MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Torpağın temperaturu xarici mühitin temperaturundan asılıdır, lakin aşağı temperatur keçirməsi sayəsində 

temperatur rejimi xeyli stabildir, 0,3 m dərinliyində temperaturun dəyişmə amplitudu 2

0

-dən aşağıdır, bu hal 

torpaq heyvanları üçün vacib olub komfort temperatur şəraiti axtarmaq üçün torpağın aşağı qatlarına keçməyə 

ehtiyac olmur.  

Temperaturun sutkalıq dəyişməsi yalnız 1 m dərinliyə  qədər hiss olunur. Yayda torpağın temperaturu 

havanın temperaturundan aşağı, qışda isə yuxarı olur.  

Torpağın strukturu və məsaməliyi onun aerasiyasının yaxşılaşmasını təmin edir. Torpaq soğulcanları gil-

li, gillicəli və qumluca torpaqlarda aktiv hərəkət edərək onun məsaməliyini artırır. Sıx torpaqlarda aerasiya 

---

 

46

çətinləşir və oksigen limitləşdirici faktor ola bilər, lakin torpaq orqanizmlərinin çoxu sıx gilli torpaqlarda da 

yaşaya bilir.  

Torpaq horizontları məməlilər (məs. gəmiricilər) üçün də yaşayış mühiti sayılır.  

Mühüm kimyəvi faktorlara torpaq mühitinin reaksiyası və duzluluğu sayılır. Mühitin reaksiyası bir çox 

heyvan və bitkilər üçün olduqca mühüm faktor hesab olunur. Quru iqlim şəraitində neytral və qələvi, rütubətli 

rayonlarda isə turş torpaqlar üstünlük təşkil edir. Taxılların çoxu neytral və zəif qələvi torpaqlarda (məs. qara-

torpaq) yaxşı məhsul verir.  

Duzlu torpaqlarda suda həll olan duzların (xloridlər, sulfatlar, karbonatlar) miqdarı izafi həddə çatır. Bu 

torpaqlar çox vaxt qrunt sularının torpaq horizontuna qədər qalxması ilə  əlaqədar təkrar  şorlaşma nəticəsində 

əmələ  gəlmişlər. Duzlu torpaqların  şoran və  şorakət tipləri mövcuddur. Şorakət torpaqlarda natrium-karbonat 

üstünlük təşkil edir, bu torpaqların reaksiyası (pH) 8-9-a çatır.  

Duzlu torpaqların özünəməxsus flora və faunası var. Burada bitkilər duzların konsentrasiyası və tərkibinə 

davamlıdır, lakin müxtəlif bitki növləri müxtəlif cür uyğunlaşmışdır. Duzadavamlı bitkilər  halofitlər adlanır. 

Duzlaq coğanı adlanan halofit növü 20%-dən artıq torpağın duzluluğuna dözür. Bununla belə torpaq 

soğulcanları torpağın zəif duzluluğuna uzun müddət davam gətirə bilmir.