MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Ətraf mühitə və inkişafa dair Rio-de-Janeyro bəyannaməsinə aşağıdakı ideyalar daxildir: 

•

 

İnsanlar təbiətlə həmahəng sağlam və məhsuldar yaşamaq hüququna malikdir 

•

 

Bugünkü inkişaf indiki və gələcək nəsillərin ziyanına həyata keçirilməməlidir. 

•

 

Davamlı inkişafı həyata keçirmək üçün ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin ayrılmaz hissəsini təş-

kil etməli və ona ayrılıqda baxılmamalıdır. 

•

 

Sabit inkişafı təmin etmək və əhalinin çoxunun tələblərini ödəməkdən ötrü yoxsulluğun kökünün kəsil-

məsi və dünyanın müxtəlif hissələrində həyat səviyyələrinin qeyri-bərabərliyinin ləğvi. 

•

 

Dövlətlər Yer ekosistemlərinin qorunması, mühafizəsi və bütövlüyünü bərpa etmək məqsədilə əməkdaşlıq 

edir. İnkişaf etmiş ölkələr, davamlı inkişafı təmin etməkdə beynəlxalq cəhdlər  üçün öz məsuliyyətini dərk edir-

lər. 

•

 

Dövlətlər istehsalın həyat qabiliyyəti olmayan modellərini məhdudlaşdırmalı, ləğv etməli və uyğun de-

moqrafik siyasəti müdafiə etməlidirlər. 

•

 

Ekoloji məsələlər  ən səmərəli  şəkildə bütün marağı olan vətəndaşların iştirakı ilə  həll edilir. Dövlətlər 

ekoloji informasiyaya geniş yol açmaqla əhalinin iştirakını inkişaf etdirir və genişləndirirlər. 

•

 

Dövlətlər bütün ölkələrdə iqtisadi yüksəlişə və davamlı inkişafa gətirib çıxaracaq açıq beynəlxalq iqtisadi 

sistemin yaradılması işində əməkdaşlıq etməlidirlər. 

•

 

Ətraf mühiti çirkləndirən, bu çirklənməyə görə maliyyə məsuliyyəti daşımalıdır. 

•

 

Davamlı inkişaf problemin daha dərindən elmi dərk edilməsini tələb edir. 

•

 

Davamlı inkişafa çatmaq üçün qadınların hərtərəfli iştirakı vacibdir. Gənclərin yaradıcı qüvvələrinin işti-

rakı zəruridir. 

•

 

Müharibə davamlı inkişaf prosesinə dağıdıcı təsir göstərir. Ona görə də dövlətlər silahlı konfliktlər zama-

nı ətraf mühiti mühafizə edən beynəlxalq hüquqa hörmət etməlidirlər. 

•

 

Sülh, inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi bir-birindən asılı və ayrılmazdır. 

Sosioekosistemlərin davamlı inkişafı davamlı  cəmiyyətin, yəni insanların bir neçə  nəsli dövründə mövcud 

ola bilən cəmiyyətin imkanını müəyyən edir.  

Sosial baxımdan davamlı cəmiyyətdə əhalinin sayı, kapital və texnologiyanın ehtiyatı hamının yüksək həyat 

səviyyəsini təmin etməlidir. İqtisadi baxımdan davamlı cəmiyyətdə ehtiyatlardan və enerjidən istifadə aşağıdakı 

şərtlərə uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir. 

-

 

bərpaolunan sərvətlərdən istifadə tempi onların bərpası tempini üstələməməlidir; 

-

 

bərpaolunmaz sərvətlərdən istifadə tempi onların bərpaolunan əvəzinin işlənib hazırlanması tempini üstə-

ləməməlidir; 

-

 

zəhərli çirkləndirici maddəlirin atılması ətraf mühitin onları udması imkanını aşmamalıdır. 

Davamlı cəmiyyətdə ədalətsiz bölgüyə yer olmamalıdır. Yoxsulluğa iki səbəbdən yol verilə bilməz. Birinci-

si, yoxsulluq davamlılığın rəmzi ola bilməz və olmamalıdır, ikincisi, cəmiyyət yoxsulluq zamanı əhalinin sayını 

---

 

411

sabitləşdirmək imkanından məhrum olur. Davamlı cəmiyyət əxlaqi və praktiki səbəblərdən hamını maddi cəhət-

dən təmin etməlidir. 

Davamlı dünya yekcins «donmuş» dünya demək deyildir. Əksinə, müxtəliflik təbiətdəki davamlılığın səbəb 

və nəticəsidir. Bu eynilə insan cəmiyyətində də müşahidə edilməlidir. Mədəni müxtəliflik və yerli muxtariyyət 

belə dünyada genişlənir. Başqa sözlə, davamlı cəmiyyətin qeyri-demokratik, cansıxıcı və yekcins olmasına sə-

bəb yoxdur. Davamlı  gələcəyi təmin etməkdən ötrü dünya iqtisadiyyatı demoqrafik siyasəti dəyişdirməli, bir 

çox dəyərlər yenidən dərk edilməli və ənənəvi həyat tərzindən imtina edilməlidir. Bütün bunları çox vaxt ekoloji 

inqilabla bağlayırlar. Bu doğrudan da, bəşər tarixində aqrar və sənaye inqilabı ilə yanaşı dura biləcək nəhəng so-

sial dəyişiklikdir. 

Əhalinin görünməmiş artımına səbəb olmuş aqrar inqilabdan fərqli olaraq ekoloji inqilabın məqsədi Yerdəki 

əhalinin sayı ilə təbii sərvətlər, sosial-iqtisadi inkişaf ilə ekoloji inkişaf arasında müvazinəti bərpa etməkdir. 

Əvvəlki hər iki inqilab texnologiyanın təkmilləşməsi nəticəsində baş vermişdi: əkinçiliyin yaranması aqrar 

inqilaba, buxar mühərrikinin kəşfi isə sənaye inqilabına səbəb olmuşdu. 

Ekoloji inqilabın əsas hərəkətverici qüvvəsi informasiya texnologiyasından istifadə və insanın təbiətin müx-

təlif amilləri ilə vəhdətinin nəzərə alınmasının zəruriliyi ilə şərtlənən, yeni texnika və iqtisadiyyatdakı dəyişik-

liklər ilə olacaqdır. 

Ekoloji inqilab daha iri addımla inkişaf etməlidir. Əgər aqrar inqilab 10 min il əvvəl başlamış, sənaye inqila-

bı isə (müxtəlif formalarda) artıq iki yüz ildən çox davam edirsə, ekoloji inqilab üçün bizə yalnız bir neçə on il-

lik vaxt verilmişdir. 

Kənd təsərrüfatı sahəsindəki inqilab ərzaq məhsulları istehsalının artımı ilə ölçülürdü. Bu məhsulların artıqlı-

ğı  əkinçiliyə  şəhərliləri  ərzaqla təmin etməyə imkan vermişdir. Eynilə  sənaye inqilabı da xammal və  sənaye 

mallarının istehsalının həcmi ilə ölçülürdü. Ekoloji inqilabın uğurları haqqında, onun cəmiyyətin davamlı inki-

şafını sabit, sağlam həyat tərzinin, indiki və gələcək nəsillərin mövcudluğunu təmin etmək imkanı əsasında mü-

hakimə yeritmək mümkündür. 

Davamlı inkişaf konsepsiyası ekoloji, iqtisadi və digər sosial problemlərin birliyini nəzərdə tutur. Bu konsep-

siya əhalinin artımının tənzimlənməsi imkanına, insanlarda şüurlu istehlakın formalaşdırılmasına, ekoloji mə-

dəniyyət və etikaya əsaslanır.