MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Meşənin rekreasiya istifadəsi 

Bir çox meşə massivləri, xüsusilə şəhərlər, qəsəbələr ətrafı meşə sahələri kütləvi istirahət yerlərinə çevrilmiş-

dir. Meşənin rekreasiya məqsədilə istifadəsi cəmiyyətin resurs potensialının yüksəldilməsində böyük əhəmiyyət 

kəsb edir. Təbiət qoynunda istirahət, işçi gərginliyinin aradan qaldırılması, fiziki yükün sağlamlaşdırılması insa-

nın iş qabiliyyətinə müsbət təsir göstərir. Lakin bu yerlərdə istirahətçilərin getdikcə çoxalması təbiətə ekoloji zə-

rər yetirir.  Meşə ərazilərində rekreasiya yükü artaraq meşənin keyfiyyət vəziyyətinin pisləşməsinə, bəzi halda 

onun tam deqradasiyasına səbəb olur. Şəhərətrafı meşələrin sanitar-gigiyena, suqoruyucu, torpaqqoruyucu funk-

siyası aşağı düşür. Onun estetik qiyməti itir. 

Meşəyə turistlər  (ağacları, kolları, ot örtüyünü pozur) və avtomobillər ziyan yetirir. Mexaniki təsir nəticəsin-

də torpaq bərkiyir, meşə otları zədələnir. 

Torpaq bərkidikdə ağac-kol bitki örtüyünün vəziyyəti deqradasiyaya uğrayır, ağacların qidalanması pisləşir, 

belə ki,  sahələrdə torpaq quru, çökək yerlərdə isə çox rütubətli olur. Qidalanmanın pisləşməsi ağacları zəiflədir, 

---

 

264

böyümə və inkişafını ləngidir. Torpağın bərkiməsi onun strukturunu pozur, məsaməliyini azaldır, torpaq mikro-

orqanizmlərinin həyat fəaliyyətini pisləşdirir. 

Meşədə göbələk, çiçək və giləmeyvələrin  yığılması bir sıra bitki növlərinin bərpasını pozur.  Səs-küy quşları 

və məməli heyvanları qorxudur, onların normal nəsil verməsinə maneçilik törədir. Ağac-kolların budaqlarının 

qırılması, ağac gövdələrinin çapılması və başqa mexaniki zədələmə ağacların həşərat ziyanvericilərilə xəstəliyə 

yoluxmasına şərait yaradır. 

Meşədə belə vəziyyətin alınmaması üçün rekreasiya yükü  həddi müəyyən edilmişdir. Rekreasiya yükünü 

təhlükəsiz, təhlükəli, kritik və fəlakətli kriterlərə bölmək olar. 

Təhlükəsiz yükdə  təbii kompleksdə  bərpa olunmamaq dəyişikliyi baş vermir. Ekosistemin bərpa olunması 

gücü itirilmir. Rekreasiya yükünün həddi ekosistemi davamlılıq hüdudunda saxlayır. Təbii kompleks davamlılıq 

hüdudunu keçdikdə rekreasiya yükü təhlükəli (qorxulu) sayılır, kritik yük zamanı bitki qruplaşmalarında pozul-

ma gedir. Fəlakətli yük zamanı təbii komponentlər və onların tərkib hissələri arasında əlaqə pozulur. 

Özünün spesifik strukturu və morfoloji vahidləri arasında qarşılıqlı  əlaqə xarakteri ilə fərqlənən təbii kop-

lekslərin (ekosistemlərin) müxtəlif tipləri xarici təsirlərə, o cümlədən rekreasiya yükünə müxtəlif reaksiya göstə-

rir. Ona görə də bir ekosistem tipi üçün təhlükəli olmayan rekreasiya yükü digərinə kritik ola bilər. 

Rekreasiya zonasında meşə təsərrüfatının əsas vəzifəsi meşəçilik tədbirləri (landşaft əkinləri yaratmaq, sani-

tar qırma, ağaclığın rekonstruksiyası və b.) ilə yanaşı, həm də çıxış yolları salmaq, piyada cığırları və turist mar-

şrutları çəkmək, istirahət yerləri, idman meydançaları, avtomobil dayanacaqları düzəltmək və s yerinə yetirilmə-

lidir. Rekreasiya yükü normaları təyin edərək əhalinin gəlişinə reqlament qoymaq, meşədə gəzinti qaydalarını 

izah etmək, onu pozanlara qarşı məsuliyyət təyin etmək. 

 

---

 

265