MƏRKƏZİ Əliyeva Fatimə Elmar qızı

- 

İKT  sahəsində  kiçik  və  orta  sahibkarlığın  innovativ  inkişafına  şərait 

yaradılmağı; 

- 

insan  resurslarının  inkişafı  və  beynəlxalq  informasiya  texnologiyaları 

universitetinin yaradılmağı ilə bağlı tədbirlərin görülməsi; 

- 

yeni, xüsusilə də birbaşa xarici sərmayələrin cəlb edilməsi üçün əlverişli 

mühitin formalaşdırılmağı; 

 

65 

 

 

- 

Azərbaycanda ixracın inkişafının təşviq olunması. 

Azərbaycanın  təşəbbüskarı  olduğu  və  beynəlxalq  təşkilatlar  tərəfindən 

dəstəklənən  Transmilli  Avrasiya  Super  İnformasiya  magistralı  layihəsi  Şərqi 

Avropa  ölkələri,  MDB,  Türkiyə,  İran,  Mərkəzi  Asiya  Ölkələrini,  o  cümlədən 

Əfqanıstan, Pakistanı əhatə etməklə, Çin və Hindistan çıxmaqla bu böyük regionda 

transmilli informasiya magistralının yaradılmağını nəzərdə tutur. 

 

3.2. Dünya dövlətlərinin qlobal problemlərlə birgə mübarizəsinin beynəlxalq 

hüquqi dəstəklənməsi 

Dünya  ictimaiyyəti  qida  istehsalı  və  istehlakının  spontan  inkişafına  icazə 

verə bilməz və verməməlidir. Bu mövzuda beynəlxalq strategiya lazımdır. 

Ərzaq probleminin artmasının dərin beynəlxalq böhrana çevrilməsi ilə bağlı 

narahatlıqlar  dünya  miqyasında  bir  çox  alimləri  narahat  edir.  1992-ci  ildə  FAO 

(Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı ) sammitinə 1500-dən çox böyük elm adamları 

toplanmışdı  və  “Elm  insanları  insanlığı  xəbərdar  edir”  memorandumu  imzalandı, 

burada  onlar  resursların  istifadəsinə  və  yer  üzündə  həyatın  təmin  olunmasına 

münasibətdə dəyişiklik etməyə çağırdılar. [24] 

1994-cü  ildə  Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatının  Əhali  Fondu,  torpaq 

ehtiyatlarının  məhv  edilməsinin  qarşısının  alınması  və  əhalinin  Yer  kürəsində 

stabilləşdirilməsi  əsasında  ərzaq  probleminin  həlli  perspektivini  nəzərdən 

keçirməyi təklif etmişdir. 

Müntəzəm  olaraq,  ərzaq  problemi  dünya  ictimaiyyətinin  fəaliyyət 

istiqamətlərinin  təklif  olunduğu  FAO-nun  beynəlxalq  sammitlərində  müzakirə 

olunur.  Ən  əhəmiyyətli  zirvə  toplantılarına  1972,  1994  və  1996-cı  il  sammitləri 

daxildir. [29] 

 

 

Sammitlər:  

 

66 

 

 

•  1972-ci  ildə  Stokholmda  kənd  təsərrüfatı  sahəsində  elmi-texniki  tərəqqi 

nailiyyətlərinin köməyi ilə ərzaq probleminin aradan qaldırılması təklif edilmişdir. 

•  1994-cü  ildə  Rio-de-Janeyroda  ayrı-ayrı  ölkələr  arasında  iqtisadi 

əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, inkişafın ən vacib problemlərini müzakirə etmək, 

hər ölkədə yoxsulluğa qarşı mübarizə aparmaq, ətraf mühitin mühafizəsinə diqqət 

yetirməsi lazım olduğu ilə ümumi razılış əldə olundu; nəticədə  bu hər bir ölkədə 

ərzaq probleminin yaxşılaşdırılmasına kömək edəcəkdi. 

•  1996-cı  ildə  Roma  şəhərində  iştirakçılar  dünya  ərzaq  təhlükəsizliyi  ilə 

bağlı  bəyanat  qəbul  etdilər  və  2015-ci  ilə  qədər  fəaliyyət  planı  imzaladılar. 

Yoxsulluğun  aradan  qaldırılması  üçün  aclığın  əsas  səbəbi  müəyyən  edilmiş  və 

problemin  həlli  yolları  müəyyənləşdirilmişdir.  İştirakçılar  aşağıdakı  öhdəlikləri 

yerinə yetirməyi üzərlərinə götürdüləri: [27] 

1. yoxsulluğun aradan qaldırılması və uzunmüddətli sülhün yaradılması üçün 

səylər  yaratmaq  üçün  əlverişli  siyasi,  sosial  və  iqtisadi  mühitin 

yaradılmasına yardım etmək; 

2. bərabərsizliyin aradan qaldırılması və hər zaman hamı üçün kifayət qədər 

və təhlükəsiz qidalanma üçün fiziki və iqtisadi imkanların yaxşılaşdırılması 

siyasətini həyata keçirmək; 

3. kənd  təsərrüfatının  inkişafı  üçün  aşağı  potensial  və  mənfi  təbii  və  iqlim 

şəraiti  olan  ərazilərdə  kənd  təsərrüfatının  inkişafı  üçün  siyasət  həyata 

keçirmək; 

4. dünya  ticarət  sisteminin  inkişafı  yolu  ilə  bütün  ölkələrin  ərzaq 

təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə səy göstərmək; 

5. təbii  fəlakətlərə  və  həddindən  artıq  antropogen  vəziyyətlərə  yol 

verməmək; 

6. kənd  təsərrüfatında  investisyaların  optimal  ayrılmasını  və  istifadə 

olunmasını təşviq etmək; 

7. inkişaf etməkdə olan dövlətlərə maliyyə və texniki yardım göstərmək; 

8. ehtiyacı olan ölkələrə ərzaq yardımı göstərilməsi 

 

67 

 

 

Son 30 ildə ərzaq yardımı həcmi ikiqat artmış və ildə təxminən 15 milyon 

ton  taxıl  təşkil  edir.  Əsas  ərzaq  təchizatı  Afrikaya  (70%),  xüsusilə  Misirə, 

Morokko, Tunis, Pakistan və s gedir. [27] 

Aşağıdakı beynəlxalq kənd təsərrüfatı təşkilatları ərzaq probleminin həlli ilə 

məşğuldur: 

•  Dünya  Ərzaq  Proqramı  1962-ci  ildə  yaradılıb  və  beynəlxalq  ərzaq 

yardımını əlaqələndirir. 

• Dünya Ərzaq Şurası (WFC) 1974-cü ildə yaradılmışdır. Ərzaq vəziyyətinə 

nəzarət edir və ehtiyac sahibi ölkələrə ərzaq yardımı koordinasiya edir. 

•  Kənd  Təsərrüfatı  İnkişafı  üzrə  Beynəlxalq  Fond  (IFAD).  1977-ci  ildə 

yaradılmışdır.  İnkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə  ən  kasıb  insanlara  ərzaq  yardımı 

göstərmək, kənd yerləri üçün resurs təmin etməklə məşğuldur. 

Beynəlxalq  elmi-texniki  inkişaf  sahəsində  dövlətlərin  beynəlxalq  hüquqi 

öhdəliklərinin formalaşması və məzmunu üçün artan əhəmiyyət insan hüquqları ilə 

azadlıqlarına  hörmət  və  əməl  olunmasına  dair  vacib  beynəlxalq  hüquqi  prinsipi 

ətrafında  insan  hüquqlarının  təşviqi  və  qorunması  sahəsində  beynəlxalq  hüququn 

müddəalarına  malikdir.  Məsələn,  dövlətlərin  iqtisadi,  sosial  və  mədəni  hüquqlar 

barədə  Beynəlxalq  Paktın  (ICESCR)  15-ci  maddəsinin  müddəalarına  müvafiq 

olaraq öhdəliklərini yerinə yetirmək üzrə işlər, məsələn, YUNESKO səviyyəsində 

çox  vacib  olmuşdur.  ICESCR-in 15-ci  maddəsi  hər  bir insana elmi  tərəqqinin  və 

onun praktiki tətbiqindən istifadə hüququnu tanıyır. Genişləndirilmiş bir formulda, 

bu müddəa insan və xalqların elmi -texniki inkişafda iştirak etmək hüququ və elm 

və  texnologiyanın  əldə  etdiyi  nailiyyətlərdən  faydalanmaq  üstünlüyünü  nəzərdə 

tutur. 

10 noyabr 1975-ci ildə Baş Assambleyanın 3384 (XXX) saylı qətnaməsi ilə 

qəbul  olunmuş,”  Sülh  və  bəşəriyyətin  mənafeyi  naminə,  elmi-  texniki  inkişafın 

istifadəsi  haqqında  Bəyannamə”  elmi-texniki  problemlərin  həllində  dünya 

dövlətlərinin  birgə  mübarizəsini  dəstəkləyən  hüquqi  sənəddir.  Baş  Assambleya: 

[25] 

 

68 

 

 

elmi-texniki  tərəqqinin  insan  cəmiyyətinin  inkişafında  ən  vacib  amillərdən 

biri olduğunu nəzərə almaqla, 

elmi-texniki  tərəqqinin,  bəzi  hallarda  sosial  problemləri  yarada  bildiyini, 

həmçinin insan hüquqları ilə əsas azadlıqları təhlükə altına ala bildiyini, insanların 

və  xalqların  həyat  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasına  daha  geniş  imkanlar  yaratdığını 

nəzərə alaraq,  

elmi-texniki  nailiyyətlərin  silahlanma  yarışını  gücləndirmək,  milli  azadlıq 

hərəkatlarını  ləğv  etmək  və  fərdlərin  və  xalqların  insan  hüquqları  və  başlıca 

azadlıqlarını  məhrum  etmək  məqsədilə  istifadə  edilə  biləcəyi  narahatlığını 

bildirərək;  

elmi-texniki  inkişaflar  fərdin  və  ya  bir  qrup  şəxsin  mülki  və  siyasi 

hüquqlarına və insan qüruruna təhlükə yarada biləcəyini narahatlıqla qeyd edərək, 

insanın xeyrinə elmi-texniki inkişafdan tam istifadə etmək və gələcəkdə bəzi 

elmi  və  texniki  nailiyyətlərin  mövcud  və  mümkün  mənfi  nəticələrini 

təsirsizləşdirmək üçün təcili ehtiyacın olduğunu qeyd edərək, 

inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin  sosial  və  iqtisadi  inkişafını  sürətləndirmək 

üçün elmi-texniki tərəqqinin yüksək əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə almaqla, 

elmi-texniki biliklərin köçürülməsi inkişaf etməkdə olan dövlətlərin iqtisadi 

inkişafını sürətləndirmək üçün əsas yollardan biri olduğunu nəzərə alaraq, 

insanların  öz  müqəddəratını  təyin  etmə  hüququ  və  elmi-texniki  inkişaf 

şərtlərində  insanın  insan  hüquqlarına,  azadlıqlarına  və  ləyaqətinə  hörmət 

edilməsinin zəruriliyini təsdiq edərək, 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsi, İnsan Hüquqları Ümumdünya 

Bəyannaməsi,  İnsan  Hüquqları  üzrə  Beynəlxalq  Konvensiya,  Birləşmiş  Millətlər 

Təşkilatı,  Sosial  Tərəqqi  və  İnkişaf  haqqında  Bəyannamə  və  Dövlətlərin  iqtisadi 

hüquq və vəzifələri barədə Nizamnaməsinə uyğun olaraq müstəmləkə ölkələrinə və 

xalqlarına  Müstəqilliyin  verilməsi  haqqında  Bəyannamə,  Dövlətlər  arasında 

dostluq münasibətləri və əməkdaşlığa dair Beynəlxalq Hüquq prinsipləri haqqında 

 

69 

 

 

Bəyannamənin  əsas  prinsiplərini  həyata  keçirtməyə  kömək  etmək  istəyərək, 

aşağıdakıları elan edir: 

1. Bütün dövlətlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə müvafiq 

olaraq  beynəlxalq  sülhün  və  təhlükəsizliyin,  azadlığın  və  müstəqilliyin,  habelə 

xalqların iqtisadi və sosial inkişafının və insan hüquq ilə azadlıqlarının qorunmağı 

üçün  elmi-texniki  tərəqqinin  nəticələrindən  istifadə  etmək  üçün  beynəlxalq 

əməkdaşlığı inkişaf etdirməlidir. 

2.  Bütün  dövlətlər  elmi-texniki  nailiyyətlərin,  xüsusilə  də  dövlət  orqanları 

tərəfindən  İnsan  Hüquqlarının  Universal  Bəyannaməsində,  İnsan  Hüquqları  üzrə 

Beynəlxalq Konvensiyalarda və digər müvafiq beynəlxalq sənədlərdə elan edilmiş 

insan  hüquqları  ilə  əsas  azadlıqlarının  istifadəsini  məhdudlaşdırmaq  və  ya 

müdaxilə etmək üçün müvafiq tədbirlər görməlidirlər. 

3.  Bütün  dövlətlər  elmi-texniki    nailiyyətlərin  əhalinin  bütün  təbəqələrinin 

maddi və mənəvi ehtiyaclarını təmin etməyə yönəlmiş tədbirlər görürlər. 

4.  Bütün  dövlətlər  müstəqilliyin  pozulması  və  başqa  dövlətlərin  ərazi 

toxunulmazlığı  üçün  elmi-texniki  nailiyyətlərdən  istifadəni  cəlb  edən  istənilən 

hərəkətlərdən,  onların  daxili  işlərinə  müdaxilələr,  təcavüzkar  müharibələrin 

aparılmaları,  milli-azadlıq  hərəkətlərinin  yatırılmaları,  irqi  diskriminasiyanın 

siyasətinin  keçirilmələrindən  özünü  saxlayır.  Belə  hərəkətlər  yalnız  Birləşmiş 

millətlər  təşkilatının  Nizamnaməsinin  və  beynəlxalq  hüquq  prinsiplərinin  kobud 

pozuntusu  deyil,  həm  də  hədəflərin  yolverilməz  pozulmasıdır,  hansılar  ki, 

bəşəriyyətin xeyirinə elmi-texniki tərəqqiyə yönəltməlidir. 

5.  Bütün  dövlətlər  inkişaf  etməkdə  olan  dövlətlərin  xalqlarının  sosial  və 

iqtisadi  hüquqlarının  həyata  keçirilməsini  sürətləndirmək  üçün  elmi-texniki 

imkanlarının  yaradılması,  möhkəmləndirilməsi  və  inkişaf  etdirilməsində 

əməkdaşlıq edir. 

6.  Bütün  dövlətlər  əhalinin  əhalinin  bütün  təbəqələrinin  elm  və 

texnologiyanın faydalarından istifadə edə bilməsinə, həm də bu təbəqələrin elmi -

texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin düzgün tətbiq edilməməsi, o cümlədən bir şəxsin 

 

70 

 

 

və ya bir qrup şəxsin hüquqlarını pozmaq məqsədilə onlardan istifadə nəticəsində,

 

xüsusilə  şəxsi  həyatı  hörmət  və  insan  şəxsiyyətinin  və  fiziki  və  intellektual 

bütövlüyünün  qorunması  ilə  əlaqədar  yaranan  mənfi  nəticələrindən  həm  sosial, 

həm də maddi cəhətdən qorunmasına yönəlmiş tədbirlər görürlər.  

7.  Bütün  dövlətlər  elmi  -texniki  inkişafların  irqi,  cinsi,  dini  və  dini  etiqad 

əsasında heç bir ayrı-seçkilik etmədən insan hüquqları ilə əsas azadlıqlarının tam 

istifadə  edilməsinə  kömək  etmək  üçün  qanunvericilik  tədbirləri  daxil  olmaqla 

lazımi tədbirləri görürlər. 

8.  Bütün  dövlətlər  elmi  -texniki  inkişafların  insan  hüquqları  ilə  əsas 

azadlıqlarının  pozulmasına  və  insan  şəxsiyyətinin  ləyaqətinə  mane  olmaq  və 

qarşısını  almaq  üçün  qanunvericilik  tədbirləri  daxil  olmaqla  effektiv  tədbirlər 

həyata keçirir. 

9.  Bütün  dövlətlər  elmi  -texniki  inkişaf  şəraitində  insan  hüquq  və 

azadlıqlarını  təmin  edən  qanunvericiliyin  təmin  olunmasını  təmin  etmək  üçün 

lazımi tədbirlər görməlidirlər. 

Ekoloji problemlərin sərhəd tanımaması, bu problemlərin həllində çoxtərəfli 

əməkdaşlıq  və  koordinasiyanı  tələb  edir.  XXI  əsrin  ekoloji  gündəmini  müəyyən 

edən  əsas  problemlər  1980-ci  illərdən  etibarən  beynəlxalq  fəaliyyətlərin  həyata 

keçirilməsinə  yol  açmış  və  bunun  nəticəsində  yaranan  beynəlxalq  ekoloji 

müqavilələr,  ətraf  mühitin  qorunması  və  idarə  olunması  içindəki  rolu  getdikcə 

artmışdır.  Ancaq  edilən  araşdırmalarda  hər  bir  ölkənin  milli  olaraq  ekoloji 

müqavilələrinə  və  beynəlxalq  sahədə  əməkdaşlıq  böyük  fərqliliklər  göstərmişdir. 

Buna  bağlı  olaraq  beynəlxalq  fəaliyyətlərin  bu  problemləri  aradan  qaldırmada 

təsirli ola bilməməsi gələcək üçün ciddi qayğılara yol açmış və mövzunun qlobal 

ölçüdə  nəzərdən  keçirələrək  ortaq  həll  yollarının  müəyyən  edilməsi  və  yeni 

siyasətin  inkişaf  etdirilməsi  ehtiyacını  doğurmuşdur.  Bu  yeni  siyasətin  əsasları 

aşağıdakılardır: 

• Ekoloji problemlərin həlli üçün  beynəlxalq  əməkdaşlıq və qarşılıqlı inam 

mühitinin yaradılması, 

 

71 

 

 

•  Beynəlxalq  planetdə  intensiv  informasiya  mübadiləsi  və  şəffaf  ekoloji 

proqramların yaradılması, 

•  yaradılmış  ekoloji  proqramların  əsasını  təşkil  edən  tədqiqat  və  inkişaf 

işlərinə lazımi resursların yaradılması və lazımi iqtisadi dəstək göstərilməsi. 

Bu  məzmunda  global  ətraf  mühiti  qoruma  işlərinə  bütün  inkişaf  etmiş  və 

inkişaf etməkdə olan dövlətlərin fəal iştirakını təmin etmək, yeni və əlavə maliyyə 

qaynaqla  yaratmaq  və  elmi  və  texnoloji  məlumatlara  asanlıqla  çata  təmin  etmək 

gələcək üçün atılacaq ən həqiqi addımlar olacaq. 

 

3.3. Azərbaycan Respublikasının qlobal problemlərin həllinə yönəldilmiş 

inteqrasiya prosesində iştirakı 

Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini qazandıqdan sonra dünyada gedən 

proseslərə getdikcə daha çox qatılmaqdadır. Belə ki, indi Azərbaycanın qarşısında 

öz  təbii  sərvətlərindən  milli  mənafeyə  uyğun  istifadə  etmək,  müstəqil  daxili  və 

xarici iqtisadi siyasət yeritmək və dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiya üçün geniş 

imkanlar  açılmışdır.  Bu  gün  Azərbaycan  dünya  iqtisadiyyatının  qloballaşması  ilə 

beynəlxalq  əmək  bölgüsünün  dərinləşməyi  şəraitində  qapalı,  inzibati  iqtisadi 

sistemdən açıq iqtisadi siyasət yürüdən, qapılarını beynəlxalq aləmə daha çox açan, 

dünya ölkələri və beynəlxalq təşkilatlarla fəal iqtisadi, siyasi, mədəni, elmi-texniki 

və  s.  sahələrdə  əlaqələr  yaradan  bir  ölkəyə  çevrilmişdir.  Respublikanın  aparıcı 

fəaliyyət  sahələrinin  dünya  təsərrüfatına  fəal  inteqrasiyası  iqtisadiyyatımızın 

səmərəliliyinin  yüksəldilməsinin  müasir  yolu  və  zamanm  tələbidir.  İndi  dünyada 

gedən  proseslər  bütün  dövlətlərin  iqtisadiyyatının  və  xalqların  beynəlxalq  aləmə 

inteqrasiya  etmədən,  həyatın  bütün  sahələrini  əhatə  edən  qloballaşmaya 

qoşulmadan  inkişaf  etməsini  mümkünsüz  edir.  Ancaq  getdikcə  lap  çox  başa 

düşülür  ki,  bəşəriyyətin  inkişafı  üçün  vacib  olan  qloballaşmanın  faydaları  qeyri-

bərabər  ayrılır.  Təsadüfi  deyildir  ki,  inkişaf  etmiş  sənaye  ölkələri  ilə  inkişaf 

etməkdə olan dövlətlər arasındakı fərq azalmaq əvəzinə daha da artır. Yeni inkişaf 

etmiş dövlətlər və yeni kasıb ölkələr qrupu meydana gəlir. Bu da belə həqiqətdir ki, 

 

72 

 

 

qloballaşma  böyük  dövlətlərin  bayrağı  altmda  həyata  keçir.  Müstəqil  bir  dövlət 

olaraq öz milli maraqlarmı dərk etməyən və öz maraqların müdafiəsi üçün müstəqil 

strateji mkişaf planları hazırlaya bilməyən ölkələr sadəcə ümumi axına qatılmaq və 

başqalarmın iradəsinə və milli maraqlarına xidmət etmək məcburiyyətində qalırlar. 

Azərbaycanın  iqtisadiyyatının  dünya  iqtisadiyyatına  dinamik  inteqrasiya 

etmək  üçün  düşünülmüş  səyləri  müxtəlif    dövlətlərin  dünya  iqtisadiyyatında  baş 

verən  qlobal  proseslərdə  iştirakının,  ilk  növbədə  isə  rəqabətqabiliyyətliliyin  və 

elmi  texniki  tərəqqinin  dünya  birliyi  tərəfindən  qəbul  edilmiş  effektivlik 

göstəricilərindən istifadə edilməsini zəruri edir. 

Hazırda  dünyada  davamlı  artan  elmi-texniki  tərəqqi  beynəlxalq  ticarətdə 

əhəmiyyətli  və  ən  aparıcı  amillərdən  birinə  çevrilmişdir.  İnkişaf  etmiş  ölkələr 

dünya  bazarına  getdikcə  daha  çox  texnoloji  və  elmtutumlu,  mürəkkəb  mallarla 

çıxırlar.  Bu  ölkələrdə  belə  məhsulların  ixracatının  artması  həmin  sahələrdə 

qabaqcıl texnologiyanın intensiv tətbiq edilməsinin nəticəsidir. 

Bazar iqtisadiyyatında innovasiya prosesləri hər şeydən öncə ölkənin özünün 

milli  təhsil  sistemində  yaradılan  sağlam  təmələ  əsaslanmalıdır.  Həmin  təməl  ali 

təhsil müəssisələri ilə dövlət elmi-tədqiqat mərkəzlərində lao çox dövlət vəsaiti ilə 

dəstəklənən 

tədqiqatlar 

sayılır. 

Dövlət 

elmi-tədqiqat 

müəssisələrinin 

gerçəkləşdirdikləri  elmi  fəaliyyət  əsas  etibarilə  səhiyyəyə,  ekologiyaya  və  milli 

təhlükəsiziliyin təmin edilməsinə yönəldilməklə birgə təhsilin inkişafına, qabaqcıl 

elmi biliklərin yüksək inkişaf etdirilməsinə xidmət göstərir. Elm ilə təhsilin inkişafı 

texniki  innovasiyanın  başlıca  mənbəyidir.  Müəssisələr  bu  mənbədən  yeni 

texnologiya yaradılmağı üçün istifadə edirlər. 

Xaricdən  texnologiyanın  idxalı  modernləşmə  prosesini  sürətləndirə  bilər. 

Ancaq  əksər  dövlətlər  bu  zaman  ölkənin  özünün  tədqiqat  ilə  araşdırma 

qabiliyyətinin  və  uyğun  olaraq  innovasiya  gücünün  itirilməyindən  narahatdırlar. 

Buna  görə  də  innovasiyaya  kapital  qoymuş  qlobal  səviyyəli  xarici  şirkətlərlə 

əməkdaşlıq  etmək  faydalıdır.  Amma  bu  cür  əməkdaşlıqdan  fayda  götürülməyi 

 

73 

 

 

oyunun şərtləri ilə əlaqəlidir. Ölkənin iqtisadi səviyyəsi və onun dünyada rəqabət 

mövqeyi, ilk növbədə, onun insanlarının keyfiyyəti - insan kapitalından bağlıdır. 

Qlobal  səviyyədə  alimlərin  və  elmi  qurumlann  fəaliyyəti  daha  çox  dərəcədə 

ümumdünya  təcrübəsinə  söykənir,  vahid  beynəlxalq  meyarlarla  dəyərləndirilir  və 

nəticədə,  mütəxəssislərin  beynəlxalq  mübadiləsi  geniş  şəkildə  artıbdır.  Gələcək 

onillikdə  yeni  texnoloji  nizamın  əsas  inkişaf  yönləri  olan  bio  ilə 

nanotexnologiyalar,  süni  intellekt  sistemləri,  qlobal  informasiya  şəbəkələri  ilə 

yüksək  sürətli  nəqliyyat  sistemləri,  enerji  mühafizə  edən  texnologiyalar, 

xüsusiyyətləri  öncə  verilmiş  konstruksiya  materiallarının  istehsalı,  nüvə 

energetikası  lap  da  inkişaf  edəcəkdir.  İstehsalın  daha  çox  intellektuallaşması, 

fasiləsiz innovasiya prosesinə keçid baş verəcəkdir. 

Elmi-texniki  əməkdaşlıq  -  beynəlxalq  iqtisadi  əməkdaşlığın  bir  formasıdır. 

Beynəlxalq  elmi-texniki  əməkdaşlıq  (BETƏ)  hazırda  xarici  iqtisadi  əlaqələrin  ən 

fəal inkişaf edən sahələrindən biri sayılır. Buraya əsasən, elmi-texniki problemlərin 

birgə araşdırılması, istehsalat təcrübəsinin və elmi yeniliklərin mübadiləsi, ixtisaslı 

kadrların  birgə  hazırlanması  və  s.  daxildir.  BETƏ-ın  sferası  fundamental  elmi 

tədqiqatlardan  tutmuş  praktik  tapşırıqların  həllinə  qədər  geniş  spektrli  məsələləri 

əhatə  edir.  Bu  əməkdaşlıq  elmi-texniki  informasiyaların,  alim  və  mütəxəssislərin 

mübadiləsi, birgə elmi tədqiqatların və elmi-texniki layihələrin yerinə yetirilməsi, 

yeni  texnologiyaların  yaradılmasını  təmin  edən  birgə  elmi  kollektivlərin, 

laboratoriyaların, 

həmçinin 

innovasiya 

firmaları 

və 

təşkilatlarmm 

formalaşdırılması,  birgə  seminar,  elmi  konfrans  və  işgüzar  görüşlər  keçirilməsi, 

həmçinin  patent  sənədləri,  ixtiralar  və  standartlaşdırma  sahəsində  əməkdaşlıq, 

lisenziyaların  ticarəti  və  s.  vasitələrlə  həyata  keçirilə  bilər.  Belə  əməkdaşlıq 

sahələrinin  müxtəlifliyi  ölkələrə  Öz  milli  maraqlarma  və  iqtisadi  inkişaf 

xüsusiyyətlərinə  daha  uyğun  olan  formaları  seçməyə  imkan  verir.  Eimtutumlu 

sahələrdə  BETƏ  münasibətlərinin  inkişafı  XXI  əsr  dünya  iqtisadiyyatının  ən 

mühüm əlamətidir. 

 

74 

 

 

BETƏ  sferası  fəaliyyətinin  əsasında  elm  ilə  texnologiya  sahəsində 

əməkdaşlığı  təmin  edən  hökurnətlərarası  müqavilələr  durur.  Tərəflər  elmi-texniki 

əməkdaşlığı  hüquq  bərabərliyi  və  qarşılıqlı  faydalılıq  prinsiplərinə  əsaslanaraq 

ölkələrin milli qanunvericiliyi çərçivəsində inkişaf etdirirlər. İkitərəfli elmi-texniki 

əməkdaşlığın  istiqamətləri  bu  müqavilələri  imzalayan  tərəflərin  dövlətlərinin 

maraqlarına uyğun olaraq müəyyən edilir. 

Elmi-texniki  əməkdaşlıq  tərəf  ölkələrin  elmlər  akademiyaları,  elmi 

təşkilatlan,  ali  təhsil  ocaqları  arasındakı  ayrı-ayrı  müqavilələr  əsasında, 

səlahiyyətləri  çərçivəsində  və  tərəflərin  dövlətlərinin  milli  qanunvericiliyinə 

müvafiq olaraq gerçəkləşdirilir. 

Azərbaycan  Respublikası  dövlət  müstəqilliyini  qazandıqdan  sonra  yaxın  və 

uzaq xarici dövlətlərlə diplomatik münasibətlər qurulmuş, müxtəlif sahələr üzrə, o 

cümlədən  elmi-texniki  əməkdaşlıq  sahəsində  dövlətlərarası,  hökurnətlərarası  və 

idarələrarası müqavilə və sazişlər imzalanmışdır. Hazırda respublikamızın bir sıra 

dövlətlərlə elmi-texniki əməkdaşlıq haqqında birbaşa hökumətlərarası müqavilələri 

mövcuddur.  Belə  dövlətlər  sırasına  həm  əvvəldən  elmi-texniki  əlaqələri  mövcud 

olmuş keçmiş sovet respublikaları, həmçinin qonşu və uzaq xarici ölkələr daxildir. 

Onlardan  Rusiya,  Ukrayna,  Belarusiya,  Gürcüstan,  Latviya,  Qazaxıstan, 

Özbəkistan, Türkmənistan, o cümlədən Bolqarıstan, Rumıniya, Çexiya, Slovakiya, 

Polşa,  Türkiyə,  tran,  traq,  Pakistan,  İsrail,  Misir,  Hindistan,  Almaniya,  Böyük 

Britaniya, İtaliya, Fransa, ÇXR və s. ölkələri misal göstərə bilərik. Eyni zamanda 

bir  sıra  dövlətlərlə  (Avstriya,  Yunanıstan,  Hindistan,  Suriya  və  s.)  müvafiq 

sahələrdə  hökurnətlərarası  birgə  işçi  komissiya  fəaliyyət  göstərir.  Bundan  başqa, 

respublikamızm  Rusiya  Federasiyasmm  tərkibinə  daxil  olan  respublikalar 

(Tatarıstan Respublikası, Dağıstan Respublikası, Qaraçay-Çərkəs Respublikası və 

s.),  həmçinin  ayrı-ayrı  vilayətlərlə  təhsil  və  elmi-texniki  əməkdaşlıq  müqavilələri 

mövcuddur.  Belə  ki,  sovet  dövründə  də  iki  ölkənin  ayrı-ayrı  elmi  təşkilatlan 

arasında əlaqələr nisbətən daha çoxsahəli və aktiv olmuşdur. [2, s.293] 

 

75 

 

 

BETƏ  sahəsində  Azərbaycanın  dövlət  siyasəti  xarici  ölkələr  regional  və 

beynəlxalq təşkilatlarla müvafiq sahədə imzalanan müqavilələrin ölkəmizdə elmin, 

təhsilin  inkişafı,  beynəlxalq  təcrübənin  öyrənilməsi  və  biliklərin  mübadiləsi,  kadr 

hazırlığı, birgə elmi tədqiqatların və elmi-texniki layihələrin yerinə yetirilməsi və 

s.  məsələlərin  tamamilə  milli  mənafələrə  uyğunluğunu  təmin  edir.  Azərbaycan 

hökuməti və dövlət orqanlarının ayrı-ayrı ölkələrlə təhsil, elmi-texniki əməkdaşlıq 

sahəsində imzladığı müqavilə və sazişləri, həmçinin müvafiq birgə komissiyaların 

protokollarını  nəzərdən  keçirdikdə  qeyd  olunan  bütün  məsələlərin  ən  mühüm, 

aktual, respublika üçün  əhəmiyyətli mövzuları əhatə etdiyini görə bilərik. Burada 

bir  sıra  dövlətlərlə  və  təşkilatlarla  müvafiq  sahələrdə  imzalanmış  müqavilələrdə 

əhatə olunan ən mühüm məsələlər barədə məlumat vermək yerinə düşərdi; 

-  Azərbaycan  Respublikası  və  Rusiya  Federasiyası  arasında  -  birgə  elmi 

tədbirlərin, elmi-tədqiqat, təcrübə-konstruktor ilə layihə işlərinin həyata keçirilməsi 

yolu  ilə  təhsil,  elm  ilə  texnika  sahəsində  əməkdaşlığın  inkişaf  etdirilməsi,  təhsil, 

elmi dərəcə ilə elmi adlar barədə sənədlərin qarşılıqlı tanınması və s. məsələlər; 

-  Azərbaycan  Respublikası  və  Çexiya  Respublikası  arasında  -  elektron  və 

elektrotexnika 

sənayesi; 

standartlaşdırma,  metrologiya  və  uyğunluğun 

qiymətləndirilməsi;  qaz  və  neft  kəmərlərinin  müasirləşdirilməsi  və  yenidən 

qurulması;  elektrikötürücü  şəbəkə  də  daxil  olmaqla,  elektrik  stansiyalarının 

müasirləşdirilməsi və yenidən qurulması və s.; 

-  Azərbaycan  Respublikası  və  Slovakiya  Respublikası  arasında  -  elmi-

texniki  problemlərin  işlənməsi  üçün  müvəqqəti  və  daimi  əsaslarla  qarışıq  elmi 

kollektivlərin yaradılması da daxil olmaqla, neft hasilatı, neft emalı, neftin və qazın 

nəqli, ekologiya və səhiyyə, həmçinin hər iki dövlətin sosial və iqtisadi inkişafının 

təmin  edilməsi  məqsədləri  ilə  tədqiqat  layihələrinin  həyata  keçirilməsi  sahəsində 

elmi-texniki  tədqiqatlara  və  apanlan  işlərə  üstün  əhəmiyyət  verərək  alimlər  və 

mütəxəssislər, elmi təşkilatlar və müəssisələr arasında əlaqələrin və əməkdaşlığın 

inkişafına  sənaye  və  əqli  mülkiyyətin,  birgə  elmi-texniki  işlərin  nəticələrinin 

qorunması və s.; 

 

76 

 

 

- Azərbaycan Respublikası və İsrail dövləti arasında  - hər iki ölkənin təhsil 

və  peşə  müəssisələri  və  institutları  arasında  əlaqələri  və  əməkdaşlıq,  alim  və 

mütəxəssislərin  mübadiləsi,  tibb  elmi  və  səhiyyəyə  aid  yeni  avadanlıq,  əczaçılıq 

məmulatı və texnoloji inkişafa dair informasiya mübadiləsi və s.; 

-  Azərbaycan  Respublikası  Hökuməti  ilə  Avropa  Birliyinin  Keçmiş  Sovet 

İttifaqının  Yeni  Müstəqil  Dövlətlərindən  olan  alimlərlə  əməkdaşlığa  yardım  üzrə 

Beynəlxalq Assosiasiyası (İNTAS) arasında Elmi əməkdaşlıq haqqında Saziş; 

- Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatı ilə Azərbaycan Respublikası Hökuməti 

arasında Yüksək Enerjilər Fizikası sahəsində elmi və texniki əməkdaşlığın lap da 

inkişaf etdirilməyi haqqında Əməkdaşlıq haqqında Saziş; 

-  Avropa  regionu  dövlətlərində  tədris  kurslarının,  ali  təhsil  barədə 

diplomların  və  elmi  dərəcələrin  tanınmağı  barədə  Konvensiya  -  Azərbaycan 

Respublikası 16 iyul 1996-cı ildən bu konvensiyaya qoşulmuşdur. 

Respublikamızın  xarici  dövlətlər  və  beynəlxalq  təşkilatlarla  elmi-texniki 

əməkdaşlıq  sahəsində  imzaladığı  sazişlər  və  qoşulduğu  beynəlxalq  konvensiyalar 

haqqında  siyahını  uzatmaq  mümkündür.  Lakin  buradan  da  görürük  ki,  bütün  bu 

imzalanan sənədlər hazırda ölkəmizdə, eyni zamanda dünyada mövcud olan aktual 

problemləri əhatə edir və respublikamız üçün bu sahələrdə beynəlxalq əməkdaşlıq 

əlaqələri vacib əhəmiyyət kəsb etməkdədir. 

Son dövrlərdə ölkəmizdə elm və təhsilin inkişaf etdirilməsi məqsədilə qəbul 

edilmiş əsas dövlət proqramları aşağıdakılardır (qeyd edək ki, müstəqillik illərində 

bu sahədə ümumilikdə 16 dövlət proqramı hazırlanılmış və həyata keçirilməkdədir: 

[3, s.63] 

“Xüsusi  istedada  malik  olan  uşaqların  (gənclərin)  yaradıcılıq  potensialının 

inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2006-2010-cu illər)”; 

“2007-2015-ci  illərdə  Azərbaycan  gənclərinin  xarici  ölkələrdə  təhsili  üzrə 

Dövlət Proqramı”; 

“2008-2012-ci  illərdə  Azərbaycan  Respublikasında  təhsil  sisteminin 

informasiyalaşdınlması üzrə Dövlət Proqramı”; 

 

77 

 

 

“Azərbaycan  Respublikasında  kitabxana-informasiya  sahəsinin  2008-2013-

cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”; 

“2009-2013-cü  illərdə  Azərbaycan  Respublikamızın  ali  təhsil  sistemində 

islahatlar üzrə Dövlət Proqramı”; 

“Azərbaycan  Respublikasmda  rabitə  və  informasiya  texnologiyalarının 

inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı (Elektron Azərbaycan)”; 

“Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli 

Strategiya”.  Bu  strategiya  Azərbaycan  Respublikasında  2008-2015-ci  illərdə  elmi 

tədqiqatların  prioritetlərinin  dünya  elminin  inkişaf  yönlərinə  və  dövlətin  vacib 

ictimai-mədəni  məsələlərinin  həllinə  müvafiq  müəyyənləşdirilməyinə,  biliklərə 

əsaslanan  yeni  tipli  iqtisadiyyatın  formalaşdırılmağına,  elm  sahəsində  idarəetmə 

sisteminin,  elmi  infrastrukturun  modernləşdirilməyinə,  elmi  tədqiqat  müəssisələri 

ilə  ümumilikdə  elmin  maliyyələşdirilmə  mexanizmlərinin  təkmilləşdirilməyinə, 

yüksək  ixtisaslı  kadrların  hazırlanmağına,  elmi  məktəblərin  qorunmağı  və  elmdə 

varisliyin  təmin  olunmasına,  elmin,  təhsil  ilə  istehsalın  inteqrasiyasına,  elmi 

işçilərin  sosial  təminatının  yaxşılaşdırılmağına,  elmin  normativ  hüquqi  bazasının 

ilə informasiya təminatının gücləndirilməyinə, Azərbaycan elminin beynəlxalq elm 

məkanına  inteqrasiyasına  istiqamətlənmiş  elm  ilə  texnologiyaların  inkişafı 

sahəsində  dövlət  siyasətinin  vacibli  yönlərinin,  həmin  sahədə  ediləcək  tədbirlərin 

məqsəd, prinsip ilə yanaşmalarının toplusudur. 

Azərbaycan  Respublikasının  BETƏ  sahəsində  əlaqələrin  qurulması  və 

inkişaf  etdirilməsində  Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyası  ilə  elmi  institutlar, 

Təhsil Nazirliyi, ayrı-ayrı universitetlərin böyük rolu vardır. 

AMEA-nın  beynəlxalq  elmi  münasibətləri  xeyli  genişlənmiş,  bəzi  xarici 

ölkələrin  elmi  müəssisələri  ilə  əməkdaşlıq  haqqında  ikitərəfli  müqavilələr 

imzalanıbdır. AMEA-nın alimləri bəzi beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən NATO, 

YUNESKO, Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyi, Fransanın Milli Araşdırma 

Mərkəzi,  FAO,  Amerika  Milli  Araşdırmalar  Fondu,  CERN  və  s.  ilə  əməkdaşlıq 

etdirlər.  2013-cü  ildə  AMEA-mn  900-ə  yaxın  əməkdaşı  birgə  elmi  tədqiqatlar 

 

78 

 

 

aparmaq, elmi-praktik konfranslarda, seminarlarda və digər beynəlxalq tədbirlərdə 

iştirak etmək məqsədilə xarici ölkələrdə ezamiyyətdə olmuşlar. Həmçinin AMEA-

nm alimləri bir sıra müsabiqə və qrantların qalibləri olmuşlar. 

Azərbaycan Respublikasınm təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələrinin önəmli 

yönləri tələbə, şagird ilə magistr mübadiləsi, birlikdə elmi tədqiqatlar, beynəlxalq 

və  regionlararası  təhsil  proqramlarına  qoşulma  ilə  onların  işində  yaxından  iştirak 

etməkdən təşkil olunmuşdur. 

Dövlətin  təhsil  sahəsində  beynəlxalq  əlaqələrinin  başlıca  koordinasiya 

mərkəzi sayılan Təhsil Nazirliyinin faydalı fəaliyyətinin nəticəsi kimi Azərbaycan 

Respublikası  təhsil  sahəsində  bəzi  beynəlxalq  konvensiyalara  qoşulmuş, 

beynəlxalq təşkilatlarla əhəmiyyətli əməkdaşlığın həyata keçirilməyi təmin olunub. 

Bunun  nəticəsidir  ki,  ölkəmizin  təhsil  müəssisələri  YUNESKO,  YUNISEF, 

YUNEVOK,  İSESKO,  Avropa  Təhsil  Fondu,  Avropa  Şurası  və  Avropa  İttifaqı 

küni  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlarm  təhsil  problemləri  ilə  məşğul  olmuş 

qurumlarının işində dinamik iştirak edir. 

Hazırda ölkəmizin ali məktəblərində 50-ə yaxın ölkədən 7000 nəfərə yaxın 

əcnəbi tələbə təhsil alır. 

Respublikamızın  təhsilinin  beynəlxalq  münasibətlərini  tənzimləmək  və  lap 

da inkişaf etdirmək məqsədilə lazımi hüquqi baza yaradılıb. Ölkəmiz indi ali təhsil 

sahəsində  təhsil  sənədləri  və  elmi  dərəcələrin  tanınmağı  ilə  əlaqəli  aşağıdakı 

beynəlxalq konvensiyalara qoşulub: 

-  Avropa  regionu  ölkələrində  ali  tədris  kurslarının,  ali  təhsil  diplomları  ilə 

elmi dərəcələrin tanınmağı barədə YUNESKO-nun 1979-cu il Paris Konvensiyası; 

-  Asiya  və  Sakit  Okean  ölkələrində  tədris  kurslarının,  ali  təhsil  sahəsində 

diplomları  ilə  elmi  dərəcələrin  tanınmağı  barədə  YUNESKO-nun  1983-cü  il 

Banqkok Regional Konvensiyası; 

- Avropa regionunda ali təhsil sahəsində ixtisasların tanınmağı barədə 1997-

ci il Lissabon Konvensiyası. 

 

79 

 

 

“2007-2015-ci  illərdə  Azərbaycan  gənclərinin  xarici  ölkələrdə  təhsili  üzrə 

Dövlət Proqramı” ətrafında edilmiş tədbirlər xüsusilə diqqəti cəlb edir. 2007-2014-

cü illərdə 5000-ə yaxın istedadlı azərbaycanlı gənc dünyanm müxtəlif ölkələrinin 

nüfuzlu  ali  məktəblərində  təhsil  almağa  göndərilib.  Dünyanm  aparıcı 

universitetlərində  müxtəlif  mənbələr  hesabma  10000-dən  çox  azərbaycanlı  gənc 

təhsil almaqdadır. Ölkəmizin ali təhsil müəssisələrində təhsil almış əcnəbilərin sayı 

isə 7000-i ötüb. 

Müstəqillik  illərində  ölkədə  fəaliyyət  göstərən  ali  təhsil  müəssisələri  də 

Azərbaycanın  BETƏ-nm  formalaşmasmda  və  inkişaf  etdirilməsində  mühüm  rol 

oynamışlar. Burada digər təhsil müəssisələrinin 

rolunu  qətiyyən  azaltmadan 

Bakı Dövlət Universitetinin son dövrlərdə beynəbealq elmi əlaqələrinin inkişafını 

əks etdirən bir sıra faktları nəzərinizə çatdırmaq istəyirik. 

BDU  postsovet  məkanmın  100-dən  çox  universitetini  bir  araya  gətirmiş 

Avrasiya  Universitetləri,  Xəzəryanı  ölkələrin  Universitetləri,  Qara  Dəniz 

Universitetləri  (QDU)  Assosiasiyalarmın  üzvüdür.  BDU  2002-2004-cü  illərdə 

QDU  Assosiasiyasına  çox  müvəffəqiyyətlə  rəhbərlik  edibdir.  BDU  indi 

M.V.Lomonosov  adına  Moskva  Dövlət  Universiteti,  Ortadoğu  Tekniki 

Universiteti,  Nitsa  Sofiya  -  Antipolis  Universiteti,  İndiana  Universiteti,  Kiyev 

Dövlət Universiteti, Vyana Universiteti və başqa qabaqcıl universitetlərlə ikitərəfli 

müqavilələrə əsasən  hərtərəfli elmi-texniki, müəllim- tələbə mübadiləsi sahəsində 

səmərəli əməkdaşhq edir. İndi dünyada elmi tədqiqat işlərinin maliyyələşməyi bəzi 

beynəbealq fondların proqramları ətrafında həyata keçirilir. 

İndi  Bakı  Dövlət  Universiteti  dünyada  50-dən  çox  aparıcı  universitetlə 

ikitərəfli  əməkdaşlıq  etməkdədir.  Bu  universitetlərlə  əməkdaşlıq  müqavilələri 

əsasmda  namizədlik  və  doktorluq  dissertasiyalanna  birgə  rəhbərlik,  tədris 

təcrübəsinin,  bərabər  elmi  konfrans  ilə  simpoziumların  təşkili,  tələbə  ilə  müəllim 

mübadiləsi, elmi informasiya mübadiləsi, elmi kitabxanalar arasında əməkdaşlıq . 

Moskva  Dövlət  Universitetinin  coğrafiya  ilə  biologiya  fakültələrinin  tələbələri 

 

80 

 

 

müntəzəm şəkildə 2 həftədən bir aya kimi Azərbaycan Hirkan Milli Parkı ilə Qızıl-

Ağac qoruğu ərazisində tədris təcrübəsi keçirlər. 

BETƏ-də  iştirak  ölkənin  dünya  iqtisadiyyatına  səmərəli  inteqrasiyası, 

iqtisadiyyatın  davamlı  inkişafı,  rəqabətqabüiyyətliliyin  artırılması,  elmi-texniki, 

innovasiya və istehsal potensialmm yüksəldilməsi üçün real alətdir. Xarici iqtisadi 

əlaqələrin  bu  forması  yerli  müəssisələrin  rentabelliyinin  artırılması  və  milli 

eimtutumlu məhsulların kommersiyalaşdırılması prosesinə müsbət təsir göstərir. 

Azərbaycanın  BETƏ-nin  bütün  formaları  üzrə  dünya  iqtisadiyyatına 

səmərəli inteqrasiya etməsi dövlətin fəal dəstəyi olmadan mümkün deyildir. Bunun 

üçün  ölkədə  daxili  və  xarici  resurs  və  amillər  səfərbər  olunmaqla  kompleks 

tədbirlər proqramının hazırlanılaraq həyata keçirilməyinə ehtiyac vardır. 

Ölkəmizin  inteqrasiya  prosesində  iştirakı  ilə  bir  digər  məsələ  də  ərzaq 

probleminin  həlli  ilə  bağlıdır.  Əslində  respublikamızın  ərzaq  təhlükəsizliyi 

məsələsi  ilə  məşğul  olmağı  daha  öncədən  başlamışdı.  Keçən  əsrin  90-cı  illərinin 

axırlarından  etibarən  qlobal  faydalı  problemə  çevrilmiş  bu  məsələ  ilə  əlaqəli 

müzakirələrə  qoşulmuş  Azərbaycan  BMT-nin  Ərzaq  və  Kənd  Təsərrüfatı 

Təşkilatının  (FAO)  ərzaq  təhlükəsizliyinə  istiqamətlənmiş  təşəbbüslərinə  fəal 

dəstək verirdi. Ona görə ki,respublikamızda yoxsulluq səviyyəsinin 50 faizə yaxın 

olduğu bir zamanda əhalinin keyfiyyətli qidaya çıxış imkanları ciddi problem kimi 

qalırdı. 2001-ci ildə “Azərbaycan Respublikasının Ərzaq Təhlükəsizliyi proqramı” 

qəbul olunmuşdu və həmin proqram 10 illik zamanı əhatə edirdi.[34] 

Ancaq  Azərbaycan  ərzaq  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsində  dönüşə 

respublikada  sürətli  iqtisadi  inkişafın  başlamağı  və  yoxsulluq  səviyyəsinin  aşağı 

salınmağı sayəsində nail ola bilmişdi. Kənd təsərrüfatının inkişafı ölkəmizdə qeyri-

neft  sahəsinin  əsas  inkişaf  yönlərindən  birinə  çevrilmişdi. Ərzaq  təhlükəsizliyinin 

milli təhlükəsizlik məsələsi olduğu haqda yüksək şəkildə müzakirələr aparıldı, ölkə 

başçısı  əhalinin  əsas  ərzaq  malları  ilə  tələbatının  yerli  istehsal  üzrə  ödənilməli 

olduğunu bəyan etmişdi. 

 

81 

 

 

Kənd təsərrüfatının inkişafına istiqamətlənmiş Dövlət Proqramlarının icrası, 

fermerlərə güzəştli kreditlər ilə əvəzsiz yardımların-subsidiyaların ayrılmağı, kənd 

təsərrüfattı texnikası parkının yenilənməyi, kənd təsərrüfatı məhsullarını saxlamaq 

məqsədilə  bölgələrdə  soyuducu-anbar  komplekslərinin tikintisi,  məhsuldar toxum 

çeşidləri ilə cins mal-qaranın alınmağı və s. tədbirlərin nəticəsi kimi əhalinin ərzaq 

malları ilə yerli istehsal üzrə təminatı yaxşılaşmağa başlamışdı. 

BMT–nin ən böyük  təsisatı olan Ümumdünya Ərzaq  Proqramı  keçən  il 90 

ölkədə 

100 milyon adamı 

ərzaqla 

təmin etmiş 

və 

4 milyon ton ərzaq 

paylamışdır. Həmin    təşkilat  2015-ci  ilə  qədər  aclıq  ilə yoxsulluqdan əziyyət 

çəkənlərin sayını yarıyadək azaltmışdır. Hazırda dünyada 1 milyarda yaxın (bir sıra  

məlumatlara  görə  854  milyon)  insan qida çatışmazlığından  əziyyət  çəkir.  Hər  5 

saniyyə də bir uşaq ərzaqla əlaqəli səbəblərdən məhv olur. 

Aclıq probleminin fəal  olduğu yerlər  Afrika,  Cənubi Amerika,  Yaxın  Şərq 

ilə Asiya ölkələridir. Ölkəmizdə  aclıqdan  əziyyət  çəkən  adamların  sayı  5  faizdən 

aşağı təşkil etməkdədir.  1994-2008-ci  illərdə  Ümumdünya  Ərzaq  Proqramı 

respublikamızda  məcburi köçkün  ilə  qaçqınlara  kömək edib,  ölkəmizdə  yarım 

milyona yaxın insana üst-üstə 165 min ton ərzaq paylanmışdır. 

Beynəlxalq  mütəxəssislərə  fikrincə,  ölkəmizdə  ərzaq  təhlükəsizliyi 

göstəriciləri  keçən  10  ildə  xeyli  yaxşılaşmış  və  orta  səviyyələrdə 

qiymətləndirilməkdədir.  Hal-hazırda  BMT  ölkəmizi  əhalisi  aclıq  təhlükəsi  ilə 

qarşı-qarşıya  qalan  dövlətlərin  siyahısından  çıxardı.  Təşkilat  elan  etmişdi  ki, 

ölkəmizin  əhalisini  kifayət  qədər  ərzaqla  təmin  edə  bilir  və  risk  qrupundan 

çıxmışdır.  

Azərbaycan  Respublikasında  apanlan  islahatlann  strategiyasında  ərzaq 

təhlükəsizliyinin  qorunmasının  elmi  metodlardan  istifadə  edilməsi  siyasətinin 

həyata  keçirilməsinə  üstünlük  verilmişdir.  Qloballaşma  şəraitində  ərzaq 

təhlükəsizlik  sistemi  özünəməxsus  dayanıqlı  modeli  seçmiş  respublikamızın 

ümumi siyasi və iqtisadi inkişaf konsepsiyasma uyğunlaşdınlmışdır. 

 

82 

 

 

Milli səviyyədə ərzaq təhlükəsizliyinin konsepsiyası ərzaq məhsulları ilə öz-

özünü  təmin  etmək  deyildir,  ölkə  öz  təlabatı  və  ehtiyyatlan  üçün  kifayət  qədər 

maksimum məhsul istehsal etməlidir. Lakin mövcud şərait buna imkan vermirsə, o 

tələb  olunan  ərzaq  məhsullarım  idxal  etmək  imkanına  malik  olmalıdır.  Bu 

məqsədlə  beynəlxalq  iqtisadi  inteqrasiya  şəraitində  milli  transformasiya  dövrünü 

yaşayan  Azərbaycan  Respublikasında  ərzaq  müstəqilliyinə  təsir  edə  biləcək 

təhlükəsizlik  istiqamətində  adekvat  tədbirlər  sisteminin  dövlət  siyasəti  həyata 

keçirilir. 

Müasir  maliyyə  böhranı  dövründə  iqtisadi  təhlükəsizlik  strategiyası  ərzaq 

müstəqilliyin  optimal  inkişafına  uyğunlaşdırılır.  Onun  əsas  funksiyaları  ərzaq 

istehlakının  mövcud  səviyyəsini  daxili  resurslardan  kompleks  istifadə  etməklə 

ərzaq müstəqilliyinin inkişaf etdirilməsindən ibarətdir. 

Respublikanın  təbii  və  iqtisadi  resurslarından  dayanıqlı  istifadə  etmək, 

əhalinin  məşğulluq  səviyyəsini  yüksəltmək,  ərzaq  müstəqilliyinin  təmin  edilməsi 

dövlətin diqqət mərkəzindədir: [33]