MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Üzün
ə deməyə üzün olmasa (102, 82). Üzül ərsən qatardan, Çalış, düşmə tutardan. Qurtulmazsan bu dardan Yoxluq dara ç əkdisə (56, 65). Arzu dünyasında yaş ötüşəydi, İllər bir-birindən xoş ötüşəydi. Başıma göylərin daşı düşəydi, Qarşıma taleyin qışı düşüncə (73, 134). Şeir mətnində frazeoloji dil ünsürləri lirik bir qüvvə ilə n əfəs alır. Bu canlanmanın dərin estetik əsası vardır. İfadə möht əşəmliyi, üslubi genişlik əlamətləri ilə olduqca mənalı və m əzmunlu görünən frazeologiya lirik təhkiyə manerası, səmimi t əsvir forması üçün çox yararlıdır: bədii zərurətin, üslubi eh- tiyacın tələblərini ödəməyə yönəldiləndə, bədii niyyətin poetik h əllində frazeoloji söz birləşmələrini poetik enerji mənbəyinə, poeziyanın əvəzedilməz dil sərvətinə çevirir. Oxucuda yüksək fikirl ər, zəngin duyğular məhz canlı xalq dilinin, frazeoloji dil material larının ifadəlilik imkanları hesabına yaranır. Fraze- ologiya şeir sətirlərinə elə sənətkarlıqla daxil edilir, elə m əharətlə işlədilir ki, onun yaratdığı obraz poetik kəşf təsiri bağışlayır və oxucunu heyrətləndirir. Şeir dilində canlı danışıq dilinin ab-havasının gətirilməi prosesini izl ədikcə aydın şəkildə sezilir ki, poeziyanın dili 58 frazeoloji materialsız keçinə bilmir. Şeirin poetik toxumasında onlar aydın cizgilərlə görünür. Fikrin poeziya səviyyəsinə qalxmasında frazeoloji söz birləşmələrinin enerjisi və bədii pafosu h əlledici üslubi mövqedə dayanır. M.Arazın «Bir axşa- mın balladası» şeirində olduğu kimi: Öt ən məhəbbətim yadıma düşüb, İtən məhəbbətim yadıma düşüb. İlahi, qəlbimə bir duyğu göndər, Yazıqdır, yazıqdır məni sevənlər B əlkə bir quyuya atılan daşam, Ağlı kəsilməmiş kəsilən başam, Kür ədən indicə suya salınmış Odu söndürülmüş, köpü alınmış Bir parça poladam, bir parça d əmir (54, 294). Güclü müasirlik duyğusu ilə əlaqədar olaraq frazeologiya b ədii sənət ölçülər daxilində xüsusi çeviklik nümayiş etdirir. M ətn mühitində yaratdığı «maqnit sahəsi»ndəki söz və söz qrupları idiomatik ifadələrin içərisində əriyir. Söz və ifadələr frazeoloji birl əşmələrə məxsus başlanğıc semantik mənadan ayrılmır, əksinə, onun üslubi yükündən bəhrələnərək poetik amil ə çevrilirlər. Bu da deyim əlvanlığına real zəmin hazırlayır, yeks ənəqliyin meydana çıxmasına əngəl törədir. Frazeoloji birl əşmələrin yaratdığı üslubi effekt, məna siqləti şeir dili üçün ötəri səciyyə daşımır. Bədii mühakiməni dolğun şəkillərdə işıqlandırmaq qüdrəti olan frazeologizmlər estetik kamilliyin ə görə olduqca qiymətlidir. Bədii niyyətin reallaşdırıl- ma sında çox qüvvətli bədii mənbədir və müasir oxucunun zöv- qün ə uyğun gəlməyən, məzmunca dayaz, formaca sönük şeirlərin meydana gəlməsinin səbəblərindən biri də frazeoloji materialın üslubi ləyaqətinə etinasızlıqdan doğur. Bu etinasızlıq şeirin dilini təravət və hərarətdən məhrum edir. 59 Dem əli, belə bir fikir yürütmək olar ki, frazeoloji bir- l əşmələrin işlədilməsinə meylin üstünlüyü obyektiv amillərə əsaslanır: onların şeir mətnindəki üslubi fəaliyyəti və işləklik s əviyyəsi janrın estetik potensialına uyğundur və bu uyğunluğun başlanğıcı köklərdən, dərinliklərdən gəlir. Frazeoloji birl əşmələrə əndazə ilə yanaşmağın başlıca meyarı ona olan ehtiyac məqamını, üslubi istiqaməti düzgün tutmaqdadır. Sabit birləşmələrin şeir nitqində iştirakı üçün bir özün əməxsusluq bundan ibarətdir ki, onlar dilimizin hərarəti ilə yoğrulduğundan şeirin əsas fikri istiqamətini təşkil edir, şeiri lirik ür ək poeziyasına çevirə bilir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|