MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Bu gec
ə iynə ilə gor qazacaydım. Külüng çalmalıydım bir gec ənin qaranlığına (77, 21). Ancaq bel ə fərz edək İlk dəfə yalan deyən Ya qorxusundan deyib, Ya can yanğısından. O zamndan dünyada Ayaq tutub, yeriyib yalan (96, II, 204). S ən axmaqsan, öyənin var, Kür əyinə döyənin var. «Vur, g əlirəm» – deyənin var, Pazla çıxardılar pazı (82, 158). Bir sıra frazeoloji birləşmələr leksik-semantik məna yükünə, üslubi r ənginə, funksiyasına görə sözlərə ekvivalent olsa da, incə özün əməxsusluqları ilə ciddi fərqlərə də sahib olur. Eyni m əfhuma bağlı olub mənaca üst-üstə düşsələr belə, bir sıra üslubi r ənginə və məna çalarlarına görə bir-birindən ciddi şə- kild ə fərqlənirlər. Elmi ədəbiyyatda doğru müəyyənləşdirilmişdir 47 ki, «Frazeologizml ər sözlərin ekspressiv sinonimləri keyfiyy ətində qəbul edilməlidir» (45, 7). Buna gör ədir ki, Azərbaycan dilinin frazeoloji fondunun poeziya dilind ə fəaliyyət sferası olduqca geniş və məzmunludur. Şeir dilinin quruluşuna, daha konkret desək, onun qanunauyğunluqlarına görə elastikləşmə keyfiyyyəti kəsb edən frazeologiya bütün poetik m əqamlarda bədii təsvir imkanlarının tük ənməzliyini təsdiq edir. Onların obrazlılıq cizgiləri şeirin poetika al əminə daha geniş miqyasda daxil olur. Bu meyli H.Arif, F. Sadıq, F.Qoca, E.Borçalı, A.Abdulla, M.Yaqub, Z.Yaqub, M.Aslan, S.Rüst əmxanlı, F.Mehdi, R.Zəbioğlu, E. Borçalı, A.Laçınlı və digər şairlərimizin poeziya dilində görm ək mümkündür. Odur ki, b əxtimiz gətirməyəndə, Yad gözl ər bizləri götürməyndə, B əhsə girişməyək arxalılarla, Yen ə yolumuza düşək vüqarla. ... İradə – qulaqda sırğamız olsun, Dizd ə taqətimiz, arxamız olsun (63, 60). Yetimin əlləri aşa çatanda Başı daşa çatır, bu, bir məsəldir. Canını özgə bir oda yaxırsan, Yerd ə külü qalır, odu görünməz (95, 20). «O şair xoşbəxtdir ki, onun dili təbiidir və bununla birlikdə milyonlarla oxucunun d əruni fikir və hisslərini ifadə edən bədii bir dildir... Poeziyada böyük emosional qüvv ə canlı insan nitqinin t əbiiliyi ilə birləşməlidir» (24, 267-268). Şeir dilinin s əmimiyyəti, təravət və hərarəti onun xəlqiliyindədir. Xəlqilik poeziyanın və onun dilinin ən canlı, ən aktual məsələsi, s ənətkarlıq problemidir. Poetik yaradıcılıq fəaliyyətində orijinal bir şair kimi təqdir olunmaq, parlamaq üçün xəlqi təfəkkür tərzi, 48 dil x əlqiliyi ən mühüm estetik meyar olmuşdur. Məsələn, dahi rus müt əfəkkiri V.Q.Belinskinin «rus xalq şairi» adlandırdığı Lermontov poeziyası yüksək bədiiliyi ilə yanaşı, xəlqi keyfiyy ətləri ilə ləyaqət səviyyəsinə qalxmışdır. Bunun əsas kökü, yaradıcılıq qaynağı, xalqın zəngin folklorundan, koloritli danışıq dilindən yararlanmaq məharətindəndir. Lermontovun özü bu bar ədə belə yazırdı: «Əsl xalq poeziyasını rus xalq mahnı- larında axtarmaq lazımdır. Heyif ki, mənim anam rus yox, alman idi. M ən xalq nağılı eşitməmişəm. Onlarda bütün fransız söz yaradıcılığında olan poeziyadan daha çox proeziya vardır» (30, 269). Şeir dilinin xəlqiliyi sözün həqiqi mənasında qiymətli bədii ovqat, sonsuz estetik t əsir vasitəsidir. Xəlqilik şeir misralarına hopmuş elə bir cövhərdir ki, o, şairin bədii dil sistemində dərhal sezilir, m ənəvi mənşəyə, milli qaynaqlara yaxınlığı ilə təbii şəkildə poetik fikrə çevrilir. Bu məziyyətləri frazeoloji ifadələr daha artıq təcəssüm etdirir. Müdrik ulu babalarımızın deyim tərzində mühüm yer tutan frazeoloji birl əşmələr müasir şeirin ifadə üsullarına da qida verir. Onun semantik yükünd əki, səs ahəngindəki dadın-tamın dərin kökl əri əsrlərin o üzündən gələn doğma səslər bugünkü şeir dilini doğma nəfsə qovuşdurur. Frazeologizmləri poetik fikrin can lı və gözəl ifadəsinə tabe etdirmək, hər şeydən əvvəl, mü əyyən bir poetik niyyətin bədii təcəssüm aktıdır. Aktuallaşdırma prosesində poetik ovqatın səviyyəsinə müvafiq ifad ə vasitələrinə folklor nəfəsi, el ədəbiyyatının şirəsi qatılır. Aktuallaşmış ifadələr öz gücünü frazeologiyadan aldığından z əngin üslubi çalarlara yiyələnir. Xalq dilinin tükənməz üslubi çalar ları frazeoloji birləşmələrin aktuallaşması vasitəsilə rövn əqlənir. Frazeoloji t ərkiblərin leksik-semantik tutumu əhatəli, daxili enerjisi k əskin və tükənməzdir. Şair əməyi, sənətkarlıq iradəsi də frazeoloji novatorluqla ifad ə olunan poetik əhatəsinə xüsusi bir genişlik verir. Sənət örnəyi olmağa layiq şeir mətnlərində xalq 49 hikm ətindən maya tutan frazeoloji birləşmələr və onun bü- növr əsi üzərində dayanan ifadələr öz daxili semantik-üslubi əhatəsinə yeni vüsət qazandırır. Frazeoloji birl əşmələrin komponentlərini təşkil edən hiss ələrin semantik dəyişmələri məna tutumunun genişlənməsinə v ə məcazlaşaraq poetikləşmə keyfiyyəti kəsb etməsinə münbit z əmin hazırlayır. Bu söz birliyi semantik-üslubi inkişafa məruz qaldığından tərkibindəki ayrı-ayrı sözlər öz nominativ-kom- munikativ m ənalarından uzaqlaşmaqla bərabər, bir qəlib daxilind ə bir-birinə qarışıb, «xəlitə»yə dönür. Sözlər məna baxımından bir-birinə hörüldüyündən yeni-yeni məcazi məna daşıyıcılarına çevrilir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|