MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

14.3. «Yaşıl abidələrin» mühafizəsi 

Vaxtilə respublikamızın  ərazisinin çox hissəsi meşə ilə örtülü olmuşdur. Sonra əkinçiliyin və maldarlığın 

sürətlə inkişafı, təbiətdən istifadə edərək, onun sərvətlərinə lazımi qayğının göstərilməməsi meşələrin 

azalmasına, bir çox yerlərdə isə tamamilə yoxa çıxmasına səbəb olmuşdur.  

Meşəsizləşdirilmiş  ərazilərdə hazırda rast gəlinən kolluqlar, kol şəklinə salınmış  ağaclar vaxtilə burada 

meşənin mövcudluğunu sübut edir. Lakin elə meşəsiz massivlər də var ki, orada meşənin izindən əsər-əlamət 

belə qalmamışdır. 

Meşəsi yox edilmiş  ərazilərdə az-çox təbii  şəklini saxlamış  ağac qruplarına və kiçik meşə sahələrinə 

insanların «müqəddəs» saydıqları yerlərdə- «Pir»lərdə, qəbirstanlıqlarda təsadüf etmək olar. Belə sahələrdə in-

sanlar ağaclara toxunmur, onları  kəsməyi «günah» hesab edir, daha doğrusu qorxur. Odur ki, belə yerlərdə 

ağaclar neçə-neçə  əsrlər yaşayaraq, «abidələşir», qocalaraq quruyur, yıxılır, necə deyərlər, öz əcəli ilə  məhv 

olur. Belə «abidələrə»  ən çox Quba, Dəvəçi və  Şamaxı rayonlarında rast gəlmək olar. Onların daha yaxşı 

mühafizə olunub saxlanması elmi və tarixi əhəmiyyət kəsb edir.  

1. Dəvəçi rayonunun Zöhramlı  kəndinin yanında dəniz səthindən 550 metr yüksəklikdə yamacın  şərq 

cəhətində kiçik sahədə yaşı ötmüş palıd meşəsi vardır. Bu meşəlik «Pirnaxır-Rivanda-piri» adı daşıyır. Ona 

görə ağaclar «müqəddəs» hesab edilərək kəsilmir. Burada möhtəşəm palıd ağaclarının yaşı 200-dən çoxdur, orta 

hündürlüyü 20 metr, ən böyük ağacın boyu 24 metrdir. Ağaclığın orta diametri 60-80 santimetr, ən yoğun 

ağacın diametri isə 120-130 santimetrdir. Meşəlik seyrəkdir. Meşəaltı kollara, cavan və körpə  ağaclara rast 

gəlinmir, tək-tək yemişan koluna təsadüf olunur. Bunun səbəbi meşəlikdə bütün ilboyu mal-qaranın 

---

 

288

otarılmasıdır. Meşənin seyrək olması da məhz bununla əlaqədardır. Bu sahədə  ağacları  kəsib aparan yoxdur. 

Lakin müəyyən dövr keçdikdən sonra onlar qocalaraq quruyur, yıxılır və meşə  tədricən seyrəlir. Deməli, 

meşənin yalnız baltadan qorunması kifayət deyildir. Onu insanın bütün mənfi təsirlərindən mühafizə etmək va-

cibdir.  

2. Pirəbədilçayın sol sahilində, dəniz səthindən 620 metr yüksəklikdə  «Qarayanlıq piri» yerli əhali 

arasında məşhurdur. Bu sahə Pirəbədil kəndindən təxminən 3 kilometr cənubda yerləşir. Burada kiçik sahədə 

yaşı 2 əsri keçmiş palıd meşəliyi mövcuddur. Ağaclar nəhəng olub,yoğunluğu 1,0 metrdən artıqdır. Bəzilərinin 

döş bərabərində diametri 1,5 metrə çatır. Palıd ağaclarının boyu 30-35 metrə çatır. Təsvir olunan sahədə topa 

halında doluluğu 0,8-0,9 olan sıx vələslik də bitir, ona tək-tək göyrüş və palıd da qarışır. Burada ağacların yaşı 

80-nə yaxın olub, boyları 30 metrə çatır, bəzən meşəliyin 2-ci yarusunu təşkil edir. Maraqlıdır, yamacın bir 

qədər az meylli (cənub-şərq cəhəti) hissəsində diametri 48-52 santimetr olan 2 fıstıq ağacı da bitir. Lakin burada 

da mal-qara otarılır. Bu isə gələcəkdə fıstığın tamamilə yoxa çıxmasına səbəb ola bilər.  

«Qarayanlıq pir»in yanında kiçik sahədə dikliyi 19-15 dərəcə olan yamacın  şimal-qərb cəhətində qoz 

meşəsi vardır. Buraya Şıx Daşdəmirin qozluq sahəsi  və ya «Qozluq piri» deyilir. Bu qozluq bir əsr qabaq 

əkilmişdir. Burada hazırda ağacların bir-birindən arası 10-15 metr, orta diametri 60 santimetrdir, bəzi ağacların 

yoğunluğu 86 santimetrə çatır, hazırda ağacların bəziləri qocalaraq quruyur, hər yıxılan ağacın kök boğazından 

2-8 pöhrə inkişaf edir və yenidən ağac əmələ gəlir. Pöhrədən yaranmış belə gövdələrin boyu 10-12 metr, diame-

tri 10-16 santimetrə çatır.  İndi qozluq təbii meşə  şəklini almışdır. Altında qrup halında alça, yemişan,  əzgil 

kolları bitir. Sıx ot örtüyündə ətirşah, qırtıc, çıtiryarpaq üstünlük təşkil edir, pişikquyruğu və qaymaqçiçəyinə də 

rast gəlinir.  

3. «Çinar-baba» piri Dəvəçi rayonunda Çinarlar kəndinin yanında, dəniz səthindən 900 metr yüksəklikdə 

yerləşir. Bura keçmiş qəbirstanlıq hesab olunur. Burada bir kökdən döş bərabərində yoğunluğu 80, 70 və 80 san-

timetr, boyları 30 metrə çatan 3 nəhəng çinar gövdəsi ucalır. Çinarın yanında boyu 30 metr, diametri 1,5 metrə 

çatan tək palıd ağacı, 8 nəhəng göyrüş ağacı, tək ağcaqayın bitir. Bu ağacların yoğunluğu 20-80 santimetr olan 8 

qoz ağacı əhatə edir.  

«Çinar-baba» adlanan yerin lap yanında sahəsi 3-4 hektar olan qəbirstanlıqda bidominant vələs-göyrüş və 

palıd-vələs meşəliyi bitir. Burada palıd ağacları göyrüş, vələs və  ağcaqayınlardan nəhəngliyi ilə seçilir, düz 

gövdəli boyları 35 metr, yoğunluqları 60-100 santimetrə çatır. Yamacın yuxarı hissəsində,  şimala baxan 

cəhətində meşənin tərkibinə 5 ədəd fıstıq ağacı daxil olur. Onların yoğunluğu 20-42 santimetr arasında dəyişir. 

Bu ağacların yaşı palıddan azdır. Bu onu göstərir ki, fıstıqlar sonralar palıd ağaclarının çətri altında özünə 

sığınacaq tapıb inkişaf etmişlər.  

4.  Qonaqkənddən Utuq kəndinə gedən yolda Utuqçayın qolunun sağ sahilində, dəniz səthindən 1250 

metr yüksəklikdə «Pir» adlanan qəbirstanlıqda onlarla palıd ağacı bitir, onların gövdələrinin yoğunluğu 28-32 

santimetr təşkil edir, diametri 54 santimetr olan bir ədəd də göyrüş  və onlarla çöl ağcaqayını var. Burada 

yoğunluğu 32 santimetrə çatan iri yemişan ağacları çox cəlbedicidir.  

«Pir»in  ətrafındakı yamaclar tamamilə meşədən məhrum edilmiş, güclü eroziyaya məruz qalmışdır, çox 

yerdə ana süxur qaya şəklində səthə çıxmışdır. Bu yamaclarda tək-tək və qrup halında ardıc, zirinc, gərməşov, 

yemişan kollarına, balta və mal-qara tərəfindən kol şəklinə salınmış palıd və vələsə rast gəlinir.  

5. Dəvəçi rayonu Sadan kəndinin yaxınlığında dəniz səthindən 370 metr yüksəklikdə, dikliyi 15 dərəcə 

olan yamacın şimal-şərq cəhətində, geniş meşəsiz ərazidə «Pir-Vahid» adlanan yerdə boyu 13-15 metr olan 2 

palıd ağacı bitir. Onlardan birinin döş bərabərində diametri 32 santimetrdir, o birisi kök boğazından iki gövdə 

əmələ gətirib yoğunluqları 44 və 18 santimetrdir. Bu ağacların yanında diametri 28, 24 və 32 santimetr olan 3 

qarağac vardır. Palıd ağacının altında boyu 5-7 metr olan 2 iydəyarpaq armud ağacı bitir.  

Sadan kəndinin yanında başqa bir yerdə, tək qəbrin üstündə (dəniz səthindən 400 metr hündürlükdə, 

yamacın şimal-qərb cəhətində) yeganə palıd ağacı bitir. Onun boyu 13 metr, diametri 62 santimetrdir.  

Yuxarıda göstərilən ağacları  əhatə edən yamaclarda bir ədəd də olsa, iri ağaca rast gəlmək çətindir. Bu 

meşəsizləşdirilmiş yamaclarda indi dəfələrlə mal-qara ağzından çıxmış kolşəkilli palıdlara, yemişan, qaratikan, 

sumax, dovşanalması, doqquzdan və s. kollara təsadüf edilir.  

6.  Şamaxı rayonu Dədəgünəş  kəndinin yaxınlığında, yerli əhali tərəfindən «müqəddəs ocaq» hesab 

edilən  «Dədəgünəş piri» adlanan yer vardır. Burada dəniz səthindən 1050 metr yüksəklikdə, dikliyi 15-30 

dərəcə arasında dəyişən yamacın cənub cəhətində  ağcaqayın-vələs-palıd meşəliyi bitir, yaşı 120-200-dür. 

Ağaclığın orta diametri 52 santimetr, ən iri palıd ağacının yoğunluğu 1 metrdən artıqdır. Meşəliyin tərkibinə 

cəmi 6 ədəd fıstıq ağacları qarışır, onların boyu 25 metr, diametrləri 20-26 santimetr təşkil edir, ən yoğun fıstıq 

ağacının diametri 60 sentimetrdir.  

7.  «Keçdiməzpir» - Şamaxı rayonu Sabirli kəndindən 3 kilometr cənubda Keçdiməz dərəsinin sağ 

sahilində  dəniz səthindən 600 metr yüksəklikdə yerləşir. Burada meylliyi 30-40 dərəcə olan yamacın  şərq 

cəhətində 200 ədədə  qədər saqqızağac bitir. İri ağacların 300-500 yaşı olub, yoğunluqları 40-96 santimetr 

arasında dəyişir, boyları 8-12 metrdir. Pirin yanındakı 40-a qədər möhtəşəm saqqızlar meşəlik yaradır. Pirin 

ətraf yamaclarında tək-tək cavan saqqız ağaclarına rast gəlinir. Təsvir olunan sahədə saqqız ağaclarının indiyə 

---

 

289

qədər qalması onların qəbirstanlıqda olub «müqəddəs» sayılmasıdır. Saqqız ağaclarının altında tək-tək nar, qara-

tikan kolları, kəvər və dəvətikanı bitir.  

Hazırda «Keçdiməz pir»ində ağacları kəsən yoxdur, lakin onların altında daim mal-qara otarılır, bürkü yay 

günlərində ağacların çətri altında qoyunlar və qaramal kölgələnir, bunun nəticəsində torpaq tapdaq edilir, onun 

strukturu pozulur, ot örtüyü inkişaf etmir. Bu səbəbdən leysan yağışları zamanı torpaq qatı şiddətli yuyulmağa 

məruz qalır, ağacların kökləri səthə  çıxır. Qocaman saqqızlar quruyaraq yıxılır, onları  əvəz edəcək nəsil 

yaranmır. Bu hal Böyük Qafqazın cənub yamacındakı elmi və tarixi əhəmiyyət daşıyan yeganə saqqız 

meşəliyini təhlükə altına alır. Odur ki, bü sahənin ətrafı dəmir torla hasarlanıb qorunmalıdır.  

Yuxarıda təsvir olunan ağac qrupları və meşə sahələri meşəsi yox edilmiş massivlərin əhatəsində yerləşir. 

Bu sahələrə bitişik olan meşəsiz yamaclarda insan fəaliyyətinin mənfi təsiri davam etdiyi üçün meşə örtüyü 

bərpa oluna bilmir. Meşədən məhrum olmuş bu yamaclar bu və ya digər dərəcədə eroziya prosesinə  məruz 

qalmış, münbit torpaq qatı dağılıb, yarğanlar əmələ gəlmişdir. Bu cür ərazilərdə quraqlaşma prosesi müşahidə 

olunur, meşəsiz sahələr bozqıra, hətta yarımsəhraya çevrilir. Burada pöhrədən törəmiş kolşəkilli ağaclara, seyrək 

kolluqlara rast gəlmək olar.  

Haqqında danışdığımız «yaşıl abidələr» meşə landşaftı  və meşə iqlimi yarada bilməsə  də tutduğu və ona 

bitişik sahənin mikroiqlimini müəyyən qədər yaxşılaşdırır. Geniş meşəsiz  ərazilərin fonunda yerləşdiyi üçün 

belə kiçik yaşıllıqlarda geniş meşə massivlərinə nisbətən quraqlaşma müşahidə olunur. Yuxarıda təsvir etdiyi-

miz nisbətən böyük sahəli «yaşıl abidələr»də rütubətsevər fıstıq ağacına təsadüf olunur. Bu ağacları keçmiş 

fıstıq meşələrinin yadigarları hesab etmək olar. Çox yerdə isə fıstıq cinsi-palıd, ağcaqayın, göyrüş kimi nisbətən 

kserofit ağac növləri ilə əvəz olunmuşdur. Deməli, müasir «yaşıl abidələr» keçmişin ilkin bitki örtüyünü həmişə 

təmsil edə bilməz. Lakin onlar vaxtilə bu ərazilərin meşəli olduğunu göstərən «canlı şahidlər»dir. 

Respublikamızda qoruq rejimi yalnız dövlət qoruqlarında və «yaşıl abidələrdə» deyil, həmçinin bütün meşə 

təsərrüfatı meşələrində yaradılmalıdır. 

Meşə massivlərində qoruq rejimi təşkil edildikdə ərazidə təbiətin müvazinətdə saxlanmasına imkan yaranır. 

Bu eyni zamanda qonşu sahələrdə təbiətin digər sahələrinə də müsbət təsir göstərir, oranın iqlimini yaxşılaşdırır, 

bitki örtüyünü və heyvanat aləmini zənginləşdirir, çaylarda su rejimini nizama salır və s.  

Hazırda respublikamızın meşə sahələrində qoruq şəbəkələri get-gedə genişləndirilir. Lakin bütün meşələrin 

qoruq elan edilməsi iqtisadi cəhətdən düzgün sayıla bilməz. Belə ki, qoruq olmayan ərazilərdə meşə sərvətindən 

xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələri üçün səmərəli istifadə olunması vacibdir. Lakin bu o demək deyildir ki, qo-

ruqdan kənarda qalan meşələrin mühafizə olunmasına diqqəti azaltmalıdır. Qeyd edək ki, qoruq meşələrimizin 

sahəsi 30 min hektar olub respublikada ümumi meşə örtüyünün yalnız 3,3 faizini təşkil edir. Az sahə tutan bu 

meşələr Azərbaycanda geniş  ərazidə olan rəngarəng meşə örtüyünü bütövlükdə  təmsil edə bilməz. Doğma 

respublikamızın hər bir ağacı. kolu, meşə sahəsi bizim üçün qiymətlidir, əzizdir və onlar da təbiətin əvəzedilməz 

yadigarları kimi yüksək səviyyədə qorunmalıdır. Lakin hazırda meşələrimizin mühafizəsi və ondan səmərəli 

istifadə edilməsi işində bir sıra çatışmazlıqlara rast gəlirik, yaşıl sərvətimizi qoruyub onu daha da 

zənginləşdirmək işində mövcud imkanlardan lazımi dərəcədə istifadə etmirik.  

Dağ və düzən meşələrinin çox yerində ağacların özbaşına kəsilməsi, meşənin mal-qaraya otarılması adi hal 

olmuşdur. Yaşayış  məntəqələri  ətrafında, yolların kənarında ağacların budaqları  kəsilir, kötüklərinlə ocaq 

qalanır, əksər ağacların gövdələrinə balta yaraları vurulur, onları qurutmaq məqsədilə gövdəsinin aşağı hissəsi 

balta ilə kəsilib «halqalanır».  

Hazırda aşağı və orta dağ qurşağı meşələri qaramal, yüksək dağ meşələri isə qoyunlar üçün yay otlaqları, 

düzən meşələri isə qışlaqlar kimi istifadə olunur. Bunun nəticəsində məhsuldar meşələr kolluqlarla əvəz edilir 

və ya təsərrüfat üçün tam yararsızlaşaraq dağlıq ərazidə daşlıqlara, qayalıqlara çevrilir, düzəndə isə meşə yox 

edilən yerdə bataqlıqlar,  şorlaşmış sahələr və bozqırlar yaranır. Deməli, insan meşəni yox edir, əvəzinə isə 

təbiətə heç nə qaytarmır. Əksinə, gələcək nəsli həm qiymətli meşədən, münbit torpaq sahəsindən. həm də təmiz 

havadan məhrum etmiş olur. Odur ki, meşələrin mühafizəsi işini yaxşılaşdırmaq günün vacib problemi hesab 

edilməlidir.  

Təcrübələrin nəticələri göstərdi ki, düzən zonada meşə  əkini işləri aparmayıb, sahələri lazımi qaydada 

mühafizə etmək və süni suvarmaq yolu ilə də ilkin meşələri bərpa etmək mümkündür. Bu tədbirin müsbət nəticə 

verməsini təsdiq edən bir neçə misal göstərək.  

Ağdaş  rayonu  Abad  kəndinin yaxınlığında  şumlanıb tərəvəz bitkiləri becərilən kiçik meşə talalarında bir 

kvadrametr sahədə ağyarpaq qovağın orta hesabla 30 ədəd cücərtisini müşahidə etdik. Sürətlə inkişaf edən bu 

cücərtilərin orta boyu ilk ilində 70 sm təşkil edir, bəzi yeniyetmələrin bir yaşında hündürlüyü hətta 140 

santimetrə çatır. Deməli, suvarılan sahədə təbii olaraq meşəlik yarana bilir. 

Ağstafa meşə təsərrüfatı ərazisində və Sabirabad rayonunda Arazın Kürə qarışdığı yerdən aşağıda subasar 

sahələrin hamısında kifayət qədər qovaq və söyüd cücərtiləri müşahidə olunur.  

Qarayazı qoruğu  ərazisində Kürün sahil hissəsində ayrı-ayrı sahələrdə bir kvadratmetrdə Sosnovski 

qovağının və ağyarpaq qovağın orta hesabla 40-60 ədəd biryaşlı şivlərini saydıq.  

---

 

290

Ağdaş meşə  təsərrüfatının «Bıçaxçı» sahəsində  və Sabirabad meşəçiliyində Kürün subasar sahilində bir 

kvadratmetr sahədə orta hesabla 140 ədəd qovaq və 30 ədəd söyüd cücərtisini hesaba aldıq. Mayın sonunda qo-

vaq şivlərinin boyu 60 santimetrə. söyüdünkü isə 80-100 santimetrə çatır. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, əmələ 

gələn bu körpə ağaclar elə birinci ilin payız-qış aylarında mal-qara tərəfindən məhv edilir. Göründüyü kimi, qo-

vaq və söyüd tez boy atan ağac cinsləri olub ilk yaşında 70-100 sm böyüyür. Bu onu göstərir ki, Kür və Araz 

sahillərində sahələr 2-3 il yaxşı mühafizə olunarsa, orada tam mənasında tuqay meşələrini bərpa etmək 

mümkündür.  

Düzən zonada palıd və saqqız yayılan quraqlıq şəraitində meşənin təbii bərpası zəif gedir. Mal-qaradan qo-

runduqda isə bəzi sahələrdə meşənin bərpası müşahidə olunur. Məsələn, Bərdə rayonunda Tərtər çayının Kürə 

töküldüyü yerə yaxın ərazidə olan seyrək palıd-saqqız meşəliyi 2-3 il mal-qaradan qounduğu üçün bir hektarda 

7 min ədəd cavan palıd şivləri əmələ gəlmişdir.  

Ağstafa meşə  təsərrüfatının Soyuqbulaq meşəçiliyində  dəmir yolunun yaxınlığında tikanlı  məftillə 

hasarlanıb mal-qaradan və özbaşına kəsilməkdən mühafizə olunan ərazidə iri gövdəli palıd meşəliyi qalmışdır. 

Burada ağacların çətri altında kifayət qədər cavan ağaclar müşahidə olunur. Tikanlı  məftilin xaricində qalan 

ərazidə isə il boyu mal-qara otarılır, ağaclar qanunsuz kəsilir. Burada keçmişdə  məhsuldar palıd meşəsinin 

yerində yalnız tək-tək qolbudağı, başı kəsilmiş ağaclara təsadüf etmək mümkündür.  

Dağ yamaclarında da mühafizə yolu ilə meşələri bərpa etmək, məhsuldarlığını artırmaq üçün imkanlar 

vardır. Məsələn, Laçın rayonunun Mirik kəndindən başlamış Minkəndə  qədər çayın sağ sahili boyu ayrı-ayrı 

sahələr yaxşı mühafizə olunur. Bunun nəticəsində burada kolluqların yerində sıx cavan meşəlik əmələ gəlmişdir. 

Həmin çayın sağ sahilində üç yerdə sahələrin qorunması ilə  əlaqədar seyrək kolluqlar meşəyə çevrilmişdir. 

1962-ci ildən bəri Laçın meşə təsərrüfatının sərəncamına keçirilmiş 14 min hektara yaxın kolxoz meşələri yaxşı 

mühafizə olunduğu üçün məhsuldarlığı artmış, torpaqqoruyucu rolu yüksəlmişdir. Tovuz meşə  təsərrüfatında 

Şamlıq kəndindən yuxarıda yerləşən  ərazidə 1950-ci ildən bəri qoruq rejimi təşkil edilmişdir.  İndi burada 

yamacın şimal-şərq cəhətində yüksək doluluqlu fıstıq-vələs meşəliyi bərpa olunmuşdur.  

Şəki rayonunda Kiş kəndinə yaxın yerləşən yamacın şimal-qərb cəhəti uzaqdan yaşıl meşəsilə adamı özünə 

cəlb edir. Bu sahə ciddi nəzarət altında qorunur, burada indi palıd, vələs, göyrüş, ağcaqayın və sairə cinslərdən 

ibarət normal meşəlik əmələ gəlmişdir. Bu sahəyə bitişik mühafizə edilməyən qonşu ərazilərdə isə məhsuldar 

palıd meşələrini kolluqlar əvəz etmişdir. Ona görə güclü yağışlar zamanı burada şiddətli eroziya prosesi 

müşahidə olunur, torpaq qatı yuyulub aparılır, yarğanlar əmələ gəlir.  

Subalp zonasında insanın təsərrüfat fəaliyyəti dayandırıldıqda müxtəlif ağac cinslərinin bərpası müşahidə 

olunur və meşə tədricən təbii sərhədinə doğru irəliləyir. Belə vəziyyəti biz Göygöl və Zaqatala qoruqları, Laçın 

meşə  təsərrüfatı  ərazisində,  Şəki rayonunun Töhrə yaylağında müşahidə etdik. Qax rayonunun «Taxta-qaya» 

adlanan sahəsində yamacın şimal cəhətində 30 ildən çoxdur ki, mal-qara otarılmır. Bunun nəticəsində meşənin 

müasir sərhədindən 100 metr yuxarıya doğru sıx otlar arasında qrup halında çoxlu körpə fıstıq ağacları əmələ 

gəlmişdir, onların vəziyyəti yaxşı olub  normal inkişaf edir. Yenə  həmin rayonun Sarıbaş  kəndinin yanında 

dəniz səthindən 1800-2150 metr yüksəklikdə meşənin çəmənə doğru irəliləməsi aydın nəzərə çarpır. Burada 

kəndi sel basmasın deyə, onun yuxarı tərəfində yerləşən palıd meşəsi çoxdan bəridir ki, yerli əhali tərəfindən 

qorunur, orada mal-qara otarılmasına yol verilmir. Meşənin kənarında 100-200 metr çəmənə tərəf olan sahədə 

topa halında və  tək-tək 10-20 yaşlı cavan palıd ağacları bitir. Bu qruplar bəzən sıx, keçilməz olur. Qorunan 

sahədə eroziya prosesinin qarşısı tamamilə alınmışdır. Bu hal meşənin öz keçmiş sərhədini yenidən tutmasına 

nümunəvi bir misaldır. Qorunan sahəyə bitişik yamaclar mal-qaradan lazımi dərəcə mühafizə olunmadığı üçün 

orada meşəlik tamamilə  sıradan çıxmış  və eroziyaya uğrayaraq çox yerdə ot örtüyündən də  məhrum olub 

çılpaqlaşmışdır.  

Düzdür, belə misalların sayını davam etdirmək olar. Lakin bu olduqca kiçik sahələri  əhatə edir. 

Respublikamızın meşə təsərrüfatlarında isə seyrək meşələrin sahəsi 60 min, kolluqların sahəsi isə 40 min hekta-

ra çatır. Bunların çoxunda heç bir əlavə  xərc və  ağır zəhmət çəkmədən ciddi qoruq rejimi yaratmaq yolu ilə 

meşələri bərpa etmək, onları tədricən öz ilkin vəziyyətinə qaytarmaq olar və vacibdir.  

Heç bir başqa nemətlə əvəz oluna bilməyən meşələrimizin bərpa edilməsi kimi məsuliyyətli bir işin həyata 

keçirilməsində meşə  təsərrüfatlarında ciddi dönüş yaranmalıdır. Bu vacib və mühüm tədbirin yerinə 

yetirilməsində meşə işçilərinə təbiəti mühafizə təşkilatları və geniş xalq kütlələri yaxından kömək göstərməlidir.  

Yadda saxlamaq lazımdır ki, bəşəriyyətin  ən qiymətli sərvəti olan meşə  həmişə  həyatın  əsası olmuş  və 

olacaqdır.  

Babalarımızın qan-təri ilə bizə çatdırılan ana təbiəti, onun torpağını, meşələrini, heyvanat aləmini göz 

bəbəyi kimi qorumaq və onu daha da zənginləşdirib gələcək nəslə təhvil vermək borcumuzdur.