MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Birc
ə atalar sözün 
Bir tarx 
kitabıdır. 
Haqqı nahaqqa satan 
Susan zülm
ə tabedir. 
 
Niy
ə öz kəlamların 
Özün
ə ibrət olmur. 
Özün demis
ən, qızıl 
Yığana qismət olmur. 
 
Atalar sözl
ərinin 
Görüm n
əyi yalandır? 
Yalan ayaq tutsa da, 
Yerim
əyi yalandır. 
 
Toyuq-cüc
ə axtaran 
Alıcı quş dən yeyər? 
İçini qoru, xalqım; 
Demişəm – qurd ağacı 
Girib içind
ən yeyər (74, 33). 
 
Şeirin  dirilik  suyu  onun  təbii  dilidir,  misralarının  dilə 
yatımlılığıdır.  Onun  bədii-idraki  təsir  gücünün  genişliyi  və 
əhatəliliyi də, bədii keyfiyyət meyarı da dilindən asılıdır. Gözəl 
yaradıcılıq  nümunə  səviyyəsi,  lirik  məziyyət  kəsbetmə 
keyfiyy
əti  şeir  dilindəki  xalq  ruhuna  yaxınlıqdan  qidalanır. 
Frazeologi  birl
əşmələrdən  yaradıcı  istifadə  şeiri  həyatın  real, 
canlı cizgiləri ilə zənginləşdirir. Məhz bunun nəticəsidir ki, xalq 
sözünün  b
ədii sirri, xalq kəlamlarındakı müdrikliyin qaynaqları 
şeir kontekstində daha qabarıq açılır: frazeoloji dil ehtiyatı şair 
üçün sonsuz 
yaradıcılıq meydanıdır. 

---

          
 
 
67 
Frazeoloji  birl
əşmələr özlüyündə lirik məzmun qəlibidir və 
bu  q
əlibin  şeir  kontekstindəki  fəallığı  yeni-yeni  poetik 
ünsiyy
ətin bünövrəsində dayanır. Varlığın ilhamlı tərənnümündə 
diqq
ətəlayiq  yaradıcılıq  keyfiyyətlərinin  meydana  çıxmasında 
yaxından  iştirak  edir.  Təsvir  obyektinin  tam  bədii  qüvvətlə, 
bütün  estetik  v
ə  fikri  dərinliyi  ilə  mənimsəmə  prosesində  fra-
zeologizml
ər semantik gücünü qoruyub saxlayır, şeir üslubunun 
ən dəyərli materialına çevrilir. 
 
M
ənzili yaxınmı yolu seçənin, 
Qism
ət əvəzinə pulu seçənin 
Bizim gözümüzd
ə qılı seçənin 
Özünün gözünd
ə tirə bax, Allah (74, 19). 
 
Künd
əsi küt getməz etibarlının, 
Dolaşmaz düz yolu düz ilqarlının. 
C
əfası barlının, əli barlının, 
Ömrünün h
ər gün bəxtəvər oldu (76, 145). 
Ancaq deyir
əm: 
Birc
ə dərman olaydı, 
D
ərmanların daşını atmaq üçün. 
İnsan dərmansız yaşayıb 
Yaratmaq üçün (96, I, 205). 
 
Az
ərbaycan dilinin frazeoloji fondunun şeir dilində fəaliyyət 
dair
əsi  bir  də  onunla  səciyyəvidir  ki,  onlar  məhz  poetik 
ehtiyacından  bədii  mətnə  nüfuz  edir,  istər  təsviri,  istərsə  də 
üslubi  aspektd
ə  özünü  doğruldur.  Bu,  öz-özünə  baş  vermir. 
Frazeoloji vahidl
ərin daxili işığını, enerjisini üzə çıxarmaq üçün 
onun bütün poetik 
imkanlarını maksimum dərəcədə səfərbərliyə 
almaq t
ələb olunur. 
Şeirdə  canlı  ünsiyyət  elementlərinə,  xüsusən  frazeo-
logizml
ərə müraciət tezliyinin əsas səbəblərindən biri də budur 
ki,  b
ədii  niyyəti  daha  dolğun  və  əhatəli  miqyasda  söyləmək 

---

          
 
 
68 
v
əzifəsini  məhz  frazeoloji  birləşmələri  daha  dolğun  icra  edir. 
Frazeoloji birl
əşmələrin təhriki ilə poetik qayə xüsusi aydınlıqla 
üz
ə çıxır və bütövlükdə dilin ənginliklərindəki zənginliyi aşkar-
la
yır. Xalq dilinin nəfəsi ən çox frazeoloji vahidlərin bolluğunda 
duyulur. 
M
ətnin  bədiiləşdirici  faktorlarından  biri  kimi  frazeoloji 
birl
əşmələrin  poetik  fəallığı  müəyyən  çərçivə  daxilində 
m
əhdudlaşmır.  Milli  kommunikativ  faktlar  dairəsindən  kənara 
çıxmaqla frazeoloji dil materialları şeiri canlı danışıq faktları ilə 
z
ənginləşdirir.  Beləliklə  də  ənənə  və  novatorluğun  harmonik 
birliyi 
baş verir.