Menejment va statistika

2.5-jadval

O‘zbekiston Respublikasida asosiy oziq-ovqat mahsulotlarining iste’mol qilinishi (aholi jon boshiga, kilogramm hisobida)

Ko‘rsatkichlar

Yillar

2011 yilda 1991 yilga nisbatan foizda

1990	2000	2010	2011
Non va non mahsulotlari	170	167	160	158	92,9
Go‘sht va go‘sht mahsulotlari	31	34	38	39	125,8
Sut mahsulotlari	183	162	239	242	132,2
Tuxum (dona)	97	47	138	140	144,3
Sabzavot va poliz ekinlari	107	128	238	241	225,2
Kartoshka	29	36	45	47	162,0
O‘simlik yog‘i va boshqa moylar	12	12	13	13	108,3
Shakar	12	16	17	18	150,0
Meva, jumladan, uzum	23	42	83	85	369,5

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, aholining jon boshiga o‘rtacha iste’molida go‘sht va go‘sht mahsulotlari 2011 yilda 39 kg bo‘lib , 1990 yilgi 31 kilogramdan 26 % ko‘pdir. Xuddi shunday ushbu yillarda aholi jon boshiga sut mahsulotlari iste’moli bo‘yicha 132 , 2 %ga tuxum – 144,3 %ga sabzavot va poliz ekinlari mahsulotlari – 225,2 %ga mevalar iste’moli esa – 369,5 %ga ko‘paygan. Shu bilan bir vaqtda non va non mahsulotlari iste’moli 1990 yilgi 170 kg dan, 2011 yilga kelib 158 kg gacha kamayib, fiziologik me’yorga yaqinlashib bormoqda.
Aholining asosiy oziq-ovqat mahsulotlari iste’molining ko‘payishida qishloq xo‘jaligining rivojlanishining muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligiga katta e’tibor berilib fermerlik faoliyatini rivojlantirish uchun davlat tomonidan katta imtiyozlar berildi. Fermer xo‘jaliklariga yer maydonlari 50 yil muddatga ijaraga berildi. Ular yangi texnika va texnologiyalar bilan ta’minlash uchun banklardan imtiyozli kreditlar berish va lizing yo‘lga qo‘yildi. G‘alla maydonlari kengaytirildi. Yerlarning melirativ holatini yaxshilash ularning unumdorligini oshirish bo‘yicha bydjetdan mablag‘lar ajratildi.
Agarda, 2008 yilda yerlarning melirativ holatini yaxshilashga davlat bydjetdan 90,3 milliard so‘m ajratilgan bo‘lsa, 2011 yilga kelib bu maqsadlar uchun 178,6 milliard so‘m mablag‘ ajratildi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarning yangi tezpishar, hosildor navlari yaratildi. Natijada qishloq xo‘jalik mahsulotlarni yetishtirish ko‘paydi.

2.6-jadval

Qishloq xo‘jalik mahsulotlarning asosiy turlarini yetishtirish dinamikasi

Mahsulot turlari.	O‘lchov birligi	1990	2000	2010	2011	2011 yil 1990 yilga nisbatan
Don	ming tn.	2038,2	4101,4	7504,3	7140,1	350,3
Kartoshka	ming tn.	336,4	731,1	1694,8	1862,4	553,6
Sabzavot	ming tn.	2842,5	2644,7	6346,5	6993,7	246,0
Poliz ekinlari	ming tn.	1000,0	451,4	1182,4	1294,7	129,5
Meva	ming tn.	660,4	790,9	1710,3	1871,1	283,3
Uzum	ming tn.	744,7	624,2	987,3	1090,2	146,4
Go‘sht (tirik vaznda )	ming tn.	789,1	841,8	1461,4	1564,2	198,2
Sut	ming tn.	3034,2	3632,5	6169,0	6766,2	223,0
Tuxum	ming tn.	1231,8	1254,4	3061,2	3441,7	279,4

Jadval malumotlaridan ko‘rinib turibdiki, mustaqillik yillarida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish barcha turlari bo‘yicha kamida 1,5 barobar ko‘paygan. Ayniqsa don ekin maydonning ko‘payishi va hosildorligining ortishi natijasida don mahsulotlari yetishtirish 2011 – yilda 1990 yilga nisbatan 3,5 barobarga ko‘paygan. Shuningdek, ushbu davrda kartoshka yetishtirish 5,5 barobarga, meva va sabzavot yetishtirish 2,5 barobardan ko‘proqga, tuxum tayyorlash 2,8 barobarga, go‘sht va sut tayyorlash esa qariyb 2 barobarga ko‘paygan . 2012 yilda qishloq xo‘jalik mahsulotlaridan yuqori hosil olingan bo‘lib, 7 million 500 ming tonna g‘alla, 2 million tonnadan ziyod kartoshka, 9 million tonnadan ortiq sabzavot va poliz mahsulotlari tayyorlangan.
Qishloq xo‘jaligida ilg‘or agrotexnologiyalarni qo‘llash natijasida 2015-yilgacha go‘sht va sut mahsulotlarini tayyorlashni 1,3 barobar, meva – sabzavot mahsulotlari tayyorlashni – 1,5 barobar, kartoshka yetishtirishni – 1,4 barobar, poliz va uzum yetishtirishni 1,3 barobarga ko‘paytirish rejalashtirilgan.
Aholining oziq-ovqat mahsulotlari iste’moli bilan bir vaqtda, nooziq-ovqat mahsulotlari iste’moli ham o‘rganiladi. Ayniqsa, bunda aholining madaniy – maishiy ehtiyojini qondiradigan tovarlar miqdori ko‘payib borsa, turmush tarzining yaxshilanib borayotganligini bildiradi. Shuning uchun har bir oilaga yoki 1000 kishi hisobiga to‘g‘ri keladigan televizorlar, muzlatkichlar, yengil mashinalar, kir yuvush mashinalari kabi tovarlarning to‘g‘ri kelishi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichning o‘zgarishi aholining turmush darajasini ifodalaydi.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekiston iqtisodiyoti bir tomonlama, faqat paxta xom ashyosini qisman qayta ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, xalq ehtiyoji uchun tayyor mahsulotlarning ko‘p qismi chetdan keltirilar edi. O‘sha davrda O‘zbekistonda iste’mol qilinayotgan kiyim – kechaklarning 25 % , trikotaj buyumlari va ip gazlamaning 30 %dan ko‘prog‘i, poyafzalning deyarli 50 % chetdan keltirilar edi .¹
Shuning uchun ham Prezidentimiz o‘z faoliyati boshidanoq respublikamizning xalq iste’moli mollari jihatidan bunday qaramligini tugatish uchun sharoitlarni yaratishga katta e’tibor qaratdi. Natijada O‘zbekiston mustaqillik yillarida ( 1990-2010 yillar ) yengil sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish 3,8 marta ko‘paydi. Hozirgi paytda to‘qimachilik sanoati korxonalari soni 2200 tadan ko‘proq bo‘lib, ular zamonaviy jihozlar bilan jihozlangan. “ O‘zpaxtasanoat ” uyushmasiga qarashli 98 ta paxta tozalash zavodlari mustaqillik yillarida texnik va texnologik jihatdan to‘liq modernizatsiya qilingan bo‘lib, bir kunda 180 tonna paxta xomashyoni qayta ishlash quvvatiga ega. Mamlakat xududlarida 22 ta ixtisoslashtirilgan mintaqaviy paxta terminali samarali faoliyat yuritmoqda. Birgina “Toshkent – tola” terminalida kuniga 500 tonna tolani qabul qilish va 900 tonnadan ortiq tolani eksport qilish imkoniyati mavjud. Bu terminalda paxta tolasi “Sifat” sertifikatlash markazining labaratoriyasi , bojxona , davlat karantin nazorati punkti joylashgan bo‘lib, eksport hujjatlar bir joyda, tezda rasmiylashtiriladi.
O‘zbekiston yengil sanoat mahsulotlari Braziliya, Indoneziya, Peru, Chili, Fransiya, Marokash kabi 40 dan ortiq mamlakatlarga eksport qilinadi. Mustaqillikning dastlabki yillariga nisbatan eksport hajmi 110 barobar oshdi. Toshkentda 2012 yil 17-18 oktyabrlarda bo‘lib o‘tgan VIII Xalqaro O‘zbekiston paxta va to‘qimachilik yarmarkasida 40 tadan ko‘proq davlatdan tashrif buyurgan kompaniyalar 670 ming tonna paxta tolasi, hamda umumiy qiymati 600 million AQSH dollaridan ziyod to‘qimachilik mahsulotlarini sotib olish bo’yicha shartnomalar imzolangan². Faqat Xorazm viloyatida zamonaviy dastgoxlar bilan jihozlangan 458 ta yengil sanoat korhonalari 2012-yil 325 milliard so‘mlik to‘qimachilik mahsulotlari tayyorlagan. Bu mahsulotlarning katta qismi “Urganch baxmal”, “Xorazm ipagi”, “Koboteks ”, “Darital tekstil” kabi korxonalar hissasiga to‘g‘ri keladi , Shovot tumanida “ Uztex Shovot ” qo‘shma korxonasi 33 million AQSH dollari sarflanib 2012- yilda ishga tushirilgan bu korxona yiliga 5000 tonna sifatli kalava ip tayyorlaydi.
Iqtisodiyotning rivolanishi natijasida yengil sanoat mahsulotlarining aholi jon boshiga iste’mol qilinishi yildan yilga ortib bormoqda.