MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ölçülüb-biçilib q
əzəb də, kin də, 75 B əli, bu kök üstə boy atırıq biz. Tarixin amansız keçidlərində Böyük bir ənənə yaratmasaq diz Hitler kül üfürüb gözl ərimizə, Hücum etm ədimi qəfildən bizə (103, II, 57). Hamı uca tutsun insan adını Qoy q əlbi qaralar yanıb qaralsın. Yaxşılıq açanda qol-qanadını Yamanın əlləri qoynunda qalsın (58, 49). S ənin bu halına acığım gəlir, S ənin bu qəlbiə yazığım gəlir (54, 289). Seçim v ə deyim variantı şeir nitqi üçün bir meyarla – dilə yatımlılığı və ifadə çevikliyi ilə özünü doğruldur. Bundan irəli g ələrək şair ekvivalentləri ilə birgə frazeoloji vahidləri götür-qoy ed əndə ikinciyə daha çox üstünlük verir. Çünki əsrlər boyu xalqın sinəsindən qopmuş bu sabit söz birləşmələri şeiri xalq müdrikliyinin aynasına çevirməyə qadirdir. Frazeoloji birl əşmələr şeirə xalq ruhu hopdurur, zəngin poetik mühit yaradır və bunun bilavasitə nəticəsində dil yığcamlığı m ənalılıqla, zəngin məzmunla müşayiət olunaraq həyat materialını obraza çevirir. Əbəs yerə belə bir qənaət formalaşmamışdır ki, xalqın xarakteri onun yaratdığı poeziya s ənətində əks olunur. Şeirin daxili sanbalı, şairin estetik konsepsiyası frazeoloji birl əşmələrin bilavasitə yaxından iştirakı ilə koloritli hərarət və t əravət keyfiyyətlərinə sahib olur. Obrazlı təfəkkürün adi sözlər v ə frazeolji birləşmələr şəklində təcəssümü professional s əviyyəyə qalxması da ibarələrin yaratdığı bədii mühitin imkan- la rına söykənir. Təsvir-tərənnüm obyektinin poetik təhlili və onun ümumil əşdirmə vüsəti şairin bədii niyyəti ilə sintez təşkil 76 etdiyi m əqamlarda frazeologiya daha tutumlu tabloların yaradıcısına çevrlir, poetik mükmməllik məlum idiomatik ifadə v ə tərkiblərlə, onların mayasındakı potensial obrazlılıqla uğurla hasil ə yetir. P ərvanə kül olur şam əriyəndə Yanırsan, əriyir sərraf olanlar. Var dodaq büz ən də, köhnə deyən də, Doğma anasını dananlar da var (58, 35). İllər keçib, indi belə, Xatırlasan, tük ürpənir. H ər şey yandı, külə döndü, Torpaq əzəmətli bir tabut üstünə salınmış qara örtük kimi göründü (96, III, 130) Şeirdə lüğət tərkibinin geniş və əsrarəngiz mənzərəsi açılır. Burada t əsvirə cəlb olunmuş əşya və hadisənin diametrik əhatəsi d ə az rol oynamır. Təsvirin həcminə uyğun da dil materialları c əlb olunur. İfadə çevikliyi ifadə yığcamlığı ilə obraz əlvanlığını bir v əhdətdə birləşdirir. Bu üslubi proses də, şeir dilinin koloritind ə frazeoloji dil vahidlərinin özündə nəyi təmsil etdiyini d ərindən duymaq üçün onun söz əhatəsinə təsirini də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Şeir nitqində frazeoloji birləşmələr təmasda olduğu bütün linqvistik ünsürün semantitk əhatəsinə nüfuz edir. Onlar bir-birini qarşılıqlı surətdə tənzim edir. Frazeoloji birl əşmələrin şeir dilində işlənmə tezliyinə görə üstünlüyü, qaynayıb-qarışdığı dil vahidləri içərisindəki üslubi mövqeyi bel ə mühakiməyə imkan yaradır ki, koloritli danışıq elementi olmaq etibaril ə idiomatik birləşmələr bədii ovqat yaratma c əhətdən konkret hədd müəyyənləşdirmir. O, poetik sözün qav ranılma tempinə uyğunlaşır. Bu bir də onunla əlaqə- dardır ki, «frazeologizmlər dilin mürəkkəb və ziddiyyətli hadisə- l ərindən biri kimi, dilin quruluşunda ortaq mövqedədir; həm leksik-semantik laya daxildir – bir leksemin ekvivalenti kimi adi 77 nominativ vahiddir – sözdür» (31, 11), h əm də struktur və tərkib etibaril ə müəyyən sintaktik vahidlərin modellərinə uyğundur. «Frazeologiya insan şüurunun hazırladığı ilk bədii m əhsuldur. Frazeoloji vahidlər öz başlanğıcında məhz bədii əsərdir» (8, 4). Münasib ifadə vasitəsi kimi, şeir nitqində onun yeni-yeni poetik mahiyy əti aşkarlanır. Şeirdəki psixoloji dramatizm, daxili monoloq, lirik düşüncə axını frazeologizmin yartadığı poetik ovqat fonunda daha cazibəli görkəm alır. Sanballı məna siqləti imkan verir ki, frazeoloji vahidlər şairin professional keyfiyyətlərini, yaradıcılıq ustalığını nümayiş etdirsin. Frazeoloji birl əşmələri mətnin estetik komponentinə çevirm əklə söz sənətkarı ona poetik düşüncələrinin tərcümanı s əlahiyyəti verir. Məhz buna görədir ki, «Frazeoloji birləşmələ- rin aktuallaşması, əlbəttə, yalnız poeziya dilində yox, digər janrlarda, h ətta publisistik üslubda da özünün müxtəlif ifadəlilik imkanları ilə çıxış edir (21, 113-132). Lakin onlar şeir dilindəki q ədər təsiretmə səviyyəsinə çata bilmirlər. Şeir mətni frazeoloji ifad ələr üçün ən etibarlı sınaq yeridir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|