MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Şək.20.8 Ətraf  mühit  haqqında  Stokholm  planı 

 

1973 – cü  ildə «BMT – in  ətraf  mühit  üzrə  proqramı (YUNEP)»  təşkilatı  işə  başladı. YUNEP – in  

proqramı    ətraf  mühit  üzrə  bir  sıra  tədqiqatların  təşkil  və  koordinasiyasını, o  cümlədən  ətraf mühitin 

vəziyyətini izləyən stansiyalar sisteminin  yaradılmasını (monitorinq)  nəzərdə  tutur. 

BMT – in YUNESKO, FAO, ÜST və b. ixtisaslaşdırılmış təşkilatları da  ətraf  mühitin  qorunmasına  böyük  

diqqət  yetirir.Belə  ki,YUNESKO  öz  işlərində  mühüm  istiqaməti  ətraf  mühit  sahəsində  təhsilə  müxtəlif  

ekoloji  problemlər  üzrə  elmi  tədqiqatların  aparılmasına  yönəldir. 

 

---

 

407

 

1968 – ci  ildə Parisdə YUNESKO – nun Beynəlxalq konfransı  «İnsan və Biosfer» (MAB) elmi-tədqiqat 

Beynəlxalq  Proqramının başlanğıcını qoydu. Proqram biosfer ehtiyatlarının  qorunub saxlanması və səmərəli is-

tifadəsinin elmi əsaslarını hazırlamaq məqsədi daşıyırdı. 

Suyun kompleks istifadəsi və mühafizəsi, torpağın qorunub  saxlanması, bərpası və münbitliyinin artırılması, 

meşələrin və  heyvanat aləminin mühafizəsi BMT-in ərzaq və  kənd təsərrüfatı    məsələləri üzrə  təşkilatının 

(FAO) diqqət mərkəzindədir. Ümumdünya Səhiyyə  Təşkilatı (ÜST) sağlamlığın  ətraf mühitin  vəziyyətindən 

asılılığı ideyasını öyrənir. 

1970 – ci ilin sonunda YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə təbiətin  və təbii ehtiyatların mühafizəsi Beynəlxalq İttifaqı 

yarandı. (MSOP). Onun vəzifəsi canlı təbiətin qorunması üzrə elmi məsləhətlər və hüquq məsələləri, müasir təbiəti 

mühafizə ideyasının  yaranması və  təbliğ  edilməsidir. 

1963 – cü  ildən  etibarən  Ümumdünya yabanı təbiətin mühafizəsi fondu işləyir, (VVF). Bu  fond  heyvanat  alə-

mi və təbii sahələrin mühafizəsi  üzrə konkret layihələr hazırlayır. 

 

 

Beynəlxalq əməkdaşlığın  nəticəsində beynəlxalq  konvensiyalar  və  razılaşmalar  həyata  keçirilir. Onlardan ən  

mühümləri  aşağıdakılardır:dünyanın 150 dövlətinin  təsdiq etdiyi  iqlimin  dəyişməsi  üzrə  konvensiya, ozon  qatının  

və  bioloji  müxtəlifliyin  qorunub  saxlanması.Bütün  dünya  alimləri  aşağıdakı beynəlxalq  tədqiqat layihəsində  ak-

tiv iştirak  edir: Beynəlxalq  geofizika – biosfer  «Qlobal  dəyişmə» proqramı, «Bəşəriyyət və qlobal  dəyişmələr»  

proqramı, Ümumdünya iqlimin  tədqiqatı  proqramı. 

Son on illiklərdə hər il bəşəriyyətin qlobal problemləri və onların  aspektləri üzrə iki – üç böyük beynəlxalq kon-

frans keçirilmişdir.Bu  konfranslarda problemlərin praktik, elmi, texnoloji (aztullantılı texnologiya, təbii  ehtiyatlara  

qənaət) tərbiyəvi məsələlərilə yanaşı, ətraf  mühitin  mühafizəsinin iqtisadi tədbirlərinin müzakirəsinə də xüsusi  diq-

---

 

408

qət  ayrılmışdı. 

Mütəxəsislər belə hesab edir ki, əgər dövlətlər tərəfindən ÜMM – dən (ümumi milli məhsuldan) 2 % təbiəti 

mühafizə məqsədinə (işinə) ayrılsa onun keyfiyyətinin pisləşməsinin azalmasına xeyli imkan yaradar, ÜMM 6 % 

ayrılarsa mühitin vəziyyətinin stabilləşməsinə imkan yaradar, ÜMM 8 – 10 % ayrılsa təbii mühitin keyfiyyətini 

bərpa etmək olar.Lakin bütün dünya cəmiyyətində istehsal olunan məhsuldan təbiətin mühafizəsi işinə ayrılan 

miqdar heç 1 % - ə çatmır.Odur ki, təbiəti mühafizə fəaliyyətinin dünya praktikasında məsarifin bölüşdürülməsi 

sistemi vasitəsi ilə kollektiv məsuliyyət prinsipi tətbiq olunmağa başlandı. 

1992 – ci ilin iyununda Rio - de - Janeyroda BMT – in ətraf mühit və inkişaf üzrə keçirilən Konfrans bizim 

nəsl, ola bilsin gələcək nəsl üçün əlamətdar hadisə hesab olunur.Konfrans dövlət başçıları ilə birlikdə dünyanın 

179 hökumət nümayəndələrinin , BMT idarələrinin, beynəlxalq təşkilatların və bir sıra qeyri hökumət təşkilatla-

rının nümayəndələrini bir yerə topladı.Konfransın nəticəsində Rio- de – Janeyroda Beynəlxalq sazişlər bağlandı. 

Onlardan aşağıdakı əsaslarını göstərmək olar.  

1. Ətraf mühit və inkişaf üzrə Deklarasiya (Rio – de - Janeyro), Onun 27 prinsipi dayanaqlı inkişafın təminatı 

işində ölkələrin hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirir. Deklarasiyada bildirilir ki, uzunmüddətli iqtisadi tərəqqi-

nin yeganə yolu , onun ətraf mühitin mühafizəsi ilə əlaqələndirməkdən ibarətdir.Buna yalnız bütün ölkələrin hö-

kümətləri, xalqların və əsas ictimai qrupların iştirakı ilə yeni və bərabər hüquqla əməkdaşlıq sayəsində nail ol-

maq olar. 

2. «Gündəlik məsələ XXI - əsr» - İnkişafı sosial, iqtisadi və ekoloji baxımdan necə dayanıqlı etmək olar 

proqramı. Proqramda ətraf mühitdə dəyişgənlik yaradan hərəkətedici qüvvələrin əhali, istehlak və texnologiya 

olduğu izah edilir.»Gündəlikdə» qeyd edilir ki, yalnız qlobal miqyasda partnyorluq - bütün xalqlara daha təhlü-

kəsiz və təminatlı gələcək bəxş edə bilər. 

3. İqlimin Dəyişməsi haqqında BMT – in Konvensiyası. O, «parnik qazlarının» dünya iqlim sistemində təh-

lükəli disbalansına səbəb olmayan səviyyədə stabilləşdirməyi nəzərdə tutur. 

4. Bioloji müxtəliflik üzrə Konvensiya, Konvensiyada dünya ölkələrindən biomüxtəlifliyi qoruyub saxlamaq 

üçün tədbirlərin görülməsi tələb olunur. 

5. İqtisadi inkişafı təmin etmək və bütün həyat formalarını saxlamaq üçün bütün meşə tiplərinin idarə olun-

ması, mühafizəsi və dayanıqlı inkişafı prinsipləri haqqında bəyanət. 

Konfrans aydın göstərdi ki, bəşəriyyət ətraf təbii mühitə və sosial – iqtisadi inkişafa daha təcrid edilmiş halda 

baxmamalıdır.Yüksək keyfiyyətli təbii mühitə  və dünyanın bütün xalqları üçün sağlam iqtisadiyyat kimi iki 

məqsədə nail olmaq vacibdir.  

---

 

409