MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Azərbaycan torpaqlarının bonitet ballarının
Yüklə 4,78 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Respublika üzrə cəmi
- Cəmi: 64 8641800 100,0 1,00
|
258
Azərbaycan torpaqlarının bonitet ballarının ümumi şkalası Cədvəl 12.13. № Torpaqların adı Bonitet balları Sahəsi
1 2 3 4 5 1 İbtidai dağ-çəmən 20 150980
1,75 2 Qalıq karbonatlı dağ-çəmən 70 24300
0,28 3 Torflu dağ-çəmən 95 27370
0.32 4 Çimli
dağ çəmən 89 218440
2,53ı 5 Qaratorpağabənzər dağ-çəmən 90 63570 0,74
6 Dağ-çəmən çöl 86
54920 0,64
7 Dağ meşə-çəmən 72
74640 0,86
8 Tipik qonur
dağ-meşə 87 37720
0,44 9 Lessivajlı qonur dağ-meşə 80 291160 3,37
10 Qalıq-karbonatlı qonur dağ-meşə 76 7500
0,05 11 Bozqırlaşmış qonur dağ-meşə 88 19170 0,22
12 Tipik sarı dağ 68 36910 0.43
13 Podzollu sarı dağ-meşə 79 34570 0,40
14 Çimli-karbonatlı dağ-meşə 87 9000
0,10 15 Yuyulmuş qəhvəyi dağ-meşə 84 235260 2,72
16 Tipik qəhvəyi dağ-meşə 85 310970 0,60
17 Karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə 87 64410
0,75 18 Bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-meşə 69 100850 1,17
19 Mədəniləşmiş qəhvəyi dağ-meşə 90 61140
0,71 20 İnkişaf etməmiş qəhvəyi dağ-meşə 14 7200
0,08 21 Çəmən qəhvəyi 85 432150
5,00 22 Tünd
dağ-boz qəhvəyi 69 148850
1,72 23 Adi
dağ-boz-qəhvəyi 63 189990
2,20 24 Açıq dağ-boz qəhvəyi 45 33040 0,38
25 Yuyulmuş dağ-qaratorpaq 100 14400
0,17 26 Karbonatlı dağ-qaratorpaq 86 8100 0,09
27 Tipik dağ-qaratorpaq 85 31870 0,37
28 Mədəniləşmiş dağ-qaratorpaq 100 19170
0,22 29 İnkişaf etməmiş dağ-qaratorpaq\ 20 2700 0,03
30 31
32 33
34 35
36 37
38 39
40 41
42
43 44 Tünd dağ-şabalıdı Adi dağ şabalıdı Açıq dağ-şabalıdı İnkişaf etməmiş dağ-şabalıdı Podzollu-sarıtorpaq Qleyli podzollu-sarıtorpaq Tünd şabalıdı Adi şabalıdı Açıq şabalıdı Qədimdən suvarılan şabalıdı İnkişaf etməmiş şabalıdı Çəmən-şabalıdı Qədimdən suvarılan çəmən-şəbalıdı Tünd boz Tipik boz 65 60
59 11
78 94
84 80
53 77
19 56
74
82 66
27740 299420 125250
105600 28170
57440 57710
437550 87420
368840 47440
261850 9900
93980
331430
0,32 3,47 1,45
1,22 0,33
0,66 0,67
5,06 1,01
4,27 0,55
3,03 0,11
1,09
3,84 259
45 46
47 48
49 50
51
52
53 54 Açıq boz Suvarılan boz İbtidai boz Çəmənləşmiş boz (QSS 3-6m) Çəmən boz (QSS 1,5-3m) Suvarılan çəmən-boz (QSS 1,5-3m) Suvarılan çəmənləşmiş boz (QSS 3- 6m) Boz-qonur Subasar yuyulmuş çəmən-meşə Karbonatlı subasar çəmən-meşə 44 66
9 68
79 70
68
40
75 70 61670 380310 148110
491840 126950
532920
159510 166500
234440 32410
0,71 4,40
1,71 5,69
1,47 6,17
1,85
1,93
2,71 0 38
55 56
57
58
59
Subasar-çəmən (allüvial-çəmən) Yuyulmuş çəmən-bataqlı (subasar daxil)
Karbonatlı çəmən-bataqlı (subasar daxil)
Mergelli çəmən-bataqlı (subasar daxil)
Delüvial şoranlar 63
71
67 71
<10 671670
87660
1800 22770
32040
7,77 1,01
0,02
0,26
0,37
60 61
62 63
64 65
66 67
68
69 70
Allüvial şoranlar Təpəli şoranlar Şorakətlər Takırlar Təpəli qumluqlar Qumluqlar Neftlə çirklənmiş torpaqlar Dağ-mədən işlərinin pozduğu torpaqlar Daşlı-cınqıllı çay yataqları Çılpaq qayalar Səthə çıxmış duzlu-gilli süxurlar
<10 <10
1800 6570 7470
2000 36270
109350 11700
5400
59040 156510 47700
0,02 0,08
0,09 0,02
0,42 1,26
0,14 0,06
0,68
1,81 0,55
Respublika üzrə cəmi: 66 864150 0 100
Azərbaycanın əsas kadastr rayonlarının ortaçəkili balı və torpaqların nisbi dəyərlilik əmsalı (TNDƏ)
balı Sahəsi TNDƏ ha % Abşeron
Şirvan Mil-Qarabağ Arazboyu Muğan- Salyan Lənkəran-Astara Şəki-Zaqatala Şamaxı-İsmayıllı Quba-Xaçmaz Gəncə-Qazax Kəlbəcər-Qubadlı DQMV Naxçıvan MR 4ı4 65
66 67
69 70
59 60
71 66
70 71
55
584100 623700 689400
316800 985500
606600 883800
585000 696600
1236600 458100
439200 536400
6,76 7,22
7,98 3,66
11,40 7,02
10,23 6,77
8,06 14,31
5,30 5,08
6,21
0,69 1,02 1,03
1,05 1,08
1,09 0,92
0,94 1,11
1,03 1,09
1,11 0,86
Cəmi: 64 8641800 100,0 1,00 260
XIII Fəsil BİTKİ ÖRTÜYÜ 13.1. Bitki örtüyünün ətraf mühitə təsiri və insan həyatında rolu Bitki örtüyü biosferin üzvi maddə yaratmaq qabiliyyəti olan yeganə komponenti sayılır, yəni yer kürəsində məskunlaşan bütün canlıların, o cümlədən insanın həyatını təmin edən faktiki başlıca mənbədir. Biosferin ekoloji tarazlığı, heyvanat aləminin mövcudluğu, xalq təsərrüfatının bir çox sahələrinin məhsuldar- lığı, insanların fiziki və mənəvi sağlamlığı məhz bitki örtüyünün vəziyyətindən asılıdır. Biosferin bir hissəsini təşkil edən meşələr onun inkişafında və mühafizəsində mühüm rol oynayır. Meşə öz inkişafında bioloji cəhətdən bir-birilə bağlı olan və bir-birinə, həm də xarici mühitə təsir göstərən ağac, kol, ot, digər bitkilər (mamır, şibyə), heyvanat aləmi və mikroorqanizmlərin birliyi (vəhdəti) olub biosfe- rin mühüm tərkib hissəsidir, coğrafi landşaftın elementidir. Meşə təbiətin orijinal və təkrarolunmaz hissəsidir. O, öz qanunları ilə yaşayır və inkişaf edir. Öz mövcudluğu və inkişafı üçün meşə öz-özünə əlverişli şərait yaradır, qida və su ilə öz-özünü təmin edir, təzələyir, gələcək nəs- linin qorunub saxlanılması üçün özünə qayğı göstərir. Meşə mövcud olduğu mühitə aktiv təsir göstərir. Burada ilbəil arası kəsilmədən ağac və kolların külli miq- darda yarpaqları, xırda və iri budaqları, qabıq, çiçək və meyvələri tökülür, onlara isə milyonlarla həşərat qalıqla- rı qarışır. Torpaq səthinə düşən bu töküntülər tədricən çürüyüb parçalanır və qalın üzvi kütlə əmələ gətirir. (buna meşə döşənəyi deyilir). Meşə döşənəyinin böyük əhəmiyyəti vardır. O, yağış sularını pambıq kimi özünə çəkir və uzun müddət saxlaya bilir. Çox yağışlar olduqda meşə döşənəyi suyu tədricən torpağa ötürür. Bu səbəbdən də leysan yağışları zamanı meşədə torpağın yuyulması müşahidə olunmur. Meşəsiz yamaclara düşən yağışlar isə səthi axım əmələ gətirərək torpağın üst münbit, məhsuldar qatını yuyub dərələrə, çaylara axıdır. meşə döşənəyi həm də isti «yorğan» vəzifəsini görür. Şaxtalı qış dövründə meşədən kənarda torpaq donsa da, meşənin çətri altında heç vaxt donmur. Bununla da meşələr torpaq örtüyünü yuyulub dağılmaqdan mühafizə edir, dağlıq ərazinin və çayların su rejimini nizama salır, yaşayış məntəqələrini, əkin sahələrini sellərdən daşqınlardan qoruyur. Meşə dö- şənəyi torpağın fiziki xassələrini yaxşılaşdırmaqla, həm də meşə ağacları üçün gübrə və ehtiyat qida mənbəyidir. Hər il tökülən yarpaqlar bu ehtiyatı bərpa edir. Meşə bitkiləri bu qida maddələrinin bir hissəsini mənimsəyir və təkrarən geri - torpağa qaytarır. Meşə özünə əlverişli torpaq-iqlim şəraitində yayıldığı kimi, öz növbəsində mövcud olduğu torpaq və iqlimə təsir göstərir. Meşədə temperaturun sutkalıq dəyişməsi açıq (meşəsiz) sahəyə nisbətən zəif nəzərə çarpır. Meşə torpağının rütubətlənməsi və quruması da çəmən və bozqır torpaqlara nisbətən tədrici gedir. Meşə biosferdə enerji və küt- lə mübadiləsinə, onun fəaliyyətinə, təbii mühitin formalaşmasına, hidroloji, geokimyəvi və başqa faktorların transformasiyasına böyük təsir göstərir. Dünyada meşələrin bioloji kütləsinin cəmi təxminən 2000 milyard ton təşkil edir. Şimal iynəyarpaqlı meşələrin (əsasən Rusiya, Kanada və ABŞ) payına 14-15%, tropik meşələrinkinə 55-60% düşür. Meşələrin bütün komponentləri bir-birilə və ətraf mühitin təsiri altında olur və özü də ona təsir göstərir. Belə ki, günəş enerjisini meşədə əsasən fotosintez prosesində ağacların çətirləri udur və bununla da üzvi maddə toplayır. Gü- nəş enerjisinin əsas kütləsi çətirlərin səthi, meşə talasında isə torpağın səthində əks olunaraq atmosferə daxil olur, az bir hissəsi transpirasiyaya sərf olunur. Azotun təbii balansında da meşələrin iştirakı böyükdür. Ağacların yarpaqları, iynələri, qabıq qırıqları, budaqları quruyaraq torpağın üst qatını üzvi maddələrlə doldurur, onlar isə bakteriyaların köməyilə üzvi gübrəyə (çürüntüyə) çevrilir. Meşə bitkiləri fotosintez prosesində karbon qazını parçalayır, ondan həyat fəaliyyəti prosesləri üçün lazım olan karbonu alır və atmosferə oksigen ayırır. Beləliklə, ağaclar işlənmiş (istifadə edilmiş) havanın həyatverici gücünü bərpa edir. Bu proses ağaclığın məhsuldarlığından asılıdır, meşə yaxşı inkişaf edirsə, oksigeni çox ayırır və karbon qazını tez udur.
|