MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Ç
əkənin üzünü yusun mürdəşir, 
Pambıq çəkib aldatmağa tələsir. 
Dava 
salır, çənələşir, dilləşir, 
Durub 
ulğumunu üzsəm yeri var (56, 91). 
 
Dönüb kor 
yappalağa 
Qapıları döyürdü. 
Hardasa b
əd xəbərin 

---

          
 
 
62 
Yığvalı yeyin idi (73, 39). 
 
Hamı bilir bu döyüş qurtaran deyil, 
Çaylardan su yerin
ə yenə də qan gedəkən. 
 
 
 
 
 
 
(93, 229) 
 
Dil  göz
əlliyi  fikrə  təsirlilik  keyfiyyəti  verir.  Deməli,  fikri 
göz
əl  ifadə  etmək  qabiliyyətinə  yiyələnmək  vərdişi  çox  vacib 
s
ənətkarlıq  aktıdır  və  bu,  yaradıcılıq  prosesinin  sanbalı  üçün 
m
əziyyətli  amilidir.  Dilin  poetik  qayda-qanunlarına  dərindən 
vaqif  olma  s
əviyyəsi  də  bədii  təsir  qüvvəsi  ilə  zəngin  olan  dil 
göz
əlliyi  üçün  başlıca  şərtdir.  Söz  duyumu,  səslərin  poetik 
çalarları,  intonasiya  əlvanlığının  poeziyası  və  digər  şeriyyət 
qaynaqları düzgün dəyərləndirilmədən böyük mənəvi sərvətimiz 
olan  ana  dilinin  misilsiz  estetik  sehrin
ə  düşmək  olmaz.  Şeirin 
canlı və təbii dil materialları sistemində frazeoloji birləşmələrin 
poetikl
əşdirmə xisləti barədə isə ona görə xüsusi danışılmalıdır 
ki,  onlar  b
ədii  mətləbi  qabarıq  boyalarla  işıqlandırmağı  və 
ümumil
əşdirməyi maksimum dərəcədə reallaşdırmağa qabildirlər. 
Frazeoloji  birl
əşmələr  şeir  dilində  semantik  cəhətdən  daha 
tutumlu poetik fikir v
ə təəssürat yaradır. Misralara xüsusi ağırlıq, 
fikirl
ərə  sanbal,  təbii  səslənmə  keyfiyyətləri  frazeoloji 
birl
əşmələrin  daxili  mahiyyətindən,  linqvistik  təbiətindən  güc-
qüvv
ət alır. Frazeologizmin daxil olduğu mətndə sözçülüyə yer 
qalmır, uzun-uzadı ritorika əvəzinə mənalı strukturla zəngin olan, 
yığcam  ifadə  formalarına  sığışan  sərrast  misraların  fəallığı 
aparıcı olur. Məsələn, 
 
Açıldı sabahı elin, obanın, 
Sular da 
başqa bir ahənglə dində. 
 
Arzusu gözünd
ə köçən babanın 
Torpağı sevindi, daşı sevindi (54, 39). 
 

---

          
 
 
63 
Sirrini o kim
ə söyləsin axı 
Arada öz burnu ovulacaqsa, 
Bel
əcə-beləcə üşünüb-qorxur 
Sonra 
olasını öncə duyuxur (85, 85). 
 
Evl
ərə siyasətdən qanlı arxlar çəkilər, 
Öz yurdunda m
əzlumun başına turp əkilər. 
 
 
 
 
 
 
(93, 248) 
 
Şeirin  şifahi  nitqə  uyğun  təbiiliyində  frazeoloji  material 
aparıcı  mövqedədir  və  poeziya  dilinin  ən  mühüm  tərkib 
elementl
ərindəndir.  Bədii  mətləb  və  düşdüyü  üslubi  mühit 
frazeoloji  vahidl
ərin  estetik  nəfəsinə  yeni  çalarlar  qatır. 
Frazeoloji  birl
əşmələri  uğurla  bədii  nitqinə  salmaqla  şair  öz 
q
ələm məhsulunun poetik bir keyfiyyət halında meydana çıxma 
şansını artırır. 
Poetik ölçü 
duyğusunu gözləməklə frazeoloji material mətnə 
el
ə  ustalıqla  daxil  edilir  ki,  obrazlılığın  təmin  edilməsində, 
zövqümüzün,  b
ədii-zehni  təfəkkürümüzün  inkişafında  sərrastlıq 
v
ə  dəqiqlik  meyarlarına  uyğun  olur. 1960-1980-ci  illər 
poeziyasının ən mühüm əlamətləri sırasında frazeoloji dil vahid-
l
ərinin  təravətini,  obrazlı  söz  və  ifadə  yaradıcılığında  fəallığını 
görm
əmək mümkün deyil. 
Frazeoloji  birl
əşmələrin  yaratdığı  obrazlılıq  rəngarəng 
poetik 
şəkillərdə  təzahür  edir  və  bədiiliyin  ən  gözəl  etalonuna 
nümun
ə ola bilir. Təsvir edilən gerçəkliyi bir rəngdə, bir biçimdə 
yox, r
əngarəng üslubi boyalarla əks etdirməkdə frazeologizmlər 
yaxından iştirak edir. Şair yaratdığı həyəcan və təlatümləri yeni 
biçimd
ə,  yeni  ahəngdə  oxucuya  çatdırmaq,  incə  və  səmimi 
duyğuları  oxucu  üçün  daha  da  doğmalaşdırmaq  üçün 
frazeologiyanın  imkanlarına  əsaslanır.  Fikir  bütövlüyü  və  dilə, 
onun idiomatik ifad
ələrinə daxili inam hissi poetik ləyaqətə açar 
rolunu 
oynayır. Bədii məzmunun ifadəsində frazeoloji vahidlərin 
işləkliyi  və  poetik  ovqat  formalaşdırmasındakı  fəallığı  şeir 

---

          
 
 
64 
dilinin  s
əliqə-sahmanında özünü göstərir. Başqa sözlərlə desək, 
mü
əllif niyyətini poeziya dilinə çevirmək hünərinə təkan verir. 
Frazeologizml
ərin bir xüsusiyyəti N.Xəzrinin «İlan... insan... 
z
əhər» şeirində özünü bariz şəkildə təqdim edir: