MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

 
 
(96, III, 166) 
 
Frazeoloji  dil 
faktlarının  bolluğu  1960-1980-ci  illər 
poeziyasının  mühüm  əlamətlərindəndir  və  burada  məişət-
ünsiyyy
ət  üslubunun  böyük  təsiri  açıq-aşkar  hiss  olunur.  Canlı 
xalq dilind
ən gələn  frazeoloji vahidlərin işlənmə tempi artdıqca 
şeir  mətni  leksik  cəhətdən,  koloritlilik  baxımından 
z
ənginləşmişdir.  Müşahidələr  göstərir  ki, 1960-1980-ci  illərdən 
başlayaraq  frazeoloji  birləşmələrin  işlənmə  nisbətində  dəyişmə 
prosesi 
getmiş,  şeirdə  məna  dərinliyi  artdıqca  frazeoloji  dil 
z
ənginliyində də qabarma halları çoxalmışdır. 
Frazeoloji  deyim  q
əlibləri  fikrin  maksimum  aydınlığına 
xidm
ət 
etmişdir. 
Anlaşma 
imkanlarının 
yüks
əkliyi 
frazeologiyanın  nəzərə  çarpan  spesifikası  olduğu  üçün  onlar 
dig
ər  dil  faktlarından  fərqli  olaraq  daha  çox  təbii-üslubi  yük 
daşıyır.  Xüsusilə  aydın  nəzərə  çarpır  ki,  frazeologiya  1960-cı 
ill
ərdən  şeir  dili  kontekstində  epizodik  səciyyəli  olmayıb  fəal 
üslub mövqelidir. Frazeoloji birl
əşmələrin üslubi çevikliyi imkan 
verir  ki,  misra  v
ə  bənd  strukturlarında  danışıq-ünsiyyət 
elementl
əri  sıxlaşsın,  canlı  nitq  cümlələrinə  uyğunlaşsın.  Bu 
keyfiyy
ətlərinə  görə  xüsusi  işləklik  kəsb  edib  və  1960-1980-ci 
ill
ər şeirində də frazeoloji material bolluğu müşahidə olunur. 
Frazeoloji  t
ərkiblər  poetik  anlayışların  olduqca  təsirli 
ifad
əçiləridir  və  onlar  xalqın  ünsiyyət  dilinə  məxsus  koloritli 
xüsusiyy
ətlərin  üstünlüyü  ilə  seçilir.  Frazeoloji  ifadə 
vasit
ələrindən  istifadə  üslubu  özünü  müxtəlif  istiqamətlərdə 
göst
ərir  və  bütün  hallarda  maksimum  xəlqiliyini,  deyim 
t
əbiiliyini  özündə  saxlayır.  Təbiiliyin  bilavasitə  nəticəsi  olaraq 
frazeoloji t
ərkiblər danışıq elementlərini şeir dilinə gətirir. 
 

---

          
 
 
54 
Tind
ən pay-püşlü bir «hammal» çıxır, 
gülm
əyə «xammal» çıxır; 
gözü k
əlləsinə çıxır, 
heyr
əti Eyfel qülləsinə çıxır adamın 
gözünd
ən şimşək çaxır (99, 96). 
 
Mığmığa sul əkir, zülm edir sana, 
Mürs
əl ola, tab gətirib dayana! 
R
əhbər müəllim çəkilibdi bir yana, 
N
ə bizə xeyri var, nə də şəri var (56, 91). 
 
Tale bizim q
əsdimizə gülürkən 
Doğanaqdan keçə bilməz bu örkən. 
Torpağında öldüyünü bilirkən 
Söz 
qalmadı bu dünyadan sorası (102, 79). 
 
Bapbalaca evimizd
ə 
M
ənim yuxularım yarımçıq qalıb 
 
 
 
nec
ə görüm arxasını 
Bapbalaca evimizd
ə duyğularım 
 
 
 
ələ vermir yaxasını (75, 56). 
 
Frazeoloji  birl
əşmələr  şeir  kontekstində  fikri  ümu-
mil
əşdirmə  xüsusiyyəti  kəsb  edir.  Belə  məqamlarda  ifadələrin 
m
ənası  daha  da  dolğunlaşır.  Ümumiləşdirmə  qabiliyyəti 
frazeoloji 
materialların  estetik  zənginliyini  təmin  edir,  poetik 
r
əngini  qabardır.  Frazeologizmin  potensialında  lirik  məzmun 
aşkarlanır. Söz sənətkarı ondakı poetik çalarları axtarıb tapmaqla 
ob
razlı  ifadəliliyin  yüksək  həddinə  nail  olur,  şeir  bədii-üslubi 
əməliyyat  səviyyəsinə  qalxır.  Frazeoloji  birləşmə  elə  mətn 
mühiti 
formalaşdırır ki, burada ən neytral söz də poetikləşə bilir: 
söz mühitin üslubi c
əhətdən soyuq və quru dil vahidlərin poetik 
funksiyalara t
əhrik edir. 

---

          
 
 
55 
Frazeoloji  söz  birl
əşmələrinin  yaratdığı  təravətli  poetik 
iqlim 
dolğun  və  təsirli  obrazları  yeni  biçimdə,  orijinal  səpkidə 
əks  etdirmək  təşəbbüsünün  nəticəsi  kimi  meydana  çıxır.  Onlar 
şeir  poetikasının  ən  vacib  tələblərini  ödəyir  və  belə  demək 
mümküns
ə,  poetik  kontekstdə  linqvistik  anlayışdan  daha  çox 
estetik t
əəssüratlı olur. Bu yüksək bədii məziyyətli əlamət, bizim 
fikrimizc
ə,  oxucuda  ona  görə  xoş  duyğular  oyadır  ki,  həmi 
ifad
ələrin  mayasında  zəngin  obrazlılıq  potenialı  mövcuddur. 
Frazeoloji  birl
əşmələr  ona  istinadən  yaranıb  struktur-quruluş 
c
əhətdən  ondan  fərqlənməyən  ifadə  qəliblərinin  hərəkətlərini 
istiqam
ətləndirir  və  bədii  kəşflərin,  tapıntıların  mahiyyətini 
bütün inc
ə detalları ilə qavramağa imkan yaradır.