MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

13.3. Azərbaycanın bitki örtüyü 

Dağ relyefinin mürəkkəbliyi və güclü parçalanması, şaquli zonallıq, bununla əlaqədar torpaq və iqlim şəraiti-

nin müxtəlifliyi Azərbaycanda zəngin bitki örtüyünün yaranmasına səbəb olmuşdur. Bitki örtüyünün müxtəlifli-

yi və zənginliyi onun inkişafının mürəkkəb tarixə malik olması ilə də bağlıdır. Respublikamızın ayrı-ayrı hissə-

lərində bitki örtüyü müxtəlif dərəcədə üçüncü dövrün relikt növləri ilə daha da zənginləşmişdir. Bitki örtüyünün 

xarakteri və ayrı-ayrı bitki tiplərinin yayılması qanunauyğunluqlarının müəyyənləşdirilməsi insan fəaliyyətinin 

təsiri nəticəsində çətinləşmişdir. Respublikamızın ayrı-ayrı bölgələrində insan fəaliyyətinin bitki örtüyünə təsiri 

ən qədim dövrlərdən başlanmışdır.Bu təsir əsasən geniş düzən ərazilərdə və yamaclarda meşələrin yox edilməsi 

və yerində torpağın şumlanması, suvarılması, mal-qara otarılmasından ibarət olmuşdur. Meşələrin qırılması növ-

dəyişgənliyinə, meşə örtüyünün digər törəmə bitki tiplərilə əvəz olunmasına səbəb olmuşdur. Meşələrin yerində 

geniş  ərazilərdə  qədim dövrlərdən bozqır və  çəmən ot bitkilərinin formalaşması  bəzi tədqiqatçıları çaşdıraraq 

onları ilkin bitki örtüyü kimi qəbul edirlər. Lakin həmin  ərazilərin  müasir bitki örtüyü şaquli zonallığın 

ümumi sxeminə uyğun gəlmir. Bu uzun əsrlərdən bəri insan fəaliyyətinin intensiv təsiri altında ilkin bitki 

örtüyünün son dərəcə  dəyişməsi və bakirə bitki tiplərinin izlərinin belə, qalmaması ilə izah olunur. Buna 

Bozqır yaylada iberiya palıdı meşələrinin yerində formalaşan bozqırlar, bəzən yarımsəhralar, subalp şərq 

palıdı və tozağac meşələrinin çəmən və bozqırlarla əvəz olunmasını və s-ni misal göstərmək olar. 

Azərbaycanın bitki örtüyünün xarakterinə şumlama və mal-qara otarılması da çox böyük təsir göstərmişdir. 

Yamacların şumlanması bitki örtüyü ilə yanaşı torpaq örtüyünün də dağılmasına səbəb olmuşdur. Torpaq səthi 

---

 

266

yuyularaq ana süxur səthə çıxan sahələr bitki örtüyündən məhrum olmuş və ya orada qaya çəmənliyi , seyrək 

kserofit kollar əmələ gəlmişdir. 

Otarma insan fəaliyyətinin ən qədim növü olub bitki senozlarının bioloji müxtəlifliyinin tədricən çox yerdə tama-

milə dəyişməsinə gətirib çıxarmışdır. 

Respublikada əsas şaquli zonal bitki örtüyü tipləri aşağıdakılardır: yarımsəhra və səhra, bozqır, meşə-bozqır, su-

balp, alp və subnival.