Mədəniyyət və turizm Mündəricat

Ədəbiyyat: Nərgiz Quliyeva, Ziyadxan Əliyev. Azərbaycan incəsənəti. I cild. Mənbələr. Bakı, “Bu ta” 
dizayn şirkəti, 2006, səh.88-91.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

85 
 
 
Ağacoyma sənəti 
 
Azərbaycan  meşələrinin  müxtəlif  ağaclarla  zəngin  olması  yerli  əhaliyə,  bir  çox  sənət  növləri  kimi, 
ağacoymanı da inkişaf etdirməyə imkan vermişdir. El sənətkarları zaman-zaman müxtəlif keyfiyyətli qoz, palıd, 
tut,  armud,  zoğal,  ərik  və  s.  ağaclarından  gündəlik  məişət  əşyaları,  musiqi  alətləri  və  digər  sənət  nümunələri 
hazırlamışlar. Ağacın digər materiallara nisbətən kövrək olması ondan hazırlanan daha qədim əşyaların çoxunun 
bizim dövrə gəlib çatmasına imkan verməmişdir. Lakin XVI-XX əsrlərdə yaradılmış ağacoyma nümunələri bu 
sənət növünün həyatımızda yerini və ustaların nümayiş etdirdikləri yüksək sənətkarlığı duymağa imkan verir. 
Belə  ki,  üzəri  müxtəlif  naxış  və  rəsmlərlə  bəzədilən  əşyalar 
sözün əsl  mənasında  ecazkardırlar.  Onların  hazırlanmasında 
ustalar  əsasən  üç  texnoloji  üsuldan  -  oyma,  şəbəkə  və 
xatəmkarlıqdan istifadə ediblər.
 
 
Lap  qədimlərdən  məişətimizdə  şəbəkədən  çox  geniş 
istifadə  edilib.  Bu  iş  çox  böyük  ustalıq  tələb  edir.  Şəbəkə 
müəyyən  formalı  çərçivə  daxilində  kiçik  taxta  parçalarının 
bir-birinə  mismarsız  və  yapışqansız  bənd  olunması  ilə 
yaradılır.  "Alat"  adlanan  həmin  hissələrin  bir  ucunda  diş, 
digər ucunda oyuq düzəldirlər və yığma zamanı bir alatın dişi 
о  biri  alatın  oyuğuna  keçirilir.  Əsasən  həndəsi  naxışlardan 
ibarət  olan  şəbəkə  kompozisiyaları  müxtəlif  guşəli  və 
içərisində  rəngli  şüşələr  geydirilmiş  xonçalardan  - 
formalardan ibarətdir. Onların yaratdığı bədii-estetik təəssürat 
ölçüyəgəlməzdir. 
Bizim dövrə gəlib çatmış qədim şəbəkələr sırasında Şah İsmayıl Xətainin babası Şeyx Həzrə kəndi, XVI 
əsr) və Cümə məscidinin minbərini (Gəncə, XVII əsr) qeyd etmək olar. Həndəsi xonçalardan ibarət olan birinci 
şəbəkə birüzlü, minbərin şəbəkəsi isə ikiüzlüdür. 
XVIII-XIX  əsrlərdə  də  şəbəkə  Azərbaycan  memarlığında  geniş  istifadə  olunub.  Bunun  ən  yaxşı 
təsdiqlərindən  biri  də  Şəki  Xan  sarayının  tərtibatında  istifadə  olunan  şəbəkələrdir.  Burada  sarayın 
işıqlandırılması üçün istifadə olunan şəbəkəli pəncərə və eyvanın, binanın daxilini bəzəyən divar rəsmləri ilə 
vəhdəti-sintezi valehedicidir. 
XX  əsrdə  çağdaş  Şuşa  və  Şəki  sənətkarlarının  səyi  nəticəsində  şəbəkəçilik  yeni  inkişaf  dövrünü 
yaşamaqla, Bakı, Gəncə, Moskva, Sankt-Peterburq və s. şəhərlərdəki müxtəlif funksiyalı binaların tərtibatında 
uğurla istifadə olunmuşdur. 
Oyma texnikası da məişətimizə geniş nüfuz edib, daha çox taxta sütunların, pəncərə, qapı və məhəccərin 
hazırlanmasında,  təhnə,  çanax,  tabaq,  qaşıq  kimi 
məişət  əşyalarının  bədiiləşdirilməsində  tətbiq  olunub. 
Şəki  xan  sarayının  və  vaxtilə  İrəvandakı  Hüseynqulu 
xanın  sarayını  bəzəyən  oyma  qapıları  bu  texnikanın 
gözəl  nailiyyəti  hesab  etmək  olar.  Parçaları  bəzəyən 
naxışların  vurulmasında  da  çox  vaxt  oyma  üsulu  ilə 
hazırlanan qəliblərdən istifadə edilirdi. 
Vaxtilə məişətimizdə geniş yer alan və zərifliyi 
ilə  seçilən  şərbət  qaşıqları,  içərisində  qadın 
bəzəklərinin  saxlandıgı  mücrülər  də  bu  texnikanın 
imkanlarının nəhayətsizliyini gözəl əks etdirir.
 
 
Ustalar taxta əşyalara gözəllik vermək üçün tez-
tez  xatəmkarlıq  texnikasına  müraciət  edirdilər.  Belə 
ki,  ən  müxtəlif  əşyaların  sədəf,  fil  sümüyü, kəhrəba, 
rəngli ağac, qiymətli daş-qaşla bəzədilməsi ilə onların 
bədii-estetik dəyərinin yüksəldilməsinə nail olunur. Əvvəllər Təbriz, Naxçıvan, Şuşa və Ərdəbil, sonralar isə da-
ha çox Bakı xatəmkarlığın geniş yayıldığı şəhərlər olub. Ustaların böyük zövqlə bəzək vurduqları tar, kamança, 
saz və mücrülər bu gün ən məşhur muzeyləri bəzəyir, çağdaş musiqiçilər də belə alətləri həvəslə işlədirlər. 
 
Ədəbiyyat: Nərgiz Quliyeva, Ziyadxan Əliyev. Azərbaycan incəsənəti. I cild. Mənbələr. Bakı, “Bu ta” 
dizayn şirkəti, 2006, səh.91-93.  
 

---

86