MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Suvarma  əkinçiliyində  sudan  istifadə 

 

Regi

onlar 

 

Müasir  vəziyyət  (1998) 

XXIəsrin  əvvəli  üçün   

proqnoz 

Suvar

ılan torpaqlar 

mln.ha 

Suq

əbu

ledici  

km

3

 

Qay

ıtmaz su

  s

ər-

fi, km

3

 

Qa

yı

dan sular, 

km

3  

 

Suvar

ılan tor

paq-

lar, mln.ha   

Suq

əbu

ledici  

km

3

 

Qa

yı

tma

z su

  

sə

rf

i, km

3

 

Qa

yı

dan s

ular 

km

3  

 

Avro-

pa   

17       110 

95 

15 

19 

130 

105 

25 

Asiya    140 

1300  980 

320 

165 

1500  1130  360 

Afrika 

11  120 85  35  15  165 110 50 

Şim.A

meri-

ka 

29  330 215  115 35  390 260 140 

Cən.A

meri-

ka 

9  70 55  15 11 95 70 25 

Avs-

traliya  

və 

Okea-

niya 

2  20 10  3  3  20 15 5 

Keç-

miş  

SSRİ 

20  260 180  80  24  300 210 95 

Dünya 

bütöv-

lükdə 

228  2210 1620  583  272  2600 1900 700 

 

---

 

150

Ayrı-ayrı  sənaye sahələrində  sudan istifadə həcmi olduqca  fərqlənir.Belə  ki,  1  ton  pambıq  parçasının  

istehsalında  250 m

3

,

 

1 ton  lif  əldə  etmək  üçün  2500 – 5000 m

3

 su  sərf  olunur. Su  ən  çox  əlvan  metalların  

istehsalına  sərf  edilir: 1  ton  nikel  əridilməsinə  4000 m

3

  su  tələb  olunur.Daha  çox  su  ABŞ – ın  sənayesin-

də  ( 260 km

3

/il )  işlədilir  və  dünyada  sərf  olunan  suyun  cəminin  üçdə  birini  təşkil  edir. 

Alimlərin  fikirincə  XXI  əsrin  əvvəlinə  Asiya, Afrika, Latın  Amerikasında  suqəbuledicilər  3 – 5 dəfə , iqti-

sadi  cəhətdən  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  cəmi  10 – 25 %  artacaqdır, bu  su  resurslarının  kəmiyyət  və  keyfiyyət-

cə  azalmasıilə  bağlıdır. 

 

9.3. Hidrosferin əsas xüsusiyyətləri 

Hidrosfer   -  Yerin  su  örtüyü  olub  planetin  bütün  su  obyektlərinin (okeanlar, dənizlər, çaylar, göllər, ba-

taqlıqlar, buzlaqlar, qar  örtüyü, yeraltı  sular) məcmuudur. 

Hidrosferin  tərkibinə  həmçinin  atmosferdəki  su, torpaq  suyu  və  canlı  orqanizimlərdə  olan  sular  daxil-

dir. Hidrosferdə  ( təbiətdə ) su  5 faza  vəziyyətində  mövcuddur: maye , bərk ( buz, qar ) və  qaz ( buxar ). Ye-

rin  bütöv  örtüyü  olan  hidrosfer , bəzən «görünməz»  halda ( yalnız  su  buxarı  və  torpaq  rütubətliyi  şəklin-

də) olur. 

Hidrosferin  ayrı – ayrı  «görünməyən» sahələrinin  rolu  az  deyildir, əksinə, atmosferdə olan su buxarı  mü-

hüm geoekoloji prosesin -  ilkin  bioloji  məhsulun  və ya  fotosintezin  zəruri  yaradıcısı; torpağın rütubətliyi  

isə Yerin bitki örtüyü kütləsinin  yaradıcı  prosesinin  praktiki olaraq vacib komponentidir. Bununla yanaşı  həm 

su buxarı, həm də torpağın rütubətliyi qlobal hidroloji tsiklində mühüm rol oynayır. 

Məkanca   hidrosfer  faktiki  olaraq  ekosferlə  birləşir. Hidrosfer  bütün  digər  geosferlərə  daxil  olaraq (gi-

rərək) maddələr  və  enerji  mübadiləsinin  qlobal  proseslərində  mühüm  rol  oynayır. 

Su  olduqca  spesifik  xüsusiyyətlərə  malikdir. Bu  xüsusiyyətlər  Yerdə  baş  verən  və  su  iştirak  edən  bir  

çox  təbii  proseslərə  ciddi  təsir  göstərərək  planetdə  həyatın  inkişafını  təmin  edir. Aşağıdakı  9.3 saylı cəd-

vəldə  suyun  nadir  fiziki – kimyəvi  xassələri  və  əhəmiyyəti  verilir. 

 

---

 

151

Cədvəl 9.2