas bədii-texniki cəhət ornamentlərinin stilizə edilmiş əyrixətli nəbati elementlərdən təşkil olunması və s.-dən ibarətdir. Səlcuqlar dövründə (1038-1157) Təbrizdə toxunmuş bir çox xalçalar hal-hazırda Türkiyədə Konya və İstanbul muzeylərində saxlanılır. Orta əsrlərdə (XV-XVIII əsrlər) Təbriz xalçaları yun, ipək, pambıq və hətta əlvan metallardan - qızıl və gümüş saplardan toxunmuşdur. Təbriz xalçaları dünyanın bir çox məşhur muzeylərinin ən qiymətli eksponatlarındandır. Onlardan XVI əsrdə toxunmuş "Şeyx Səfi" xalçası Londonun Viktoriya və Albert Muzeyində, "Heyvanat" xalçası Paris Tətbiqi Sənət Muzeyində, "Ovçuluq" xalçası Milanda Poldi-Petsolli Muzeyində, süjetli xalça Budapeşt Tətbiqi Sənət Muzeyində və s. saxlanılır. Məşhur "Şeyx Səfı" xalçasının adı Səfəvilər sülaləsinin banisi Şeyx Səfiəddin əbu İshaq Ərdəbili ilə bağlıdır. Xalça "Ləçəktürünc" kompozisiyasına əsaslanır. Orijinal variantı 1539-cu ildə toxunmuş və 350 ildən artıq Ərdəbil məscidində saxlanılmışdır. Ərdəbil, Mir, Sərab və s. bölgələrdə toxunan "Açma- yumma", "Ərdəbil", "Mir", "Sərab", "Şahabbasi", "Şeyx Səfi", "Arç", "Danalı" və s. kimi Ərdəbil xalçaları aid edilən Ərdəbil xalça məktəbi, Zəncanda toxunan "Zəncan" "Norşar", "Taruş", "Sultani" və s. kimi Zəncan xalçaları aid edilən Zəncan xalça məktəbi, Xalxal, Gerov, Miyanədə toxunan "Silsiləvi ləçək" və s. kimi Xalxal xalçaları aid edilən Xalxal xalça məktəbi, Urmiyada toxunan "Tərzi" və s. kimi Urmiya xalçaları aid edilən Urmiya xalça məktəbi, Heris, Qaraca, Gərmə, Mehriban, Goravan, Gülvanaq, Kivednə, Xocada toxunan "Açma-yumma", "Baxşayış", "Goravan", "Heris", "Qaraca", "Göllü-guşəli" və s. kimi Qaradağ xalçaları aid edilən Qaradağ xalça məktəbi, Marağa, Tilib, Sanqaçal, Binab, Xalasu, Xəştəruzçaroymaqda toxunan "Balıq", "Ləçəktürünc", "Qızılgül" və s. kimi Marağa xalçaları aid edilən Marağa xalça məktəbi, Mərənd, Səlmas, Xoyun "Ləçəktürünc", "Sütunlu" və s. kimi Mərənd xalçaları aid edilən Mərənd xalça məktəbi də mövcuddur. |