Mədəniyyət və turizm Mündəricat
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ədəbiyyat: Dünyamalıyeva Sabirə. Azərbaycan geyim mədəniyyəti tarixi (bədii-etnoqrafık
tədqiqat). Azərbaycan dilində. Bakı, "Nağıl evi", 2003, səh. 191-199. 117 Teatr Azərbaycanda teatr sənətinin kökləri xalqın əmək fəaliyyəti, məişəti, şənlik və toy ənənələri ilə bağlıdır. Qədim tarixə malik "Sayaçı", "Novruz", "Qəvsəç" kimi mərasimlərdə xor, rəqs və dialoqla yanaşı, dramatik süjetə də rast gəlinir. "Novruz" mərasiminin "Kosa-kosa" oyunu xüsusi paltar geyinən, maska taxan aktyorun iştirakı ilə əsl teatr nümunəsidir. "Xan-xan", "Gəlinlə qayınananın deyişməsi" və s. epizodlarda, "Zorxana" səhnələrində, "Yuğ" mərasimində də meydan teatrı əlamətləri güclü olmuşdur. Mərasim, ayin və oyunlardakı tamaşa elementləri müstəqil xalq teatrının yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Xalq arasında geniş yayılmış "Kosa-kosa", "Qaravəlli" (meydan teatrı formalarından biri), "Kilimarası", "Şah Səlim" (kukla tamaşaları) və s. səhnəciklər Azərbaycanda xalq teatrının müstəqil tarixə malik olduğunu göstərir. "Kosa-gəlin", "Tapdıq çoban", "Tənbəl qardaş" (üçpərdəli komediya) və s. tamaşalarda, əsasən, kəndin təsərrüfat və məişət həyatı öz əksini tapmışdır. "Şəbih" dini tamaşası Azərbaycanda professional teatrın yaranmasına güclü təsir göstərmişdir. XIX əsrin ortalarında Şuşada (1854), Lənkəranda (1856), Şamaxıda (1856), Tiflisdə (1872) teatr tamaşaları göstərilsə də, Azərbaycan teatrının tarixi Mirzə Fətəli Axundzadənin (Axundov) "Lənkəran xanının vəziri" və "Hacı Qara" komediyalarının tamaşası ilə başlanır (10 mart və 17 aprel, 1873, Bakı). Həsən bəy Zərdabinin təşəbbüsü, Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər ağa Adıgözəlovun (Gorani) yaxından iştirakı ilə realni məktəbin şagirdləri tərəfindən göstərilən bu ilk həvəskar tamaşaları milli teatrın yaranması üçün təkan olur. Azərbaycan ziyalıları, Qori seminariyasını bitirən müəllimlər Şuşa, Naxçıvan və başqa şəhərlərdə teatr tamaşaları hazırlayır ("Xırs quldurbasan", "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah", M.F. Axundzadə), eyni zamanda, bu tamaşalarda aktyor kimi çıxış edirdilər. Naxçıvanda təşkil edilmiş "Ziyalılar cəmiyyəti" (1882) və "Müsəlman incəsənəti və dram cəmiyyəti" (1883) 80-ci illərin əvvəllərində şəhərin mədəni həyatında böyük rol oynamışdır. 1887-ci ildə Firidun bəy Köçərlinin rəhbərliyi ilə İrəvanda M.F.Axundzadənin "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" komediyası Azərbaycan dilində tamaşaya qoyuldu. Şuşada, Şəkidə, Lənkəranda, Naxçıvanda, Tiflisdə, İrəvanda teatr tamaşaları göstərilməsi sahəsində ziyalılardan Haşım bəy Vəzirov, Bədəl bəy Bədəlbəyov, Əhməd Vəlibəyov, Firidun bəy Köçərli, Muxtar Muradov, İsrafil bəy Şəfibəyov, məşhur xanəndə Cabbar Qaryağdı oğlu, Məhəmməd Tağı Sidqi, Cəlil Məmmədquluzadənin qardaşı Mirzə Ələkbər, dramaturq Eynəli bəy Sultanov, Rəşid bəy Əfəndiyev və başqalarının fəaliyyəti xüsusilə qeyd olunmalıdır. 70-80-ci illərdə Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərən teatr həvəskarları tədricən Bakının teatr xadimləri ətrafında toplaşdılar. 1887-ci ildən Bakı teatr dəstəsinə Həbib bəy Mahmudbəyov, Sultan Məcid Qənizadə və N.Vəliyev başçılıq etmiş, 1888-ci ildən onlar artıq müstəqil teatr kollektivi kimi fəaliyyət göstərmişlər. 90-cı illərdən başlayaraq, Nəriman Nərimanovun Azərbaycan teatrının inkişaf etməsində böyük xidməti olmuşdur. N.Nərimanov ziyalı gəncləri aktyor truppasına dəvət edir, özü də bir çox tamaşalarda baş rolları oynayırdı. H.Zərdabi 1896-cı ildə Bakıda "Birinci müsəlman dram truppası" adlı ilk professional teatr kollektivini təşkil etdi. 1897-ci ildə Bakıda ilk dəfə "Artistlər ittifaqı" yaradıldı. İnqilabaqədərki 118 Azərbaycan teatrının repertuarı milli dramaturqların - M.F.Axundzadə, Nəcəf bəy Vəzirov, Haşım bəy Vəzirov, N.Nərimanov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, C.Məmmədquluzadə və başqalarının pyeslərindən tərtib olunur, həmçinin rus (Nikolay Vasilyeviç Qoqol, İvan Sergeyeviç Turgenev, Lev Nikolayeviç Tolstoy) və Qərbi Avropa (Uilyam Şekspir, Fridrix Şiller, Henrix Heyne, Jan Batist Molyer) klassiklərinin əsərləri ilə zənginləşdirilirdi. M.F.Axundzadənin komediyaları ilə yanaşı N.Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin", "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük", Ə.Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Bəxtsiz cavan", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", N.Nərimanovun "Nadanlıq", "Nadir şah" pyesləri oynanılırdı. 1906-cı ildə Bakıda "Müsəlman dram artistləri" şirkəti yaradıldı. Şirkətə məşhur teatr xadimi Cahangir Zeynalov rəhbərlik edirdi. Bu illərdə Bakının fəhlə rayonlarında tamaşalar göstərən dram dərnəkləri və teatr truppaları ("Balaxanı dram dərnəyi", "Həmiyyət") təşkil edildi. 1908-ci ildə "Nicat" cəmiyyəti (cəmiyyət 1906-cı ildə yaradılmışdı) yanında Hüseyn Ərəblinski, Sidqi Ruhulla, Əbülfət Vəli kimi peşəkar aktyorları birləşdirən dram truppası yaradıldı; onun daimi qarderobu, rekviziti var idi. Truppa həftədə bir-iki dəfə Tağıyev teatrında, həm də fəhlə rayonlarında tamaşalar verirdi. 1910-cu ildə "Səfa" mədəni-maarif cəmiyyəti yanında teatr şöbəsi yaradıldı. Cəmiyyətin işində Dadaş Bünyadzadə, şair Səməd Mənsur, aktyorlardan Cahangir Zeynalov, Abbas Mirzə Şərifzadə fəal iştirak edir, teatr tamaşalarına "Nicat"dan Hüseyn Ərəblinski, Mirzağa Əliyev, Sidqi Ruhulla, Hüseynqulu Sarabski və başqaları vaxtaşırı dəvət olunurdular. "Səfa" cəmiyyətinin truppası teatrın həyatı ilə bağlı mədəni-maarif işləri ilə də məşğul idi. 1910-cu ildə truppa C.Zeynalovun səhnə fəaliyyətinin 25 illiyini, 1911-ci ildə M.F.Axundzadənin anadan olmasının 100 illiyini, 1913-cü ildə isə N.Vəzirovun ədəbi fəaliyyətinin 40 illiyini təntənə ilə qeyd etmişdi. 1916-cı ildə C.Məmmədquluzadənin "Ölülər" komediyasının uğurlu tamaşası oldu. 1917-ci ildə Bakıda "Müsəlman artistləri ittifaqı" yaradıldı. Abbas Mirzə Şərifzadə ittifaqa sədr seçildi. İttifaq 1918-ci ilin mart ayınadək fəaliyyət göstərə bildi. 1917-1920-ci illərdə Azərbaycan mədəni-iqtisadi, həm də siyasi cəhətdən mürəkkəb bir dövr yaşadı (2 noyabr 1917-ci ildə Bakıda Sovet hakimiyyəti yarandığının elan edilməsi, "Sentrokaspi diktaturası"nın qısa müddətli ağalığı, mart hadisələri, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin yaranması). Bu dövrün hadisələri ölkənin mədəniyyətinə, teatr sahəsinə də təsir göstərdi. Mart hadisələrindən sonra İrana köçməyə məcbur olmuş mütərəqqi fikirli Azərbaycan ziyalıları, o cümlədən Üzeyir və Zülfüqar Hacıbəyovlar Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti dövründə Bakıya qayıdaraq fəaliyyətə başladılar. H.Z.Tağıyevin inşa etdirdiyi teatr binası (indiki Musiqili Komediya Teatrı) Azərbaycan truppasının möhkəmlənməsinə, müntəzəm tamaşalar göstərməsinə imkan yaratdı. Bina 1899-cu, 1909- cu və 1918-ci illərdə ermənilər tərəfindən yandırılmışdı. 1910-cu ildə Bakıda tikilmiş indiki Opera və Balet Teatrının antreprenyorları binada Azərbaycan aktyorlarının çıxış etməsinə imkan vermirdilər. Yalnız Üzeyir və Zülfüqar Hacıbəyov qardaşlarının truppası nisbətən müntəzəm fəaliyyət göstərirdi. Truppa öz tərkibində dram, opera və operetta 119 artistlərini birləşdirmişdi. Qabaqcıl, demokratik ideyalarla sıx bağlı olan Azərbaycan teatrı xalqın mədəni inkişafında mühüm rol oynasa da, hələ yüksək səhnə mədəniyyəti səviyyəsinə qalxmamışdı. 1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin süqutundan sonra Birləşmiş Dövlət Teatrı yaradıldı. Teatrda Bakıda fəaliyyət göstərən bütün truppalar və həvəskar aktyorlar birləşdi. 1918- ci ildə yandırılmış Tağıyev teatrının binası respublika hökumətinin qərarı ilə bərpa olundu. 1922-ci ildə dram truppası Birləşmiş Dövlət Teatrından ayrılaraq, müstəqil teatra çevrildi. Həmin il yanvarın 17-də M.F.Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasının yeni quruluşda tamaşası ilə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının (1933-cü ildən M.Əzizbəyov adına) təntənəli açılışı oldu. Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafında, teatr sənətinin təşəkkülündə böyük xidmətlər göstərən N.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, C.Məmmədquluzadə, Süleyman Sani Axundov kimi realist- demokrat yazıçıların fəaliyyəti, N.Nərimanov, Ü.Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Cəfər Cabbarlı və başqa görkəmli ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin, aktyor və rejissorların mətbuatda çıxışları teatrın inkişaf prinsiplərinin, milli və dünya dramaturqlarının klassik irsinə düzgün münasibətin müəyyənləşməsində mühüm rol oynamışdır. 20-ci illərdə "Ölülər" (C.Məmmədquluzadə), "Laçın yuvası" (Süleyman Sani Axundov), "Şeyx Sənan", "Knyaz" (Hüseyn Cavid), "Aydın", "Oqtay Eloğlu", "Sevil", "Od gəlini" (C.Cabbarlı), "Müfəttiş" (N.V.Qoqol), "Həyatın dibində" (Maksim Qorki), "Qaçaqlar" (F.Şiller), "Otello" (U.Şekspir) və s. əsərlər tamaşaya qoyulmuşdu. 20-ci illərdən teatrda aktyorlardan A.M.Şərifzadə, Ülvi Rəcəb, M.A.Əliyev, S.Ruhulla, Mərziyə Davudova, İsmayıl Hidayətzadə, Rza Təhmasib, Kazım Ziya, Mustafa Mərdanov, Məmmədəli Vəlixanlı, Əli Qurbanov, Sona Hacıyeva, Əzizə Məmmədova, Möhsün Sənani, M.Yermakova (Məxfurə xanım), rejissor Aleksandr Tuqanov, Bakı Teatr Texnikumunun ilk məzunlarından Fatma Qədri, Rza Əfqanlı, İsmayıl Dağıstanlı və başqaları fəaliyyət göstərmişdilər. 1930-cu ildə kollektiv Moskvada Ümumittifaq teatr və sənət olimpiadasında, Leninqrad və Kazan şəhərlərindəki qastrollarda "Hacı Qara", "Sevil", "Od gəlini", "Hamlet" , "Gülən adam" tamaşaları ilə çıxış etmişdir. 1935-1941-ci illər Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının yetkinləşmə dövrüdür. Bu dövrdə teatr "Həyat" (Mirzə İbrahimov), "Toy" (Sabit Rəhman) pyeslərini, "Vaqif', "Xanlar" (Səməd Vurğun), "Qaçaq Nəbi" (Süleyman Rüstəm) kimi tarixi qəhrəmanlıq dramlarını tamaşaya qoydu. "Vaqif" pyesinin dərin vətənpərvərlik ideyası teatrın səhnəsində sənətkarlıqla canlandırılmışdı (rejissor Adil İsgəndərov). Klassik dünya dramaturgiyası örnəklərindən sayılan "Maqbet" (U.Şekspir; rejissor A.A.Tuqanov, baş rollarda A.Şərifzadə və Mərziyə Davudova) əsərinin tamaşası Azərbaycan səhnə sənəti tarixində dərin iz buraxmışdır. Bu dövrdə teatrın rejissor heyətində İ.Hidayətzadə, Rza Darablı, R.Təhmasib, Yusif 120 Ulduz və başqaları ilə yanaşı, A.İsgəndərov, Məhərrəm Haşımov, Əliheydər Ələkbərov, Səftər Turabov, Şəmsi Bədəlbəyli və başqa gənclər də çalışırdılar; tamaşaların bədii tərtibatı Rüstəm Mustafayev, Nüsrət Fətullayev, İsmayıl Axundov, Əkbər Abbasov, Bədurə Əfqanlı, Kazım Kazımzadə tərəfindən verilmişdi. Bu illərdə teatrda Ağasadıq Gəraybəyli, İsmayıl Osmanlı, Hökumə Qurbanova, Əzizə Məmmədova, Barat Şəkinskaya, Süleyman Tağızadə kimi aktyorlar yetişmişdi. Şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün təqibləri Azərbaycan teatr sənətinə də ağır zərbə vurdu. H.Cavid, A.M.Şərifzadə, Ü.Rəcəb kimi görkəmli sənətkarlar məhv edildi, repertuarda yeknəsəqlik yarandı. Bununla belə, Azərbaycan teatrı realist və romantik ənənələrini davam etdirdi və sonrakı illərdə də bir sıra uğurlu tamaşalar hazırladı. 1941-1945-ci illər müharibəsi dövründə teatrın səhnəsində "Aslan yatağı" (Məmmədhüseyn Təhmasib), "İntiqam" (Zeynal Xəlil), "Məhəbbət" (Mirzə İbrahimov), "Vəfa" (Rəsul Rza), "İntizar" (Mehdi Hüseyn və İlyas Əfəndiyev), "Bizim şəhərli oğlan" (Konstantin Mixayloviç Simonov) və s. əsərlər tamaşaya qoyuldu. Bu dövrdə gənc nasirlərdən Ənvər Məmmədxanlı, İ.Əfəndiyev, Cabbar Məcnunbəyov və başqaları tərəfindən yeni dram əsərləri yazılırdı. 1946-1955-ci illərdə teatrda müxtəlif mövzulu əsərlər tamaşaya qoyulurdu. 1948-ci ildə Azərbaycan teatrının 75 illik yubileyi qeyd edildi, S.Ruhulla, M.Əliyev və M.Davudovaya SSRİ xalq artisti adı verildi. Aktyorlardan M.Əliyev, M.Davudova, S.Ruhulla, R.Əfqanlı, K.Ziya, İ.Dağıstanlı, rejissor A.İsgəndərov, rəssam N.Fətullayev "Şərqin səhəri" (Ənvər Məmmədxanlı) tamaşasına görə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldülər. 1955-1960-cı illərdə teatrda klassik və müasir mövzuda bir sıra maraqlı tamaşalar hazırlanmışdı: "Göz həkimi" (İslam Səfərli), "Əliqulu evlənir", "Yalan" (Sabit Rəhman), "Alov" (M.Hüseyn), "Kəndçi qızı", "Közərən ocaqlar" (M.İbrahimov), "Sən həmişə mənimləsən", "Unuda bilmirəm", "Məhv olmuş gündəliklər" (İ.Əfəndiyev), "Ölülər" (C.Məmmədquluzadə) və s. Teatr 1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə "Otello" (U.Şekspir), "Almaz" (C.Cabbarlı), "Fərhad və Şirin" (S.Vurğun) və s. tamaşalar göstərmişdir. 70-ci illərin repertuarında müasir Azərbaycan dramaturgiyasına geniş yer verilmiş, eyni zamanda klassik əsərlər, xarici ölkə dramaturqlarının pyesləri - "Xəyyam" (H.Cavid), "Nazirin xanımı" (Borislav Nuşiç), "Mahnı dağlarda qaldı" (İ.Əfəndiyev), "Yağışdan sonra" (B.Vahabzadə), "Darıxma, ana" (Nodar Dumbadze), "Sən yanmasan" (Nəbi Xəzri), "İnsan (S.Vurğun), "Qılınc və qələm" (Məmməd Səid Ordubadinin eyniadlı romanı əsasına), "Şəhərin yay günləri", "Adamın adamı" (Anar), "Dəli yığıncağı" (C.Məmmədquluzadə) və s. tamaşaya qoyulmuşdur. 50-70-ci illərdə teatrda xalq artistləri Hökumə Qurbanova, M.Davudova, İsmayıl Dağıstanlı, Ələsgər Ələkbərov, İ.Osmanlı, S.Ruhulla, Əlağa Ağayev, Leyla Bədirbəyli, Sofya Bəsirzadə, M.Vəlixanlı, Ağadadaş Qurbanov, Əli Qurbanov, Məlik Dadaşov, R.Əfqanlı, Ə.Zeynalov, K.Ziya, Nəcibə Məlikova, 121 Məhluqə Sadıqova, Həsənağa Salayev, M.Sənani, Ə.Sultanov, S.Hacıyeva, Ağahüseyn Cavadov, Məmmədrza Şeyxzamanov, Barat Şəkinskaya, əməkdar artistlər Ətayə Əliyeva, Hacı İsmayılov, Lütfi Məmmədbəyov, Mirvari Novruzova, Atamoğlan Rzayev, rejissorlardan xalq artisti Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov, Ələsgər Şərifov, əməkdar incəsənət xadimi Əşrəf Quliyev, rəssam, xalq artisti N.Fətullayev və başqaları fəaliyyət göstərmişlər. 1974-cü ildə Azərbaycan teatrının 100 illik yubileyi qeyd olundu. teatrın üç sənətkarı (M.Məmmədov, İ.Dağıstanlı və İ.Osmanlı) SSRİ xalq artisti adına layiq görüldü. Teatr S.Vurğunun "İnsan" (rej. M.Məmmədov), İ.Əfəndiyevin "Mahnı dağlarda qaldı" (rej. Əliheydər Ələkbərov), F.Şillerin "Məkr və məhəbbət" (rej. Ə.Şərifov), N.Xəzrinin "Sən yanmasan" (rej. Ə.Quliyev), C.Məmmədquluzadənin "Ölülər" (rej. T.Kazımov) əsərlərini tamaşaçılara təqdim etdi (Moskva, 1974). 80-ci illərin tamaşaları - "Natəvan", "Büllur sarayda", "Bizim qəribə taleyimiz", "Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı" (İ.Əfəndiyev), "Medeya" (Jan Anuy), "İblis" (H.Cavid), "Fəryad" (B.Vahabzadə), "Biganələr oteli" (Rüstəm İbrahimbəyov),"Təhminə və Zaur" (Anar), "Od gəlini" (C.Cabbarh), "Mənsiz dünya", "Gecə döyülən qapılar" (N.Xəzri), "Kərgədan buynuzu" (Maqsud İbrahimbəyov) və s. mövzu rəngarəngliyi, maraqlı aktyor oyunu və rejissor işi ilə diqqəti cəlb etdi. Teatrın kollektivi "Antoni və Kleopatra" tamaşasına görə M.F.Axundov adına Respublika mükafatına (1964), "Mahnı dağlarda qaldı" (1972), "Şəhərin yay günləri" (1980) və "İblis" (1984) tamaşalarına görə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdü. 70-80-ci illərdə teatrda xalq artistləri Həsən Turabov, Amaliya Pənahova, Şəfiqə Məmmədova, Fuad Poladov, əməkdar artistlərdən Səməndər Rzayev, Vəfa Fətullayeva, Hamlet Xanızadə və s. uğurla çıxış etmiş, rejissorlardan Hüseynağa Atakişiyev, A.Kazımov, rəssam Solmaz Haqverdiyeva bir sıra tamaşalara quruluş vermişdilər. 80-ci illərin sonlarında teatrda aktyorlardan xalq artistləri Əlabbas Qədirov, Yaşar Nuriyev, Səyavuş Aslan, əməkdar artistlər Muxtar Avşarov, Zərnigar Ağakişiyeva, Aqşin Vəlixanlı, Hamlet Qurbanov, Rafael Dadaşov, Rafiq Əzimov, Bürcəli Əsgərov, İlham Əhmədov, Səfurə İbrahimova, Hacı İsmayılov, Hicran Mehbalıyeva, Ramiz Məlikov, Mikayıl Mirzəyev, Mirvari Novruzova, Kamal Xudaverdiyev, Məcnun Hacıbəyov, E.Haşımzadə, Bəsti Cəfərova, rejissorlardan əməkdar incəsənət xadimləri A.Kazımov, Mərahim Fərzəlibəyov, rəssamlardan Elçin Məmmədov, İ.İsmayılov və başqaları. fəaliyyət göstərirdilər. Teatrın yanında fəaliyyət göstərən gənclər studiyası kiçik səhnədə tamaşalar göstərirdi (1982). 1989-2006-cı illərdə ölkədə 10 yeni teatr yaradıldı və qısa müddətdə yaradıcılıq uğurları nəzərə alınaraq onlara dövlət teatrı statusu verildi ! t " M td əöl 122 Dram Teatrının profili dəyişdirilərək ona Dövlət Musiqili Dram Teatrı statusu verildi. 1992-ci ildə Bakıda Bələdiyyə Teatrı da yaradıldı. Akademik Milli Dram Teatrında 1991-2006-cı illərdə "Tənha iydə ağacı", "Dəlilər və ağıllılar", "Hökmdar və qızı" (İ.Əfəndiyev), "Hara gedir bu dünya", "Özümüzü kəsən qılınc", "Dar ağacı", "Rəqabət" (B.Vahabzadə), "Dişi canavar" (Qarsia Lorka), "Qarağac altında məhəbbət" (Yucin O'nil), "Ah Paris... Paris", "Mənim sevimli dəlim", "Mənim ərim dəlidir", "Poçt şöbəsində xəyal", "Qatil" (Elçin), "Pompeyin Qafqaza yürüşü" (Nəriman Həsənzadə), "Şah Edip" (Sofokl), "Burla xatun" (N.Xəzri), "Bu dünyanın adamları" (Hidayət), "Kral Lir" (U.Şekspir), "Fərhad və Şirin" (S.Vurğun), "Aydın, "Ədirnə fəthi" (C.Cabbarlı), "Eşq və intiqam" (S.S.Axundov), "Mesenat" (Əli Əmirli) və s. tamaşalar oynanıldı. Bu tamaşaların uğurlu alınmasında M.Fərzəlibəyov, A.Kazımov, Azərpaşa Nemətov, Bəhram Osmanov kimi rejissorların xidməti böyükdür. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı 1990-2006-cı illərdə Türkiyədə, Almaniyada, Rusiyada uğurlu tamaşalarla qastrol səfərlərində olmuş, bir sıra beynəlxalq teatr festivallarında iştirak etmişdir. Teatr - Akademik Dram Teatrı (1922-1929), Bədaye Teatrı (1929-1935), Dram Teatrı (1935-1950), Akademik Dram Teatrı (1950) adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. 1991-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı adlandırılır. Bakı Azad Türk Tənqid-Təbliğ Teatrı rus (1920), azərbaycan (1921) bölmələri ilə Bakının teatr həyatında mühüm rol oynadı. Teatrın təşəbbüsçülərindən biri və ilk direktoru Hacağa Abbasov, baş rəssamı Əzim Əzimzadə idi. Teatrda Azərbaycan dramaturqlarının kiçik həcmli, aktual mövzulu əsərləri tamaşaya qoyulur, rejissorlardan Ələkbər Süheyli, S.Ruhulla, aktyorlardan Əhməd Qəmərlinski, Mirmahmud Kazımovski, Ağasadıq Gəraybəyli fəaliyyət göstərirdi. Tamaşalar Zülfüqar Hacıbəyov və Asəf Zeynallının musiqisi ilə müşayiət olunurdu. Teatr 1925-1926-cı illərdə Türk İşçi-Kəndli Teatrı, 1927-1932-ci illərdə isə Bakı Türk İşçi Teatrı adlanırdı. Teatrın repertuarına "Ölülər", "Anamın kitabı" (C.Məmmədquluzadə), "Sevil" (C.Cabbarlı) və başqa milli pyeslərlə yanaşı, tərcümə əsərləri də daxil idi. Aktyorlardan Kazım Ziya, Ələsgər Ələkbərov, Əjdər Sultanov, Ağahüseyn Cavadov, Fatma Qədri, İ.Talıblı, Ələkbər Seyfi, rejissorlardan Rza Darablı, David Qutman, rəssam Rüstəm Mustafayev çalışmışlar. 1932-ci ildə teatr Gəncə şəhərinə köçürülmüş, orada professional teatr sənətinin yaranması və inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bakı Azad Tənqid-Təbliğ Teatrının rus truppası 1923-cü ildən Bakı İşçi Teatrı adı ilə fəaliyyət göstərmiş, 1937-ci ildən Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı (1956-ci ildən S.Vurğun adına) adlandırılmışdır. 1925-1930-cu illərdə teatrın repertuarında çağdaş dramaturgiyaya xüsusi yer verilmişdir. 1930-1940-cı illərdə teatrın repertuarı "Düşmənlər", "Həyatın dibində" (M.Qorki), "Məkr və məhəbbət", "Don Karlos" (F.Şiller), "İki ağanın bir nökəri", "Mehmanxana sahibəsi" (Karlo Qoldoni), "Otello", "Romeo və Cülyetta" (U.Şekspir) kimi əsərlərlə zənginləşmişdir. Teatrın repertuarında Azərbaycan dramaturgiyasına da geniş yer verilirdi ["Sevil", "1905-ci ildə", "Od gəlini" (C.Cabbarlı), "Xırs quldurbasan" (M.F.Axundzadə), "Vaqif', "Xanlar" (S.Vurğun) və s.]. Bu illərdə teatrda rejissorlardan Sergey Arsenyeviç Mayorov, Aleksey Lvoviç Qripiç, aktyorlardan Borislav Pavloviç Baykov, Naum Adolfoviç Sokolov, Aleksandra Lavrentyevna Suvirova və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. İmran Qasımovun "Xəzər üzərində 123 şəfəq" pyesinin tamaşasına (1950) görə rejissor Məhərrəm Haşımov, rəssam Sergey Mitrofanoviç Yefimenko, aktyorlardan Konstantin Mixayloviç Myakişev, Pyotr Borisoviç Yudin, Viktor Petroviç Şarlaxov, Boris Mixayloviç Çinkin SSRİ Dövlət mükafatına layiq görülmüşdülər (1951). 60-cı illərdə teatrın repertuarında klassik pyeslərlə yanaşı, çağdaş dramaturqların da əsərlərinə geniş yer verilmişdi. 1970-1980-ci illərdə teatrda Azərbaycan və xarici ölkə dramaturqlarının əsərləri - "Komandorun addımları" (V.Korostılyov, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı, 1972), "Cinayət və cəza" (Fyodor Mixayloviç Dostoyevski), "Kaliforniyada dəfn" (Rüstəm İbrahimbəyov), "Dairəni genişləndirin" (İ.Qasımov), "Şəhərin yay günləri" (Anar), "Əldən düşmüş at" (1979, Fransuaza Saqan), "Şeyx Sənan" (1983, H.Cavid), "Dayaq nöqtəsi" (1984, R.Ağayev), "Premyera" (1984, L.Roseba), "Barbarlar" (1984, M.Qorki), "Cavan qadına yaraşan kişi" (1985, M.İbrahimbəyov), "Vicdan diktaturası" (1986, M.F.Şatrov), "Qaban" (1987, V.S.Rozov), "Lanqust gülüşü" (1987, C.Marrel), "Qürub" (1988, İ.Babli), "Səhər səmasında ulduzlar" (1988, A.Qalin), "Qətl günü" (1989, Yusif Səmədoğlu), "Şahzadə və dilənçi" (1989, Sergey Mixalkov), "Tamaşaçılar üçün baxmaq qadağandır" (1990, J.Marsan) və başqaları tamaşaya qoyulmuşdur. Ayrı-ayrı illərdə teatrda rejissorlardan SSRİ xalq artisti Mehdi Məmmədov, Azərbaycanın xalq artistləri Gülcahan Güləhmədova-Martınova, Cənnət Səlimova, RSFSR xalq artisti Ənvər Behbudov, Azərbaycanın xalq artisti Aleksandr Yakovleviç Şarovski, aktyorlardan Azərbaycanın xalq artistləri Kseniya Lvovna Babiçeva, Anatoli Solomonoviç Falkoviç, Nina Dmitriyevna Sarnatskaya və başqaları işləmişlər. 80-ci illərin sonlarından teatrda aktyorlardan xalq artistləri Lev Lazareviç Qruber, Məlik Dadaşov, Hacı Murad Yagizarov, Qalina Borisovna Koltunova, Raxil Solomonovna Ginzburq, F.Poladov, Dina İosifovna Tumarkina, Vera Karlovna Şirye, əməkdar artistlər Natalya Bağırova, Lyudmila Semyonovna Duxovnaya, Vyaçeslav Petroviç Kovtun, İrina Aleksandrovna Perlova, Mariya Qriqoryevna Stepanova və başqaları fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycanın XKS-nın 1 iyul 1920-ci il tarixli qərarı ilə birləşmiş dövlət teatrı yaradıldı. 1924- cü ildə opera və balet truppası bu teatrdan ayrılaraq müstəqil opera və balet teatrına (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) çevrildi. Hazırda M.F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı adlanır. Teatrda milli əsərlərlə yanaşı, inqilabi və vətəndaş müharibəsi mövzusunda operalar da tamaşaya qoyuldu. Repertuarda klassik operalara da geniş yer verilirdi ["Qaratoxmaq qadın", "Mazepa" (P.İ.Çaykovski), "Sevilya bərbəri" (C.Rossini), "Toska" (C.Puççini), "Demon" (A.Q.Rubinşteyn), "Karmen" (J.Bize), "Lakme" (L.Delib), "Boris Qodunov" (M.P.Musorqski), "Su pərisi" (A.S.Darqomıjski), "Tanheyzer" (R.Vaqner), "Aida", "Trubadur", "Traviata" (C.Verdi) və 124 başqaları]. Bu dövrdə teatrda müğənnilərdən Vasili Alekseyeviç Nikolski, E.Starostina, dirijorlardan Aleksandr Vasilyeviç Pavlov-Arbenin, Ariy Moiseyeviç Razovski, Samuil Aleksandroviç Stolerman, Müslüm Maqomayev və başqaları fəaliyyət göstərirdilər. Müxtəlif illərdə teatrın səhnəsində görkəmli rus opera müğənnilərindən Leonid Vitalyeviç Sobinov, Qriqori Stepanoviç Piroqov, Antonina Vasilyevna Nejdanova, Valeriya Vladimirovna Barsova və başqalarının iştirakı ilə qastrol tamaşaları verilmişdir. Azərbaycan bölməsi inqilabdan əvvəlki tamaşaları təkmilləşdirməklə yanaşı milli operalar yaradılması üzərində də fəal çalışırdı. Teatrın repertuarı ənənəvi klassik opera formasında yazılmış "Şahsənəm" (1927, R.Qlier), inqilabi mövzuda ilk sovet operalarından "Nərgiz" (1935, M.Maqomayev) və Azərbaycan professional musiqisinin şah əsəri olan "Koroğlu" (1937, Ü.Hacıbəyov; SSRİ dövlət mükafatı, 1941) operaları ilə zənginləşdi. "Koroğlu" tamaşası Azərbaycan operasının inkişafında böyük rol oynadı. 1938-ci ildə teatrın opera truppası Moskvada Azərbaycan sənəti ongünlüyündə "Koroğlu", "Arşın mal alan", "Nərgiz", "Şahsənəm" tamaşaları ilə çıxış etdi. 30-50-ci illərdə teatrda görkəmli müğənnilərdən Bülbül, Şövkət Məmmədova, Fatma Muxtarova, Hüseynqulu Sarabski, eləcə də İdris Ağalarov, Elmira Axundova, Məmmədtağı Bağırov, Sona Bağırova, Ağababa Bünyadzadə, Nina Valatsi, Sürəyya Qacar, Aleksandr Aleksandroviç Drozdov, Əli və Qənbər Zülalov qardaşları, Qulam İsgəndərov, Böyükağa Mustafayev, Vasili Alekseyeviç Nikolski, Yaqub Rzayev, Həqiqət Rzayeva, Əlövsət Sadıqov, L.Təhmasib, Mariya Titarenko, Roman Maksimoviç Trifonov, Hacağa Hacıbababəyov, Şirzad Hüseynov, tarzənlərdən Xanlar Məlikov, Bəhram Mənsurov, Qurban Pirimov, dirijorlardan Əfrasiyab Bədəlbəyli, Niyazi, Əşrəf Həsənov, rejissorlardan Soltan Dadaşov, Mehdi Məmmədov, İsmayıl Hidayətzadə və başqaları fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra teatrın yanında balet studiyası təşkil edilmiş, 1933-cü ildə isə xoreoqrafıya məktəbi yaradılmışdır. Bu dövrdə teatrda "Sonalar gölü" (P.İ.Çaykovski), "Don Kixot" (L.Minkus), "Baxçasaray fontanı" (B.V.Asafyev), "Esmeralda" (S.Puni), "Qırmızı lalə" (R.M.Qlier) və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur. Balet truppasında V.Nejdanov, R.Potapova, O.Pokrovskaya, V.İ.Vronski və başqaları işləyirdilər. 40-cı illərdə balet truppası Qəmər Almaszadə, İrina Mixayliçenko, Leyla Vəkilova, Konstantin Nikolayeviç Bataşov, Adilə Almaszadə, S.Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu. 1940-cı ildə ilk milli Azərbaycan baleti "Qız qalası" (Ə.Bədəlbəyli) tamaşaya qoyuldu. 1941-1945-ci illərdə teatrın səhnəsində faşizmə qarşı mübarizədən bəhs edən əsərlərə geniş yer verilmişdir: "Xalq qəzəbi" (1941, Ə.Bədəlbəyli və B.Zeydman), "Vətən və cəbhə" (1942, Ü.Hacıbəyov), "Vətən" (Q.Qarayev və C.Hacıyev; SSRİ Dövlət mükafatı, 1946) və sairə. Nizaminin anadan olmasının 800 illiyi münasibətilə teatrda "Xosrov və Şirin" (1942, Niyazi), "Nizami" (1948, Ə.Bədəlbəyli) operaları tamaşaya qoyuldu. Teatrda müxtəlif illərdə Cənubi Qafqaz bəstəkarlarının opera əsərləri oynanılmışdır. 50-ci illərdə balet sənətinin dəyərli örnəklərindən olan "Gülşən" (1950, S.Hacıbəyov; SSRİ Dövlət mükafatı, 1952), "Yeddi gözəl" (1952, Q.Qarayev) baletləri tamaşaya qoyuldu. Bu illərdə sonralar teatrın həyatında mühüm rol oynamış Rəfiqə Axundova, Y.N.Kuznetsov, A.S.Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri səhnəyə gəldilər. Bu dövrdə teatrın repertuarı Azərbaycan opera sənətinin uğuru sayılan "Sevil" (1953, F.Əmirov), həmçinin "Azad" (1957, C.Cahangirov) operaları ilə zənginləşdi. 1959-cu ildə teatr Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə "Koroğlu" və "Sevil" operalarını, "Qız qalası", "Yeddi gözəl" və "Gülşən" baletlərini göstərdi. 125 60-cı illərdə janr və üslub etibarilə müxtəlif xarakterli əsərlər tamaşaya qoyuldu: "Vaqif" (1960, R.Mustafayev), "Bahadır və Sona" (1961, S.Ələsgərov), "Tülkü və Alabaş" (1963, İ.Məmmədov), "Ölülər" (1963, V.Adıgözəlov), "Məhəbbət şərbəti" (1965, Q.Donisetti), "Qurd və yeddi çəpiş" (1967, M.Koval), "Monastırda nişanlanma" (1969, S.Prokofyev) operaları, "Qaraca qız" (1965, Ə.Abbasov), "Xəzər balladası" (1968, T.Bakıxanov), "Şur" (1968, F.Əmirov), "Leyli və Məcnun" (1969, Q.Qarayev), "Qobustan kölgələri" (1969, Fərəc Qarayev) baletləri və sairə. Sovet baletinin incilərindən olan "İldırımlı yollarla" (1961, Q.Qarayev; Lenin mükafatı, 1967) və "Məhəbbət əfsanəsi" (1961, A.Məlikov) əsərlərinin tamaşaya qoyulması Azərbaycan balet sənətinin inkişafında mühüm rol oynadı. 60-70-ci illərdə teatrda müğənnilərdən Rəşid Behbudov, Rauf Atakişiyev, Əbülfət Əliyev, Firəngiz Əhmədova, Firidun Mehdiyev, Rübabə Muradova və başqaları, balet artistlərindən Rəfiqə Axundova, Çimnaz Babayeva, Leyla Vəkilova, Maqsud Məmmədov, Vladimir Pletnyov, Tamilla Şirəliyeva və başqaları. çıxış etmişlər. 70-ci illərdə teatrda "Qırmızıpapaq" (1970, M.R.Rauxverger), "Nikbin faciə" (1971, A.N.Xolminov), "Söyüdlər ağlamaz" (1971, Ə.Bədəlbəyli; yeni quruluşda, 1975), "Aygün" (1973, Z.Bağırov), "Gəlin qayası" (1974, Ş.Axundova), "Koroğlu" (1975, yeni quruluşda, Ü.Hacıbəyov), "Aldanmış ulduzlar" (1977, M.Quliyev), "Xanəndənin taleyi" (1978, C.Cahangirov) operaları, "Kaleydoskop" (1971, F.Qarayev), "Zoluşka" (1978, S.Prokofyev), "Çitra" (1972, Niyazi; beynəlxalq C.Nehru mükafatı, 1974), "Nəsimi dastanı" xoreoqrafik poeması (1973, F.Əmirov; Azərb. SSR Dövlət mükafatı, 1974), "Don Kixot" (1973, L.Minkus), "İldırımlı yollarla" (1974, yeni quruluşda, Q.Qarayev), "Min bir gecə" (1979, F.Əmirov; SSRİ Dövlət mükafatı, 1980) baletləri və s. tamaşaya qoyulmuşdur. 80-ci illərdə teatrda bir sıra yeni əsərlər "Humay" (1981, N.Məmmədov), "Babək" (1986, A.Əlizadə) baletləri, "Çəkməli pişik" (1986, L.M.Vaynşteyn) operası tamaşaya qoyulmuş, "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib" operalarının tamaşaları bərpa edilmişdir.Azərbaycan operalarından "Leyli və Məcnun", "Şah İsmayıl", "Koroğlu" teatrın daimi repertuarındadır. Klassik operalardan "Sevilya bərbəri", "Karmen", "Aida", "Trubadur", "Yevgeni Onegin", "Toska", "Bohema" və s. vaxtaşırı göstərilir. 1990-cı ildə teatrın truppasında müğənnilərdən SSRİ xalq artistləri Firəngiz Əhmədova, Müslüm Maqomayev, Lütfıyar İmanov, Zeynəb Xanlarova, Fidan Qasımova, Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri Rauf Atakişiyev, Mürsəl Bədirov, Arif Babayev, Xuraman Qasımova, əməkdar artistlər Səkinə İsmayılova, Qəndab Quliyeva, Canəli Əkbərov, Alim Qasımov, Hüseyn Əliyev, Rumiyyə Kərimova, L.Lokşin, Firidun Mehdiyev, Baba 126 Mirzəyev (Mahmudoğlu), İvan Sazonov, Vladimir Sitnikov və balet artistlərindən əməkdar artistlər V.Axundov, Olqa Arifulina, Rüfət Zeynalov, Tamilla Məmmədova, İrina Nizaməddinova, German Utkin və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. 80-ci illərdən teatrın baş dirijoru Kazım Əliverdibəyov, baş baletmeysteri Rəfiqə Axundova olmuşdur. Müxtəlif illərdə teatrda dirijorlar Kamal və Rauf Abdullayev qardaşları, rejissorlardan A.lsgəndərov, Firidun Səfərov və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. Teatrın balet truppası Parisdə keçirilən 7-ci Beynəlxalq rəqs festivalında (1969) və 3-cü Babil incəsənət festivalında (İraq, 1989) keçmiş sovet incəsənətini təmsil etmişdir. Teatrın opera truppası İranda (1941, 1942), balet truppası Fransada (1969), Monako və Lüksemburqda (1974), Hindistan, Nepal, Banqladeş, Şri-Lanka və Birmada (1975), Mərakeşdə (1982) və İraqda (1989) qastrolda olmuşdur. 1928-ci ildə teatra M.F.Axundovun adı verilmişdir. 1959-cu ildən Akademik Opera və Balet Teatrı adlanır. 1997-ci ildən teatrın baş rejissoru H.Quliyevdir. 1961-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında Ş.Məmmədova adına opera studiyası yaradılmışdır. 1928-ci ildə respublikada uşaq və gənclər üçün ilk teatr - Bakı Uşaq Teatrı [rus (1928) və Azərbaycan (1929) bölmələri ilə] fəaliyyətə başladı. Teatr Bakı dənizçilər klubu dram dərnəyinin əsasında yaradılmış, ilk aktyorları Ağadadaş Qurbanov (həmçinin rejissor), Məhərrəm Haşımov, Yusif Dadaşov, M.A. Dadaşov, Kərim Həsənov, N.V.Sazonova, Cavahir İsgəndərova, Q.Kornelli (həmçinin rus bölməsinin rejissoru), M.Abdullayeva, Zemfira Əliyeva, A.Əzimzadə, Z.Abbasova, S.Balayev və başqaları olmuşlar. 1936-cı ildən M.Qorki adına Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, 1990 ildən isə Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı adlanır. 1932-ci ildən teatrın repertuarına Azərbaycan, rus və Avropa klassiklərinin əsərləri ("Molla İbrahimxəlil kimyagər", "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah", M.F.Axundzadə; "Müfəttiş", "Evlənmə", N.Qoqol; "Qaçaqlar", F.Şiller və s.) daxil edildi. Xalq artistləri Aleksandr Aleksandroviç Tuqanov, M.Haşımov, Əliağa Ağayev, Yusif Vəliyev, Hüseynağa Sadıqov, A.T.Lejnyov, əməkdar incəsənət xadimləri Zəfər Nemətov, Ulduz Əliyeva, H.Sultanov, V.S.Ovçinnikov, əməkdar artistlər Osman Hacıbəyov, Əliheydər Həsənzadə, Ə.Atayev, Məxfurə xanım (M.Yermakova), A.S.Varşavski, K.Həsənov və başqaları. müxtəlif illərdə teatrda fəaliyyət göstərmişlər. 1960-1980-ci illərin repertuarında "Sənin yaşıdların" (K.Həsənov; Q.İlkinin əsəri üzrə), "Yarımçıq şəkil" (A.Babayev), "Romeo və Cülyetta" (U.Şekspir), "Dovşanın ad günü" (X.Əlibəyli), "Qırmızıpapaq" (Y.L.Şvarts), "Qaraca qız" (A.Şaiq; S.S.Axundovun əsəri üzrə), "Ovod" (E.Voyniçin əsəri üzrə), "Keçən ilin son gecəsi" (Anar), "Mənim nəğməkar bibim" (Ə.Əylisli), "Üç muşketyor" (A.Dümanın əsəri üzrə), "Danabaş kəndinin məktəbi" (C.Məmmədquluzadə), "Lovğa dovşan" (S.Mixalkov), "Pillələr" (Ə.Kərim) və s. tamaşalar əsas yer tutmuşdu. Bu illərdə teatrda xalq artistləri H.Sadıxov, Süleyman Ələsgərov, G.Q. Sıqankov, Firəngiz Şərifova, əməkdar artistlər R.Ağayeva, Tariyel Qasımov, Gülşən Qurbanova, Solmaz Qurbanova, M.Dadaşov, A.İ.Dobronetski, Rəhilə Məlikova, Susanna Məcidova, Firdovsi Naibov, Ağaxan Salmanov, Xuraman Hacıyeva, T.Y.Xaritonova və başqaları. fəaliyyət göstərmiş, M.Haşımov, Zəfər Nemətov, H.Sultanov, U.Əliyeva, Azərpaşa Nemətov, Ağakişi Kazımov teatrın baş rejissoru olmuşlar. H.Sultanov, A.Nemətov, A.Kazımov kimi rejissorlarla yanaşı Həsən Əbluc, U.Əliyeva və Cənnət Səlimovanın hazırladıqları tamaşalar ideya və bədii dəyəri ilə seçilmişlər. Bədii tərtibat sahəsində Altay Seyidov, Tahir Tahirov, Fərhad Xəlilov, Elçin Məmmədov kimi rəssamlar çalışmışlar. Xalq yazıçısı Elçinin "Ölüm hökmü", "Mahmud və Məryəm", "Ağ dəvə" romanları əsasında hazırlanmış tamaşalar (quruluşçu rejissor L.Kərimov) diqqətəlayiqdir. 127 1931-ci ildə Bakıda Azərbaycan Kukla Teatrı yaradıldı. Ayrı-ayrı illərdə (1931-1941; 1946- 1950) müstəqil teatr kimi, müəyyən çağlarda isə Azərbaycan Gənc Tamaşaçılar Teatrı (1941-1946) və Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası yanında (1950-ci ildən) fəaliyyət göstərmişdir. 1965-ci ildən müstəqil teatrdır. Azərbaycan və rus bölmələri var. İlk dövrlərdə teatrda Azərbaycan, rus və Qərbi Avropa dramaturqlarının pyesləri (sadələşdirilmiş şəkildə), Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı motivləri əsasında tərbiyəvi əhəmiyyətli əsərlər - "Hacı Qara" (M.F. Axundzadə), "Zorən təbib" (J.B.Molyer), "Almaz" (C.Cabbarlı), "İsgəndər və Çoban", "Cırtdan" (M.Seyidzadə) tamaşaya qoyulmuşdur. 60-cı illərdən teatr repertuarını azyaşlı uşaqların, məktəblilərin səviyyəsinə uyğun tərtib edir. "Üç nağıl" (A.Şaiq), "Göyçək Fatma" (M.Dilbazi), "Artıq tamah baş yarar" (Ə.Səmədov), "Keçinin qisası" (Ə.Abbasov), "Qaravəlli" (Anar) və s. əsərlər teatrın ən yaxşı tamaşalarındandır. Teatrın təşkilatçısı, ilk bədii rəhbəri və baş rejissoru Mollaağa Bəbirli olmuşdur. 1980-2005-ci illərdə teatrın truppasında əməkdar artistlər Şəfiqə Axundova, Oqtay Dadaşov, artistlərdən Mansur Mansurov, Ruslan Həsənov, Həsənağa Hüseynov, Lyudmila Adamova, V.Yelatansev, G.Lunyov, Raisə Sabitova, T.Şmelyova və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. Baş rejissor Namiq Ağayev, baş rəssam Solmaz Haqverdiyeva olmuşdur. Teatr kukla teatrları beynəlxalq (Daşkənd, 1979; Bombey, 1980) və Cənubi Qafqaz (Tbilisi, 1984) festivallarının iştirakçısıdır. 1974-cü ildən A.Şaiq adınadır. 2006-cı ildən baş rejissoru Ə.Hüseynovdur. XX əsrin əvvəlində təşəkkül tapmış musiqili komediya janrı teatr sənətinin növlərindən biri kimi tam formalaşdığından 1938-ci ildə müstəqil Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) təşkil edildi. Teatrın Azərbaycan bölməsində "Beş manatlıq gəlin" (S.Rüstəmov), "Ər və arvad" (Ü.Hacıbəyov), "Evliykən subay" (Z.Hacıbəyov), "Toy kimindir" (A.Məşədibəyov), "Qızıl gül" (S.Hacıbəyov), rus bölməsində isə "Mavi mazurka" (F.Leqar), "Arşın mal alan" (Ü.Hacıbəyov), "Sirk kraliçası" (İ.Kalman), "Malinovkada toy" (B.A.Aleksandrov) və s. əsərlər tamaşaya qoyuldu. 40-cı illərdə teatrın repertuarı F.Əmirovun "Ürəkçalanlar" (1944) və "Gözün aydın" (1946), Ü.Hacıbəyovun "Arşm mal alan" (1945) və "Məşədi İbad" (1946), Səid Rüstəmovun "Durna" (1947), Süleyman Ələsgərovun "Ulduz"(1948) operettaları ilə zənginləşdi. 1956-1980-ci illərdə teatrda "Qızılaxtaranlar" (T.Quliyev), "Ev bizim, sirr bizim" (Ş.Axundova), "Qayınana" (Z.Bağırov), "Hacı Kərimin Aya səyahəti" (A.Rzayev), "Milyonçunun dilənçi oğlu" (S.Ələsgərov; Ü.Hacıbəyov adına respublika mükafatı, 1967) və "Hicran" (E.Sabitoğlu), "Təzə gəlin" (C.Cahangirov), "Nənəmin şahlıq quşu" (V.Adıgözəlov), "Danabaş kəndinin əhvalatları" (O.Kazımov), rus bölməsində isə "Sevastopol valsı" (K.Listov), "Yüz şeytan və bir qız" (T.N.Xrennikov), "Silva" (İ.Kalman), "Kuba, məhəbbətim mənim", "Qafqazlı qardaşqızı" (R.Hacıyev) və s. əsərlər tamaşaya qoyuldu. Sonrakı dövrdə teatrda "O olmasın, bu olsun" (Ü.Hacıbəyov), "Nəğməli Könül", "Bankir adaxlı" (E.Sabitoğlu), "Məhəbbət oyunu" (C.Quliyev), "Talelər qovuşanda" (R.Hacıyev), "Hərənin öz ulduzu" (S.Ələsgərov), "Coşğun qaskoniyalı" (Q.Qarayev) və s. repertuara daxil edilir. F.Zöhrabov, 128 Y.Ələkbərov və başqalarının rejissor quruluşlarında göstərilən tamaşalarda xalq artistləri H.Bağırov, A.Bəşirqızı, M.Əhmədov, F.Mahmudova, əməkdar artistlər R. Məmmədov, X.Qafarova, X.Muradov, G.Salmanova, S.Musayeva, E.Əhədzadə, L.Səfərova və başqaları. çıxış edirlər. Ayrı-ayrı illərdə teatrda rejissorlar A.M.Şərifzadə, H.Əliyev, H.İsmayılov, S.Dadaşov, Şəmsi Bədəlbəyli, Əliheydər Ələkbərov, Niyaz Şərifov və başqaları, aktyorlar Bülbül, H.Hacıbababəyov, A.Terequlova, Ə.Qəmərlinski, E.Axundova, D.Şaraplı, Cahan Talışinskaya, Nina Mironova, A.Cavadov, Əhməd Anatollu, Əlihüseyn Qafarlı, Münəvvər Kələntərli, Lütfəli Abdullayev, N.Zeynalova, İ.Hüseynov, Bəşir Səfəroğlu, K.Kərimov, Şəfıqə Qasımova, Nəcibə Behbudova, İmamverdi Bağırov, Səyavuş Aslan, Hacıbaba Bağırov, dirijorlar Çingiz Hacıbəyov, S.Ələsgərov, rəssamlar Əsgər Abbasov, Həsən Mustafayev, Fyodor Qusak və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. 80-ci illərin sonlarından teatrda əməkdar artistlər Alim Abalmasov, Afaq Bəşirqızı, L.A.Vinoqradova, Arif Quliyev, Ofelya Məmmədzadə, Vladimir Marçenko, İrina Podqornaya və başqaları çalışmışlar. 1967- ci ildə teatra Şıxəli Qurbanovun adı verilmişdir. 1922-ci ildə vahid truppada birləşmiş Naxçıvan aktyorlarının iştirakı ilə Naxçıvan Dövlət Dram Teatrı yaradıldı. Burada çalışan aktyorlardan R.İsfəndiyarlı, H.Mahmudov, Ə.Xəlilov, H.Səfərli, M.Mirişli, M.Bağırov, C.Zülfüqarlı, Ə.Abbasov, Y.Şahtaxtlı, S.Mövləvi, İ.Musayev, İbrahim Həmzəyev, Zəroş Həmzəyeva, Aydın Şahsuvarov, rejissor Baxşı Qələndərli, Vəli Babayev və başqalarının fəaliyyəti teatrın tarixində mühüm mərhələ təşkil edir. Teatrda Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərləri, o cümlədən "Elektra" (Sofokl), "Mehmanxana sahibəsi" (K.Qoldoni), "Sevil", "Od gəlini" (C.Cabbarlı), "Otello" (U.Şekspir), "Şeyx Sənan", "Səyavuş" (H.Cavid), "Vaqif" (S.Vurğun), "Dəli yığıncağı" (C.Məmmədquluzadə), "Həyat" (M.İbrahimov), "Onlar dörd nəfər idilər" (K.M.Simonov), "Kor padşah" (N.Hikmət), "Astana" (A.Dudarev) və s. pyesləri tamaşaya qoyulmuşdur. Teatrın repertuarında yerli müəlliflərdən Kəmalə Ağayeva, Hüseyn İbrahimov, Məmmədəli Tarıverdiyev, Əliyar Yusifli, Hüseyn Razi və başqalarının əsərlərinə də geniş yer verilir. 80-ci illərin sonlarından teatrda xalq artistləri Əkbər Qardaşbəyov, Məmməd Quliyev, Zemfira Əliyeva, Firuzə Əlixanova, Əyyub Haqverdiyev, Sofiya Hüseynova, əməkdar artistlər Həsən Ağayev, Kamran Quliyev, Əyyub Məmmədov, T.Məmmədova, Sona Mirzəyeva, T.Mövləvi, Rafiq Hüseynov, Roza Cəfərxanova fəaliyyət göstərmişlər. 1965-ci ildə teatra Cəlil Məmmədquluzadənin adı verilmişdir. Gəncədə professional teatr sənətinin yaranması və inkişafında Bakı Türk İşçi teatrının 1932-ci ildə buraya köçürülməsinin mühüm rolu olmuşdur. 1933-1941-ci illərdə teatrda "Almaz" (C.Cabbarlı), "Həyat" (M.İbrahimov), "Xanlar" (S.Vurğun), "Kreml saatı" (N.F.Poqodin), "Qaçaq Nəbi" (S.Rüstəm), "Toy" (S.Rəhman), "Qaçaqlar" (F.Şiller) kimi orijinal quruluşlu tamaşalar göstərilmişdir. Teatrın yaradıcılıq istiqamətinin müəyyənləşməsində aktyorlardan Ə.Yusifzadə, İ.Talıblı, Solmaz Orlinskaya, M.Cəfərov, Məxfurə xanım (M.Yermakova), Məmməd Bürcəliyev, Məmmədrza Şeyxzamanov, M.Avşarov, Sadıq Həsənzadə, Əhməd Salahlı, Ə.Qafarlı, Kərim Sultanov, rejissorlar Ələkbər Seyfi, Həbib İsmayılov, İ.Əfəndiyev, A.Ə.Dadaşov, sonralar Həsən Ağayev, Hüseyn Sultanov və başqalarının xidməti olmuşdur. Teatrda bir müddət xalq artistləri Ə.Ələkbərov, M.Məmmədov, Kazım Ziya, A.Gəraybəyli, Ə.Sultanov, B.Şəkinskaya və başqaları işləmişlər. 1941-1945-ci müharibə illərində teatrın repertuarında vətənpərvərlik ruhunda yazılmış əsərlərə geniş yer verilmişdir. 50-60-cı illərdə "Ölülər" (C.Məmmədquluzadə), "Kəllə" (N.Hikmət), "Böyük ürək" (İ.Qasımov, H.Seyidbəyli), "Tülkü və üzüm" (G.Figeyredo), "Kişilər" (A.Məmmədov), "Komsomol poeması" (İ.Coşğun; S.Vurğunun eyniadlı poeması üzrə) və s. əsərlər oynanılmış, təcrübəli aktyorlarla yanaşı Mənsurə Cəfərova, A.Məmmədov, R.Tağıyeva və başqaları. 129 fəaliyyət göstərmişlər. 70-80-ci illərdə teatrın tamaşaları mövzu aktuallığı, maraqlı səhnə şərhi və aktyor oyunu ilə xarakterizə olunur. Teatrda xalq artistləri Ə.Abbasov, Zülfüqar Baratzadə, Sədayə Mustafayeva, rəssamlar Bəhram Əfəndiyev, R.Məmmədov, T.Qafarov, Tahir Tahirov, əməkdar artistlər Qurban Abbasov, Əli Allahverdiyev, Telman Əliyev, Firuzə Bədirbəyli, Faiq Qasımov, Ağa Məmmədov, R.Nadirov və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. 1954-cü ildə teatra C.Cabbarlının adı verilmişdir. XIX əsrin 70-ci illərində Şəkidə yerli ziyalılar xeyriyyə məqsədilə M.F.Axundzadə, N.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, N.Nərimanov, R.Əfəndiyev, Namiq Kamal və başqalarının əsərlərinin tamaşasını hazırlamışlar. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Şəkidə dram dərnəkləri yaranmış, xalq artistləri İ.Osmanlı, İ.Dağıstanlı səhnə fəaliyyətinə bu dərnəklərdə başlamışlar. 1933-1950-ci illərdə Şəkidə fasilələrlə Dövlət Dram Teatrı, 1959-1975-ci illərdə xalq teatrı fəaliyyət göstərmişdir. İndiki Şəki Dram Teatrı 1975-ci ildə yaradılmış, 1976-cı ildə "Komsomol poeması" (İ.Coşğun; S.Vurğunun eyni- adlı əsəri üzrə) ilə açılışı olmuşdur. Teatr "Aydın" (C.Cabbarlı), "Nişanlı qız", "Toy", "Yalan" (S.Rəhman), "Adamın adamı", "Sizi deyib gəlmişəm" (Anar), "Ezop" (G.Figeyredo), "Xırs quldurbasan", "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (M.F.Axundzadə) və başqa əsərləri tamaşaya qoymuşdur. "Ustalar" (R.Stoyanov), "Pələng və kaftar" (Ş.Petefi) və "Artur Uinin karyerası" (B.Brext) tamaşalarına görə teatr keçmiş SSRİ-də keçirilən Bolqarıstan və ADR dram sənəti festivallarının diplomuna layiq görülmüşdür. 80-ci illərdə teatrın baş rejissoru M.Feyzullayev olmuşdur. Teatrda rejissorlar Vaqif Abbasov, Cahangir Novruzov, əməkdar incəsənət xadimi Hüseynağa Atakişiyev səmərəli çalışmışlar. Teatrın truppasında əməkdar artist Muxtar İbadov, artistlər Fərman Abdullayev, İbrahim Əliyev, Mahirə Əmirova, Qəmər Məmmədova, Xanlar Haşımzadə və başqaları fəaliyyət göstərmişlər. 1977-ci ildə teatra Sabit Rəhmanın adı verilmişdir. H.Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı 1969-cu ildə təşkil edilmiş, açılışı "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (M.F.Axundzadə) pyesinin tamaşası ilə olmuşdur. Teatrın repertuarına klassik və çağdaş Azərbaycan və xarici ölkə dramaturqlarının pyesləri daxildir. Ən yaxşı tamaşaları: "Müsibəti-Fəxrəddin" (N.Vəzirov), "Sən nə üçün yaşayırsan?" (H.Seyidbəyli, İ.Qasımov), "Solğun çiçəklər", "Vəfalı Səriyyə" (C.Cabbarlı), "İlahi komediya" (İ.Ştok), "Bütün Şərq bilsin" (N.Həsənzadə; teatr tamaşalarına Ümumittifaq baxışın diplomu, 1981), "Afət" (H.Cavid), "Əsrə bərabər gün" (Ç.Aytmatov), "Diribaş adamlar" (V.Şukşin), "Bayramın birinci günü" (N.Hikmət), "Dəyirman" (M.Süleymanlı) və sair. Teatrda müxtəlif illərdə R.Əfqanlı, B.Şəkinskaya, A.Bəşirqızı, Hicran Mehbalıyeva, N.Sadıqzadə, Elmira Haşımzadə, əməkdar incəsənət xadimi M.Fərzəlibəyov çalışmışlar. 1997-ci ildən teatrın baş rejissoru F.Məhərrəmovdur. 1923-ci ildən Ağdamda fəhlə klubu (1928-ci ildən "Beynəlittifaq" adlanmış, nəzdində dram, sonralar isə musiqili dram kollektivi olmuşdur) fəaliyyət göstərmişdir. Kollektiv "Hacı Qara" (M.F.Axundzadə), "Ağa Məhəmməd şah Qacar" (Ə.Haqverdiyev), "Nadir şah" (N.Nərimanov), "İblis" (H.Cavid), "Aydın", "Sevil", "Almaz" (C.Cabbarlı) pyeslərini, "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm" (Ü.Hacıbəyov), "Aşıq Qərib" (Z.Hacıbəyov) operalarını, "Ər və arvad", "O olmasın, bu olsun", “ Arşın mal alan” (Ü. Hacıbəyov), “ Evliykən subay”, "Əlli yaşında cavan" (Z.Hacıbəyov) musiqili komediyalarını tamaşaya qoymuşdur. Ə.Ağdamski, Q.Muradov, H.Şəmsizadə və başqaları. burada çalışmışlar. 1937-1950-ci illərdə Ağdam Dövlət Dram Teatrı, 1950-1968-ci illərdə dram kollektivi və xalq teatrı kimi fəaliyyət göstərmişdir; 1968-ci ildən yenə də Dövlət Teatrıdır. 1969-cu ildə teatra Ə.Haqverdiyevin adı verilmişdir. Teatrın repertuarında klassik pyeslər, eləcə də tarixi və müasir əsərlər - "Zorən təbib" (J.B.Molyer), "Xırs quldurbasan" (M.F.Axundzadə), "Ağa Kərim xan Ərdəbili" 130 (N.Vəzirov), "Dağılan tifaq" (Ə.Haqverdiyev), "Əliqulu evlənir" (S.Rəhman), "Son göz yaşları" (S.Rüstəm), "Sən həmişə mənimləsən" (İ.Əfəndiyev), "Vicdan" (B.Vahabzadə), "Qızıl gül olmayaydı..." (R.Rza), "Təhminə və Zaur" (Anar) və s. əsas yer tutur. 80-ci illərdə teatrda əməkdar artistlər T.Qarayev, F.Mahmudova, N.Məlikova və başqaları fəaliyyət göstərmişlər. 1996-cı ildən teatrın baş rejissoru E.Mikayılovdur. 30-40-cı illərdə Lənkəran şəhərində xalq teatrı fəaliyyət göstərmişdir. İndiki N.Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Dram Teatrı 1973-cü ildə təşkil edilmiş, fəaliyyətə "Yaxşı adam" (M.İbrahimov) tamaşası ilə başlamışdır. Teatrın repertuarına Azərbaycan və xarici ölkə dramaturqlarının əsərləri - "Vaqif' (S.Vurğun), "Molla İbrahimxəlil kimyagər" (M.F. Axundzadə), "Qış nağılı" (U.Şekspir), "Məhv olmuş gündəliklər", "Mahnı dağlarda qaldı" (İ.Əfəndiyev), "Alov" (M.Hüseyn), "Xoşbəxtlər" (S.Rəhman), "Yaşıl qapı arxasındakı qadın" (R.İbrahimbəyov), "Topal Teymur" (H.Cavid), "Ölülər" (C.Məmmədquluzadə), "Nəsillər, eşidin" (M.Musiyenko; Azərbaycan Lenin komsomolu mükafatı, 1977), "Mahmud və Məryəm" (Elçin), "Təhminə və Zaur" (Anar) və s. daxildir. Teatrın truppasında 80-ci illərdə əməkdar artistlər B.Əliyeva, Qabil Quliyev, Kamil Nəcəfov və başqaları fəaliyyət göstərmişlər. 1982-ci ildən teatrın baş rejissoru B.Rzayevdir. Mingəçevir Dövlət Dram Teatrı 1968-ci ildə təşkil edilmiş, 1969-cu ildə C.Cabbarlının "Almaz" pyesi ilə açılışı olmuşdur.Teatrın repertuarında klassik və müasir dramaturqların pyesləri xüsusi yer tutur. "Kəndçi qızı" (M.İbrahimov), "Mahnı dağlarda qaldı", "Unuda bilmirəm" (İ.Əfəndiyev), "Eşq və intiqam” (S.S.Axundov), “ Müfəttiş” (N.V. Qoqol), "Hacı Qara" (M.F.Axundzadə), "Aydın", "Solğun çiçəklər" (C.Cabbarlı), "Ölülər" (C.Məmmədquluzadə), "Qütb ulduzu" (N.Xəzri) və başqa əsərlər teatrın ən yaxşı tamaşalarındandır. 80-ci illərdə teatrda əməkdar artistlər V.Məmmədov, N.Rzayeva və başqaları. fəaliyyət göstərmişlər. 1974-cü ildə teatra M.Davudovanın adı verilmişdir. 1938-ci ildə Qazaxda kolxoz- sovxoz teatrı yaradılmış, 1939-cu ildə dövlət dram teatrına çevrilmiş və ona S.Vurğunun adı verilmişdır. Dövlət Dram Teatrı 1949-cu ilədək fəaliyyət göstərmiş, 1960-cı ildən xalq teatrı kimi mövcud olmuş, 1988-ci ildə Dövlət Dram Teatrı (M.V.Vidadi ad.) olaraq B.Vahabzadənin "Dar ağacı" pyesinin tamaşası ilə fəaliyyətə başlamışdır (1989). Repertuarına "Vaqif" (S.Vurğun), "Molla Nəsrəddin və Əzrayıl" (Ş.Əliyev) və s. tamaşalar daxildir. 2002-ci ildən teatrın baş rejissoru Ə.Əhmədovdur. Gəncə Kukla Teatrı 1981-ci ildə fəaliyyətə başlamış, 1985-ci ildə "Simurq" xalq kukla teatrı adlandırılmışdır. 1986-cı ildən Gəncə Dövlət Kukla Teatrı kimi fəaliyyət göstərir. "Xeyir və Şər" (N.Gəncəvi), "Dostluğun sirri" (H.Həsənov), "Üç keçi balası və yalquzaq canavar" (H.Həsənov), "Qumral quzunun kələyi" (R.Səməndər), "Əhmədin vəfalı xoruzu" (Ə.Səmədov), "Hamıdan güclü" (İ.Coşğun) və s. əsərlər teatrın ən yaxşı tamaşalarındandır. 1998-ci ildən Gəncə Dövlət Kukla Teatrının baş rejissoru F.Paşayevdir. Azərbaycanda ilk peşəkar teatr təhsili ocağı 1923-cü ildə opera müğənnisi Şövkət Məmmədovanın (ilk direktoru) təşəbbüsü ilə yaradılmış Bakı Teatr Texnikumudur. 1928-ci ildə texnikuma M.F. Axundzadənin adı verilmişdir. İlk illərdə dram və opera, sonralar aktyorluq, rejissorluq və kino sənəti (1935-ci ildən) şöbələri fəaliyyət göstərmişdir. 131 Texnikumda Ə.Haqverdiyev, H.Cavid, A.M. Muradov, V.V.Sladkopevtsev, P.P.Fridolin, A.A.Tuqanov, H.Abbasov, A.Şərifzadə, K.Ziya, M.Haşımov, R.Təhmasib, A.Gəraybəyli, N.N. Boqolyubov, Y.A.Qrossman, A.K.Şərifov və başqaları dərs demişlər. Texnikum Azərbaycanın teatr və klubları üçün aktyor və rejissor kadrları, mədəni-maarif işçiləri hazırlayırdı. C.Cabbarlı, A.İsgəndərov, İ.Osmanlı, Ə.H. Ələkbərov, Ə.Bədəlbəyli, F.Qədri, R.Əfqanlı, N.Zeynalova və başqaları burada oxumuşlar. Teatr texnikumunun əsasında 1945-ci ildə Azərbaycan Teatr Institutu (1968-ci ildən Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu, 1991-ci ildən Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) yaradılmışdır. Burada 14 ixtisas üzrə mütəxəssis (teatr kadrları, mədəni-maarif işçiləri, teatrşünas, bədii konstruktivləşdirmə, keramika-şüşə-plastik kütlə məmulatı, sənaye qrafikası və s.) hazırlanır. Bir neçə fakültəsi (mədəni- maarif işi, teatr sənəti və rəssamlıq, rejissorluq), müxtəlif ixtisas kabinetləri, tədris teatrı, foto-kino laboratoriyası və s. var. İlk buraxılışı 1949-cu ildə olmuşdur. Universitetdə xalq artistləri A.İsgəndərov, M.Məmmədov, R.Təhmasib, T.Kazımov, H.Salayev və başqaları, 80-ci illərdə isə xalq rəssamları T.Məmmədov, K.Kazımzadə, xalq artisti Ş.Məmmədova və başqaları dərs demişlər. 1982-ci ildə Gəncədə "Nizami", Naxçıvanda "H.Cavid", Ağdamda "X.Natəvan" poeziya teatrlarının, Şəkidə M.F. Axundov adına Satira Teatrının açılışı olmuşdur. Azərbaycanda 28 professional teatr, respublikanın ayrı-ayrı rayon və şəhərlərində 64 xalq teatrı, müxtəlif müəssisə və məktəblərdə həvəskar teatr kollektivləri fəaliyyət göstərir (2006). Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|