MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

1.  Kimyəvi meliorasiya üsulu. Bu halda torpağın uducu kompleksində olan natrium ionuna və torpağın 

qələviliyinə ekvivalent miqdarda kimyəvi meliorantlar verilir; 

2. Aqrobioloji üsul. Bu halda aqronomik və bioloji tədbirlər kompleksi tətbiq edilir (dərin şum və plantaj 

vasitəsilə gips və kalsium-karbonat olan qatlardan istifadə edilir, onların həll olunması təmin edilir).  

Şorakət torpaqların kimyəvi üsulla meliorasiyası iki mərhələdən, fazadan ibarət olmaqla aparılır: 

- meliorasiyanın kimyəvi fazasında uducu kompleksdə olan natrium ionunu kalsium ionu ilə əvəz etmək və 

torpaq məhlulunun qələviliyini ləğv etmək məqsədilə ekvivalent miqdarda kimyəvi meliorant verilir. Bundan 

sonra torpaqda əlverişli struktur yaranır, torpağın su-fiziki xassələri xeyli yaxşılaşır, torpaqda gedən 

mikrobioloji proseslər intensivləşdiyindən münbitlik tədricən artmağa başalyır.  

---

 

239

- meliorasiyanın fiziki fazasında – torpağa verilən kalsium duzu və uducu kompleksindən sıxışdırılan 

natrium kationu arasında gedən mübadilə nəticəsində torpaq məhlulunda əmələ gələn kənd təsərrüfatı bitkilərinə 

zərərli duzların (əsasən Na

2

SO

4

) artıq miqdarı su vasitəsilə yuyulub torpaqdan kənar edilir.  

Bir sıra meliorantlar tətbiq etməklə Şirvan və Qarabağ düzlərinin şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqlarında 

çoxsaylı variantlarla təcrübə N.K.Mikayılov (2000) tərəfindən aparılmışdır. Təcrübə nəticələrinin araşdırılması 

gipslə peyinin müvafiq olaraq 15 və 40 t/ha dozalarla birlikdə, sulfat turşusunun 10 t/ha dozada və kimyəvi 

tullantılarının 10-20 t/ha dozada tətbiqi tövsiyə olunmuşdur. 

Hazırda bir sıra aktiv meliorantlardan istifadə etmək qaydaları işlənib hazırlanmışdır (K.H.Teymurov, 1972, 

N.K.Mikayılov, 2000 və b.). Bunlardan turşu məhlullarını, yeni kompleks birləşmələri, CaCl

2

, Ca(NO

3

)

2

, gəcin 

və turşunun birlikdə verilməsini və s. göstərmək olar.  

Şorakət torpaqların meliorasiyasında aqrobioloji kompleksin tətbiqində  əsas məqsəd  şorakətaltı torpaq 

qatının kalsium duzlarını əkin qatına cəlb etmək və bərkimiş şorakət qatı yumşaltmaqdan ibarətdir. Aqrobioloji 

üsul özlüyündə mexaniki, kimyəvi və bioloji tədbirlərin şorakət torpaqlara birgə kompleks meliorativ təsirindən 

ibarətdir. Bu zaman meliorativ becərmə sistemi tətbiq olunur, mexaniki tədbirlər (dərin şum, adi şum və dərin 

yumşaltma) vasitəsilə  şorakət qatın quruluşu dağıdılır, torpaqda olan karbonat duzları  və gips kimyəvi 

meliorasiyaya daxil edilir, mənimsəmə bitkiləri əkilir, onların kök sistemlərinin bioloji təsiri və üzvi qalıqları 

ilə, eləcə də peyin verməklə, torpaqda karbon qazı (CO

2

) artırılır və davamlı struktur yaradılır.  

Şorakət torpaqların növmüxtəlifliyini, şorakət qatdan üstdəki qatın qalınlığı, kalsium duzlarının yerləşdiyi 

dərinliyi, suda asan həll olan duzların miqdarını  və keyfiyyətini nəzərə alaraq torpaqda optimal şumlama 

dərinliyi tətbiq etmək lazımdır.  

Respublika  ərazisində, xüsusilə  də Kür-Araz ovalığında  şorlaşmış  və  şorakətləşmiş torpaqların müəyyən 

dövrlərdə uçotu aparılmış və xəritələri də tərtib olunmuşdur.  

AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda V.R. Volobuyevin rəhbərliyi altında Q.Z.Əzizov (1980) 

tərəfindən Kür-Araz düzənliyinin şorluq xəritəsi tərtib edilmişdir.  

Hazırda Dövlət Torpaq və  Xəritəçəkmə Komitəsində Kür-Araz düzənliyinin 1:100000 miqyaslı torpaq 

xəritəsinin tərtib edilməsi üzrə torpaq tədqiqatları aparılır. Bu tədqiqatlar  əsasında elektron torpaq xəritəsi, o 

cümlədən də şorluq və şorakətlik xəritələri tərtib edilmişdir.