MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

---

 

254

Cədvəl 12.11. 

 

Azərbaycan torpaqlarının aqroistehsal qruplaşması 

Torpaql

arın 

key-

fiyyət 

qrupları 

Qrupa daxil olan torpaqlar 

Balla

r 

Sahəsi  

a % 

1 2 3 

4 

5 

I qrup, 

yüksək 

keyfiyy

ətli tor-

paqlar 

100-81 

bal 

Yuyulmuş dağ qaratorpaqlar 

Mədəniləşmiş dağ qaratorpaqlar 

Torflu dağ-çəmən 

Podzollu-sarı-qleyli 

Qaratorpağabənzər dağ-çəmən 

Mədəniləşmiş qəhvəyi dağ-meşə 

Çimli dağ-çəmən 

100 

100 

95 

94 

90 

90 

89 

14400 

19170 

27370 

57440 

63570 

61140 

218440 

0,17 

0,22 

0,32 

0,66 

0,74 

0,71 

2,53 

 Bozqırlaşmış qonur dağ-meşə 

Tipik qonur dağ-meşə 

Çimli karbonatlı dağ-meşə 

Karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə 

Dağ-meşə-çəmən 

Karbonatlı dağ qaratorpaqlar 

Tipik dağ qaratorpaqlar 

Tipik qəhvəyi dağ-meşə 

Çəmən-qəhvəyi 

Yuyulmuş qəhvəyi dağ-meşə 

Tünd şabalıdı 

Tünd boz 

88 

87 

87 

87 

86 

86 

85 

85 

85 

84 

84 

82 

19170 

37720 

9000 

61410 

54920 

8100 

31870 

310970 

432150 

235260 

57710 

93980 

0,22 

0,44 

0,10 

0,75 

0,64 

0,09 

0,37 

3,60 

5,00 

2,72 

0,67 

1,09 

 Qrup 

üzrə orta bal 

86 

181479

0 

21,00 

 

II qrup, 

yaxşı 

torpaq-

lar 80-

61 bal 

Lessivajlı qonur dağ meşə 

Adi şabalıdı 

Podzollu sarı dağ-meşə 

Çəmən-boz (QSS 1,5-3m) 

Sarı-podzollu 

Qədimdən suvarılan şabalıdı 

Qalıq karbonatlı qonur dağ-meşə 

 

Yuyulmuş subasar çəmən-meşə 

Qədimdən suvarılan çəmən-

şabalıdı 

Dağ-çəmən-bozqır 

Yuyulmuş çəmən-bataqlı (subasar 

daxil) 

Mergelləşmiş çəmən-

bataqlı(subasar daxili) 

Qalıq karbonatlı dağ-çəmən 

Suvarılan çəmən-boz (QSS 1,5-

3m) 

Karbonatlı subasar çəmən-meşə 

Bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-meşə 

Tünd dağ-boz-qəhvəyi 

Tipik sarı dağ-meşə 

Çəmənləşmiş boz (QSS 3-6m) 

Suvarılan çəmənləşmiş boz (QSS 

3-6m) 

Yuyulmuş çəmən-bataqlı (sub-

asar) 

80 

80 

79 

79 

78 

77 

76 

 

75 

 

74 

72 

 

71 

 

71 

70 

 

70 

70 

69 

69 

68 

68 

 

68 

 

67 

291160 

437550 

34570 

126950 

28170 

368840 

4500 

 

234440 

 

9900 

76640 

 

87660 

 

22770 

24300 

 

532920 

32410 

100850 

148850 

36910 

491840 

 

159510 

 

1800 

3,37 

5,06 

0,40 

1,47 

0,33 

4,27 

0,05 

 

2,71 

 

0,11 

0,86 

 

1,01 

 

0,26 

0,28 

 

6,17 

0,38 

1,17 

1,72 

0,43 

5,69 

 

1,85 

 

0,02 

---

 

255

Tipik boz 

Suvarılan boz 

Tünd dağ-şabalıdı 

Adi dağ-boz-qəhvəyi 

Subasar-çəmən (allüvial-çəmən) 

66 

66 

65 

63 

63 

331430 

380310 

27740 

189990 

671670 

3,84 

4,40 

0,32 

2,20 

7,77 

 Qrup 

üzrə bal 

71 

4843680  56,06 

III 

qrup, 

orta 

keyfiy

yətli 

tor-

paqlar 

41-60 

bal 

Adi dağ-şabalıdı 

Açıq dağ-şabalıdı 

Çəmən şabalıdı 

Açıq şabalıdı 

Açıq dağ-boz-qəhvəyi 

Açıq boztorpaqlar 

60 

59 

56 

53 

45 

44 

299420 

125250 

261850 

87420 

33040 

61670 

 

 Qrup 

üzrə orta bal 

56 

868850 

10,05 

IV 

qrup,a

şağı 

keyfiy

yətli 

torpaql

ar 21-

40 

Boz-qonur 40 

166500 

1,93 

 Qrup 

üzrə orta bal 

40 

166500 

1,93 

V 

qrup, 

şərti 

yarar-

sız tor-

paqlar 

20 

baldan 

aşağı 

İbtidai dağ-çəmən 

İnkişaf etməmiş dağ qaratorpaq-

lar  

İnkişaf etməmiş şabalıdı 

İnkişaf etməmiş  qəhvəyi dağ-

meşə 

İnkişaf etməmiş dağ-şabalıdı 

Delüvial şoranlıqlar 

Allüvial şoranlıqlar 

Təpəli şoranlıqlar 

Şorakətlər 

Takırlar 

Dalğalı qumluqlar 

Təpəli qumluqlar 

Neft mədənlərinin pozduğu tor-

paqlar 

Dağ-mədən işlərinin pozduğu 

torpaqlar 

Dağlı-cınqıllı çay yataqları 

Çılpaq qayalar 

Səthə çıxmış duzlu-gilli  süxurlar 

İbtidai boztorpaqlar 

 

20 

 

 

24 

 

19 

17 

12 

10 

10 

10 

10 

10 

10 

 

10 

 

10 

10 

10 

 

10 

9 

150980 

 

2700 

47440 

 

7200 

105600 

32040 

1800 

6570 

7470 

2000 

36270 

109350 

 

11700 

 

5400 

59040 

156510 

 

47700 

148110 

1,75 

 

0,03 

0,55 

 

0,08 

1,22 

0,37 

0,02 

0,08 

1,09 

0,02 

0,42 

0,26 

 

0,14 

 

0,06 

0,68 

1,81 

 

0,55 

1,71 

 

 

Qrup üzrə orta bal 

12 947880 10,96 

 

Cəmi: 

66 8641500 

100 

I qrup – yüksək keyfiyyətli torpaqlardan ibarətdir. Bu qrupa optimal ekoloji xassələrə və kənd təsərrüfatı 

bitkilərinin və meşələrin uğurlu yetişdirilməsi üçün əlverişli şəraitə malik olan torpaqlar aiddir. Azərbaycanın bu 

torpaqları müqayisəli keyfiyyət göstəricilərinə görə yüksək bonitet balları (81-dən artıq) və sinflərilə (IX-X) 

qiymətləndirilmişdir. Bütün bunlar onları birinci aqrosenoz qrupunda birləşdirməyə imkan vermişdir. 

I aqroistehsal qrupuna daxil olan torpaqlar başqa yayılmış torpaqlarla müqayisədə kifayət qədər qalın 

humus horizontuna malikdirlər. Bu torpaqların qranulometrik tərkibi gilli və ya gillicəlidir, onlar yaxşı 

strukturlaşmış və əlverişli su-hava rejiminə malikdirlər.  

---

 

256

Bu qrupun kənd təsərrüfatı istifadəsi zamanı əlavə yaxşılaşdırmalara ehtiyac olmur. Onlardan əsasən dənli 

bitkilər, üzüm və (mühüm dərəcədə) çay, pambıq, meyvə və tərəvəz bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə olu-

nur. Zəruri şəraitin təmini zamanı onlardan yüksək məhsul almaq mümkündür. Göstərilən torpaqların təbii mün-

bitliyini qorumaq üçün meşə-meliorativ, eroziyaya qarşı  tədbirlərə  və  kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi 

üçün aqrotexniki qaydalara riayət edilməsi vacibdir. 

II qrup yaxşı keyfiyyətli torpaqları birləşdirir. Bu qrupa daxil olan torpaqlar birinci qrupa nisbətən bir qə-

dər pis xassələrə və yatım şəraitinə malikdirlər. Bu torpaqların qranuloietrik tərkibi  əlverişli su-hava rejiminə 

malik olan gilli və gillicəlidir. Bu torpaqlardan istifadə zamanı əkin dövriyyəsi qaydalarına,eroziyaya qarşa  təd-

birlərə əməl etmək, suvarma sularından və üzvi mineral gübrələrindən səmərəli i stifadə etmək lazımdır. 

III qrupda orta keyfiyyətli torpaqlar birləşir. Buraya adi dağ-şabalıdı (60 bal), açıq dağ-şabalıdı (59 bal), çə-

mən-şabalıdı (56 bal), açıq dağ-boz-qəvəyi (45 bal), açıq boztorpaqlar (44 bal) aiddir. 

Münbitliyinə görə Azərbaycanın bu torpaqları 41-60 balla qiymətləndirilmiş  və V-VI bonitet sinifinə aid 

edilmişdir. III aqroistehsal qrupu torpaqları ölkənin əsas əkin torpaqları fondunu təşkil edir; onların geniş mas-

sivlərində pambıq, üzüm, çay və tərəvəz bitkiləri yetişdirilir. 

Yüksək məhsul almaq üçün bu torpaqlarda dəqiq meliorativ tədbirlər keçirmək – suvarma qaydalarına əməl 

etmək, təkrar şoranlaşmaya yol verməmək, üzvi və mineral gübrələrdən geniş istifadə etmək lazımdır. 

IV qrupa aşağı keyfiyyətli torpaqlar aiddir. Onlara örnək kimi boz-qonur torpaqları (40 bal) və müxtəlif 

dərəcədə şorlaşma, şorakətləşmə, eroziya nəticəsində münbitliyi xeyli pisləşmiş bəzi torpaq növlərini göstərmək 

olar. Torpaqların bonitet şkalasında bu torpaqlar 21-40 bal hüdudlarında qiymətləndirilmiş və III-IV bonitet si-

niflərə aid edilmişdir. 

Bu torpaqların aşağı ekoloji dəyərliliyi kənd təsərrüfatında onlardan istifadə zamanı  fərqli yanaşma tələb 

edir: mürəkkəb və bahalı meliorativ tədbirlərin tətbiqi, suvarma, üzvi-mineral gübrələrdən istifadə, aqro- və me-

şə-meliorativ tədbirlərə və aqrotexniki qaydalara əməl edilməsi zəruridir. 

Bitki örtüyünün seyrəkləşdiyi və az qala yox olduğu bu torpaqlardakı otlaq sahələrində süni ot səpini apar-

maq və onların düzgün suvarılmasına əməl etmək lazımdır. Ağac və kol əkilməsi yolu ilə dərələrin bəkidilməsi 

də tövsiyə edilir. 

V qrup -  şərti olaraq kənd təsərrüfatı istehsalına yararsız torpaqlardan ibarətdir. Güclü şorlaşma, daşlılıq, 

şorakətlilik, bataqlaşma və onların münbitliyini əsaslı şəkildə aşağı salan başqa əlamətlər üzündən kənd təsərrü-

fatında istifadə olunmayan torpaqlar bu qrupda  birləşmişdir. Duzdaşıyan gilli süxurların çıxıntıları, çılpaq qaya-

lar və i.a. da bu qrupa daxildir. 

Bu torpaq sahələrinin aşağı keyfiyyəti onların 0-20 balla qiymətləndirilməsində (I-II bonitet sinfi) ifadə 

olunmuşdur. Uzunmüddətli eroziyadan mühafizə, meşəmeliorativ, qurutma tədbirlərinin görülməsindən sonra 

bu torpaqların bir hissəsi gələcəkdə kənd təsərrüfatı ehtiyacları üçün istifadə oluna bilər. 

 

Cədvəl 12.12. 

Azərbaycan torpaqlarının aqroistehsal qrupları üzrə ortaölçülü bonitet balları və torpaqların nisbi