Mehman ağayev

 
II. Obyektiv müayinə üsulları 
 
Vizual müayinə  (İnspectio).  Ən  əvvəl xəstənin ümumi vəziy-
yətinin təyin olunması  həkimə lazımi məlumatları verir. Uremik 
koma və yaxud ağır vəziyyət xronik və  kəskin böyrək çatışmazlığı 
üçün xarakterikdir. Vizual müayinə vasitəsi ilə xəstənin ağır, orta və 
qənaətbəxş  vəziyyətləri ayırd edilir. Çox vaxt ağır böyrək çatış-
mazlığı olan xəstələr özlərini qənaətbəxş hiss edirlər, yaxud, yataqda 
sakit uzanır, bəzən gəzirlər və belə  vəziyyət həkimləri səhv nəticə 
çıxarmağa vadar edir. Əslində belə  xəstələrdə qanın biokimyəvi 
müayinəsi zamanı qalıq azotun həddən çox artması, asidoz, su-duz 
mübadiləsinin ağır pozğunluğu və anemiya aşkar edilir. Ona görə 
baxış çox diqqətli aparılmalı, hər hansı kiçik əlamətin belə üstündən 
izahsız keçmək məsləhət görülmür.  
Xəstələrin vəziyyəti aktiv, passiv və bəzən məcburi ola bilər. 

---

 
45
Aktiv vəziyyət bir çox böyrək xəstəliklərində müşahidə olunur. 
Passiv vəziyyət uremik koma zamanı təsadüf edilir. 
Məcburi vəziyyət paranefritdə  və yaxud ürək çatışmazlığı ilə 
ağırlaşan böyrək çatışmazlığında müşahidə olunur. 
Ödemlər - böyrək xəstəlikləri üçün çox xarakterik əlamətdir. Belə 
ki, kəskin və xronik qlomerulonefrit, nefrotik sindrom, böyrək ami-
loidozu, kəskin və xronik böyrək çatışmazlığında ödem müşahidə olu-
nur. Bu zaman ödem əsasən üzdən başlayır (başqa xəstəliklərdə müşa-
hidə olan ödemdən fərqli olaraq) ki, bunun da səbəbi dərialtı boş 
birləşdirici toxumanın çox olması ilə əlaqədardır. Xəstənin sifəti ava-
zımış, göz qapaqları  şişmiş, xüsusən gözün alt qapağı nahiyəsində 
ödem nəzərə çarpır, göz yarığı daralmış olur. Buna nefrotik sifət 
(facies nephritica) deyilir. Sonralar xəstəliyin daha da inkişaf etməsi 
nəticəsində ödemlər gövdədə, aşağı  və yuxarı  ətrafda müşahidə 
olunur, boşluqlara maye yığılır – anasarka baş verir. 
Xəstənin dərisinin rəngi dəri arteriolalarının spazmı  nəticəsində 
avazımış olur. Bəzən isə anemiyanın baş verməsi avazımanı daha da 
aydın nəzərə çarpdırır. Ürək mənşəli ödemdə sianozun artıq nəzərə 
çarpması onu böyrək mənşəli ödemdən fərqləndirməyə imkan verir. 
Bəzən böyrək xəstəliklərində (məsələn, nefrotik sindromda, ami-
loidozda) mumabənzər avazıma müşahidə olunur. 
Böyrək xəstəliklərinin son mərhələsi olan böyrək büzüşməsi baş 
verdikdə uremiya meydana çıxır. Bu zaman xəstəyə baxış vaxtı 
dəridə qaşınma nəticəsində dırnaq cızıntıları aşkar edilir, dil quru və 
ərplə örtülmüş olur, ağızdan və  dəridən ammonyak iyi (foettor 
uremiecus) gəlir.  
Qarın və bel nahiyəsinə baxış böyrək xəstəlikləri üçün xarakterik 
olan  əhəmiyyətli dəyişiklik aşkar etmir. Amma bel əzələlərinin 
gərginliyinin artması  nəticəsində asimmetriya (spondilyoz zamanı), 
ağrı skoliozu və yaxud paranefrit zamanı bel nahiyəsinin 
şişkinlənməsi aşkar edilir. Böyrək  şişi və ya polikistozu zamanı 
xəstədə qarnın ön divarının qabarması qeyd olunur. Bəzən sidik 
ifrazının çətinləşməsi ilə  əlaqədar (prostat vəzinin adenoması) 

---

 
46
dolmuş, genişlənmiş sidik kisəsi arıq adamlarda qasıqüstü nahiyədə 
nəzərə çarpır. 
Ən  əsas  əlamətlərdən biri də sol böyrəyin  şişləri zamanı sol 
toxum ciyəsi venalarının genəlməsinin müşahidə olunmasıdır (vari-
kosele). 
Əlləmə (Palpatio). Böyrəklərin  əllənməsi böyrək xəstəliyi haq-
qında mühüm məlumat verir. Bir qayda olaraq böyrəklər xəstənin 
horizontal (uzanmış) və vertikal (ayaq üstə) vəziyyətlərində  əllə-
nilməlidir. 
Sağlam şəxslərdə böyrəklər qarnın arxa divarına yaxın yerləşdiklə-
rinə  və öndən qabırğa qövsləri maneəçilik göstərdiyinə görə onların 
əllənməsi xeyli çətinləşir, odur ki, əllənmirlər. Qarın presinin zəiflə-
məsi, arıqlama nəticəsində böyrəklər bir qədər sallandığı üçün hətta 
sağlam adamlarda əlləmək mümkün olur. Amma böyrəklər əsasən bö-
yüdükdə (şiş, hidronefroz, pionefroz, polikistoz), sallandıqda,  distopiya 
zamanı əllənirlər. Böyrəklər öz yataqlarında  yerləşərək fizioloji halda 
tənəffüs zamanı  və  bədən vəziyyətinin dəyişməsi ilə  əlaqədar 2-3 sm 
yerlərini dəyişirlər. Ona görə  nəfəsalma fazasında və ayaq üstə böy-
rəklərin əllənməsi ehtimalı artır.  
Uzanmış  vəziyyətdə qarın presinin gərginliyi azaldığından 
böyrəklərin əllənməsi mümkün olur, lakin hərəkətli böyrək isə ayaq 
üstə yaxşı əllənir. 
Uzanmış  vəziyyətdə böyrəklərin  əllənməsi. Xəstə arxası üstə 
uzanır, başı alçaq  yastıqda, əlləri döşü üzərində, qarın presi boşalmış 
vəziyyətdə olur. Həkim xəstənin sağ  tərəfində, kətildə oturur, sol 
əlini sağ bel nahiyəsinə (qabırğa-onurğa sütunu küncündə) XII 
qabırğadan bir qədər aşağı elə qoyur ki, barmaqlar onurğa 
sütunundan bir qədər aralı olur. Sol böyrəyi əllədikdə sol əl onurğa 
sütununun sol tərəfinə keçirilir və sol bel nahiyəsinə qoyulur. Sağ əl 
qarın üzərində qabırğa qövsündən aşağı ona perpendikulyar 
vəziyyətdə qarnın düz əzələlərindən bir qədər kənara qoyulur. Sonra 
xəstəyə, qarın  əzələlərinin tam boşaldılması üçün, dərin, həmahəng 
nəfəs almaq təklif olunur. Nəfəs vermə fazasında həkim sağ  əlinin 

---

 
47
barmaqlarını qarnın arxa divarına söykənənə kimi qarın boşluğuna 
tərəf yeridir, sol əl isə bel nahiyəsinə təzyiq edərək onu sağ ələ tərəf 
yaxınlaşdırır.  Əlləri yaxınlaşdırandan sonra həkim bildirir ki, xəstə 
qarınla dərindən, sakit nəfəs almalıdır (qarın presini gərginləşdirmə-
mək  şərti ilə). Bu zaman böyrəyin aşağı qütbü tam aşağı düşür və 
əgər o böyümüşdürsə, yaxud sallanmışdırsa sağ  əlin barmaqları 
altına keçir və əllənir. Böyrəyin əllənməsini hiss edən həkim sağ əlin 
barmaqları ilə onu bir qədər qarın boşluğunun arxa divarına sıxır və 
barmaqlarını böyrəyin ön səthi üzərində sürüşdürür, aşağı qütbə 
keçir. Böyrəklər çox sallandıqda onların hər iki qütbü, ön səthi 
əllənilir. Bu zaman həkim böyrəyin forması, ölçüsü, səthinin vəziy-
yəti (hamar, kələ-kötür), ağrılı olub-olmaması, hərəkətliliyi, konsis-
tensiyası haqqında məlumat  əldə edir. Bimanual əllənməni xəstə 
böyrü üstə uzandığı vəziyyətdə də aparmaq olar. Yuxarıda göstəril-
miş palpasiya üsulu V.P. Obraztsov və N.D.Strajesko metoduna 
əsasən aparılır. 
Bu metodikadan fərqli olaraq sol böyrəyin  əllənməsi üçün təklif 
etdiyimiz üsul sadəliyi və həmçinin həkim üçün rahatlığı ilə fərqlənir. 
Üsulun aparılması qaydası belədir: sağ əl sol qabırğa - onurğa küncü-
nə arxadan qoyulur və sol əlin barmaqları sol qabırğaaltı sahəyə daxil 
olaraq qarnın arxa divarına doğru sıxılır və böyrək əllənir.  
Başqa üzvlərdən fərqli olaraq böyümüş, yaxud sallanmış böyrək 
ballotasiya edir. Bu üsul Qyuyon tərəfindən təklif  olunmuşdur. 
Bunu yoxlamaq üçün böyrək sağ əllə əlləndikdə sol əlin barmaqları 
ilə bel nahiyəsinə (qabırğa qövsü ilə uzun bel əzələsi arasında) qısa, 
cəld təkanlı  zərbələr edilir. Bu zaman sağ  əlin barmaqları 
böyrəklərin özünəməxsus hərəkətini hiss edir. Böyrək ləyəni həddən 
artıq irin, sidiklə dolduqda, onun böyüyüb gərginləşməsi nəticəsində 
bəzən maye möhtəviyyatının fluktuasiyası da hiss oluna bilər.  
Böyrək nahiyəsində  hər hansı bir törəməni  əllədikdə mütləq bu 
törəmənin böyrək olmasını  dəqiqləşdirmək lazımdır, çünki bəzən 
möhtəviyyatla dolu yoğun bağırsağı, böyrəkətrafı toxumaların 
şişlərini (lipoma, fibroma və s.), qaraciyərin böyümüş sağ payını, 

---

 
48
böyümüş öd kisəsini (sağ böyrəklə), böyümüş  və yerini dəyişmiş 
dalağı (sol  böyrəklə) böyümüş böyrək kimi qəbul edib səhvə yol 
verilir. Bunların qarşısını almaq üçün nəzərdə tutmaq lazımdır ki, 
böyrək lobya formasında olub, səthi hamardır,  əllədikdə yuxarı 
sürüşür və yenidən yerinə qayıdır (hərəkətlidir), ballotasiya edir, 
böyrək üzərində perkussiya zamanı timpanik səs alınır (bağırsaq 
ilgəkləri  ilə örtüldüyü üçün) və böyrəyi  əllədikdən sonra sidikdə 
zülal və eritrositlər peyda olur. Amma qeyd olunan əlamətlər 
nisbidir, çünki böyrəyin bədxassəli  şişləri zamanı  və  şişin  ətraf 
toxumaya yayılması  nəticəsində böyrək hərəkətliliyini itirir, 
konsistensiyası  bərkiyir, səthi kələ-kötür olur, çox böyük ölçülərdə 
şiş ətraf toxumaları kənara itələdiyi üçün perkussiyada küt səs alınır.  
Böyrəklərin ayaq üstə  əllənməsini S.P. Botkin təklif etmişdir. 
Xəstə üzü həkimə doğru ayaq üstə dayanır (həkim kətildə oturur), 
qarın presi əzələləri boşaldılır, gövdəni bir qədər önə  əyir. Belə 
palpasiya böyrək sallanmasını (nefroptoz) aşkar etməyə imkan verir. 
Nefroptozun üç dərəcəsi ayırd edilir: 
I dərəcə - böyrəyin aşaqı qütbü əllənir; 
II dərəcə - bütün böyrək əllənir; 
III dərəcə - böyrək hədsiz dərəcədə  hərəkətli olur, onurğa 
sütununun əks tərəfinə və qarın boşluğunun aşağı hissələrinə yerini 
dəyişir. 
 Palpasiya  zamanı sidik kisəsi haqda da məlumat almaq olar. 
Əgər qarnın ön divarı nazik və sidik kisəsi sidik ilə doludursa, onda 
sidik kisəsi elastik fluktuasiya edən törəmə kimi əllənilir. Həddən 
artıq böyümüş sidik kisəsi bəzən göbək nahiyəsinə çatır.  
 Bəzən böyrəyin proyeksiya olduğu nöqtədə bel nahiyəsində 
(qabırğa - onurğa sütunu nöqtəsində) XII qabırğanın belin uzun 
əzələləri ilə əmələ gətirdiyi bucaqda və sidik axarı boyunca ağrının 
olması da klinik əhəmiyyət kəsb edir. Sidik axarının qarnın ön 
divarına proyeksiya nöqtəsi yuxarıda (göbək nahiyəsində qarnın düz 
əzələsi kənarında) və  aşağıda (bispinal xəttin qasıq dağcığından 
keçən vertikal xətlə kəsişdiyi yer) təyin edilir. 

---

 
49