MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Daha 
qarınınkı «Quran»dan keçib, 
Keçib za
manın da, arzuların da. 
M
ənim misralarım haqdan su içib, 
Yuyunub q
əlbimin haqq sularında (74, 38). 
T
əzədən, təzədən uşaq olmuşam, 
T
əzədən, təzədən «day» dururam mən. 
Bir vaxt 
oyuncaqsız böyüdüyümdən 
Dey
əsən ürəyi yumşaq olmuşam. 
N
ə dayım gələcək gedər-gəlməzdən, 
N
ə də çömçələrdə payım gələcək (75, 143). 
 
Göründüyü  kimi, 
şeirin  məzmununa  və  ideya  istiqamətinə 
müvafiq  g
ələn  frazeoloji  ifadələrin  aktuallaşdırılması  öz-
özlüyünd
ə dil əlvanlığına gətirir. Bu rəngarənglik canlı ünsiyyət 
dilinin 
frazeologiyasına  müraciət  məqamlarında  xüsusi  təsir 
gücü 
nümayiş  etdirir.  Poetik  düşüncələrin  daxili  məntiqi,  lirik 
«M
ən»in mənəvi dünyasının əksi parlaqlıq qazanır. Belə bir fikir 
t
əsbit  olunur  ki,  öz  əksini  tapan  hadisənin,  şəraitin,  ruhi-
emosional  v
əziyyətin  tələbəbinə  uyğun  dili  var.  Bunun 
qanunauyğun nəticəsi kimi  dil ahəngi şairin poetik duyğularına, 
hissi-emosional durumuna 
uyğun köklənir. 
 

---

          
 
 
69 
Yanında üzüm qara, 
Üzün
ə ağ olmuşam. 
Evl
ənmək bu idisə 
Axı, sən sağ olanda 
Niy
ə evlənməmişəm, 
Niy
ə axmaq olmuşam (74, 69). 
 
1960-1980-ci ill
ər ərzində meydana gələn poetik nümunələr, 
şeirşünas alimlərin düzgün qiymətləndirdiyi kimi, yalnız mövzu 
v
ə  ideya  problemləri  ilə  yox,  dil-üslub  baxımından  da,  hissi-
idraki  t
əsirinin  vüsətliliyi  nöqteyi-nəzərdən  də  xarakterizə 
edilm
əyə  layiqdir.  Ənənəvi  məcraya  sığışmayan  şeirin  üslubi 
meyll
ərində  yeniləşmə  prosesi  sürətləndikcə,  təsvir  və  ifadə 
vasit
ələrinin  üslubi  çevikliyi  də  açıq-aşkar  hiss  olunmağa 
başlayrdı.  Canlı  və  təbii  xalq  danışıq  dili  ilə  birbaşa  ünsiyyət 
geniş miqyas şeir dilinin leksik-semantik tərkibində, qrammatik 
quruluşunda  mütəhərriklik  keyfiyyətlərinə  yeni  hərəkət  verdi. 
İntensiv təravət və təzələnmə prosesinin linqvistik əlamətləri fra-
zeoloji 
naxışlarındakı çevikliklərdə hiss olunurdu. 
Frazeoloji  birl
əşmələr  düşdüyü  bədii  kontekstdə  zəngin 
semantik  xüsusiyy
ətləri  ilə  çıxış  edir.  Poetik  mükəmməllik 
yaradıcılığında  –  yeni,  gözlənilməz  üslubi  mənaları 
aşkarlamaqda – bir sözlə, şeir dilinin daxili sanbalında çıxış edir. 
Bu  sabit  struktura  malik  ifad
ələrin  potensial  imkanları  fikir  və 
poetik ah
əngdarlığın vəhdətində təcəssüm olunur. 
Üslubi-semantik 
imkanlarının  genişliyi  frazeoloji  ma-
terialdan  z
əngin  «xammal»  kimi  istifadə  olunmasına  münbit 
şərait yaradır. Effektli, təravətli obrazın meydana gəlməsi, yeni 
boyalarla  siql
ət  qazanan  söz  və  ifadələrin,  birləşmələrin  üslubi 
cizgil
ərlə  zənginləşməsi  üçün  frazeologizmlər  şeirin  ruhuna 
yaxın poetik səciyyənin daşıyıcılarına dönür, mətni yeni ab-hava 
il
ə təravətləndirirlər. 
Frazeoloji  birl
əşmələr  həmişə  poeziyaya  layiq  mövqedə 
dayanır  və  şairin  poetik  cəsarətindən  bilavasitə  asılı  olaraq 

---

          
 
 
70 
şeirin üslubi simasını müəyyənləşdirə bilir. Şeir üçün əsas amil 
olan  t
əsvir  və  tərənnüm  də,  onların  oxucu  qəlbini  riqqətə 
g
ətirmək qayəsi də frazeoloji birləşmələrin fəallığı ilə daha san-
bal
lı  şəkildə  həyata  keçirilir.  Bu  üslubi  əməliyyat  fra-
zeologizml
ərin sinonimlərlə, antonimlərlə, yaxın mənalı sözlərlə 
bir 
sırada, eyni misrada düzülməsi emosionallığı qüvvətləndirir.