MƏRKƏZİ Əliyeva Fatimə Elmar qızı

- 

ölkənin  daxili  bazarında  yerli  istehsal  hesabına  məhsul  bolluğunun 

yaradılması; 

- 

əhalinin ərzaq məhsulları ilə alıcılıq qabiliyyətini təmin etmək; 

- 

ekoloji  təmiz  və  təhlükəsiz  ərzaq  məhsulları  ilə  əhalinin  təlabatmın 

təminatı; 

- 

daxili ərzaq bazarının idxal məhsullarının zərərli təsirindən qorunması. 

Ərzaq  müstəqilliyinin  təmin  edilməsi,  yerli  istehsalın  artırılması  aqrar 

siyasətin  dayanıqlı  inkişafı  ilə  bilavasitə  bağlıdır.  Kənd  təsərrüfatı  milli 

iqtisadiyyatın  effektli  tərkib  hissəsi  olmaqla  eyni  zamanda  ölkənin  ərzaq 

təhlükəsizliyini  təmin  edən  maddi  istehsaldır.  Ərzaq  təhlükəsizliyi  yeyinti 

məhsullarının istehsalı, əhalinin pul gəlirlərinin həcmi, daxili bazarın qorunması ilə 

sıx  bağlı  olsa  da,  problemin  ağırlıq  mərkəzini  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  təşkil 

edir. 

 

83 

 

 

Respublika  əhalisinin  yarıya  qədəri  kənd  yerlərində  yaşayır.  ÜDM-nin 

5,7%-i,  əmək  ehtiyatlarının  isə  40%-ə  qədəri  isə  kənd  təsərrüfatının  payına 

düşməkdədir (2008-ci il). Kənd yerlərində əhalinin 90%-dən çoxu bilavasitə kənd 

təsərrüfatı mallarının istehsalı ilə məşğuldur. 

Müasir  iqtisadi  inkişaf  mərhələsində  respublikanın  ərzaq  müstəqilliyi 

trasformasiya  yönümlü  dəyişikliklərin  təsiri  altında  formalaşmaqdadır.  Aqrar 

siyasətin  birinci  mərhələsində  ərzaq  məhsullarının  inkişafı  idxal  kanallarının 

təsirinə  məruz  qalırdısa  da,  2000-ci  ildən  başlayaraq  daxili  bazarda  ərzaq 

məhsullarının artım meyilləri özünü göstərmişdir. 

Ərzaq balansında mühüm yer tutan tərəvəz ehtiyatlarının 85%-i, kartof-58%-

i,  ət  və  ət  məhsullarının  93,6%-i,  quş  ətinin  69,1%-i,  süd  və  süd  məhsulları 

ehtiyatlarının  78,2%-i,  balıq  və  balıq  məhsullarının  60,4%-i  ölkədaxili  istehsal 

hesabına formalaşmışdır. 

Respublikada  ərzaq  müstəqilliyinin  yaradılması  və  idarə  edilməsi 

baxımından  kənd  təsərrüfatının  mövcud  potensialından  faydalı  istifadə  etməklə 

yanaşı,  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  emalı  sənayesinin  dayanıqlı  inkişafına  da  nail 

olmaq  lazımdır.  Problemin  reallaşdırılması  dayanıqlı  aqro  sənaye  məhsulları 

istehsalının optimal səviyyəsini yüksəltməklə yanaşı, ölkənin ərzaq müstəqilliyinin 

təmin edilməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər. 

Ərzaq müstəqilliyi siyasətinin başlıca məqsədlərindən biri rəqabətqabilliyətli 

məhsulların  artırılması,  ayrıca  da  onun  beynəlxalq  iqtisadi  sistemə  inteqrasiya 

edilməsini  nəzərdə  tutur.  Buna  nail  olmaq  üçün  aşağıda  göstərilən  əsas 

istiqamətlərin inkişafına diqqət yetirilməsi məqsədəuyğundur: 

 

iqtisadi təhlükəsizliyi ilə bağlı ərzaq müstəqilliyinin dayanıqlı idarəetmə 

mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi; 

 

ölkə daxili rəqabətədavamlı istehsal sahələrinin inkişaf etdirilməsi; 

 

rəqabətədavamlı 

aqrar  sənaye  sahələrinin  dayanıqlı  inkişafına 

investisiyaların cəlb edilməsi. 

 

84 

 

 

Ölkənin  iqtisadi  konsepsiyasına  əsasən  ərzaq  müstəqilliyinin  qorunması 

sistemində  digər  amillərlə  yanaşı,  resurs  təminatından  balanslaşdınlmış  formada 

istifadə  edilməsi  iqtisadi  cəhətdən  səmərəli  olmalıdır.  Bu  isə  resurslardan  ərzaq 

məhsulları  üçün  təkrar  istifadə,  tullantıların  emalı,  yeni  istehlak  daxili  bazarın 

formalaşdınlmasma şərait yaradır. 

2009-cu ildən  başlayaraq  ölkəmiz  donorluq fəaliyyətini  həyata  keçirmək 

üçün  Ümumdünya Ərzaq  Proqramının  büdcəsinə  hər il 100 min ABŞ  dolları 

köçürür.Həmin  məbləğ təşkilatın ayrı-ayrı ehtiyacları üçün xərclənir. Azərbaycan 

BMT–nin Ümumdünya Ərzaq  Proqramı  çərçivəsində  yalnız öz vətəndaşlarına 

yardım  edir.  Həmin  qərar  indilik  öz həllini tapmayan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 

ilə bağlıdır. 

Azərbaycan  eyni  zamanda  qlobal  miqyasda  ərzaq  təhlükəsizliyi  və  qıtlıqla 

mübarizə  üçün  tədbirlərin  maliyyələşdirilməyində  donor  ölkəyə  çevrilməkdədir. 

2012-ci  ilin  aprelində  Bakıda  BMT-nin  Ərzaq  ilə  Kənd  Təsərrüfatı  Təşkilatının 

(FAO)  Avropa  üzrə  28-ci  regional  konfransı  ilə  Kənd  Təsərrüfatı  üzrə  Avropa 

Komissiyasının 37-ci sessiyası keçirilmişdi. Eyni zamanda keçirilmiş konfrans ilə 

sessiya 53 dövlətdən rekord sayda iştirakçı toplamışdı. 

İndi ölkəmizdə ərzaq mallarının təhlükəsizliyini tənzimləmiş mükəmməl və 

beynəlxalq tələblərə cavab vermiş xüsusi bir qanun yoxdur. Həmin məsələ bir neçə 

fərqli  qanunlarla  tənzimlənir  ki,  o  da  çağdaş  tələblər  ilə  çağırışlara  adekvat 

deyildir.  Belə  ki,  “Ərzaq  məhsullarının  təhlükəsizliyi  haqqında”  yeni  qanunun 

qəbul  olunmasına  böyük  ehtiyac  vardır.  Məlumat  kimi  qeyd  etmək  vacibdir  ki, 

FAO-nun 

“Ərzaq 

məhsullarının 

təhlükəsizliyi 

sahəsində 

imkanların 

gücləndirilməsi  üzrə  texniki  yardım”  layihəsi  ətrafında,  beynəlxalq  ekspertlərin 

iştirakı  ilə  Avropa  İttifaqının  ərzağa  aid  qanunvericiliyinin  təhlili  sayəsində  əldə 

olunan  biliklər  ilə  təcrübələrə  əsaslanaraq  bu  cür  bir  mükəmməl  qanun  layihəsi 

hazırlanmaqla,  razılaşdırılmaq  məqsədilə  Kənd  Təsərrüfatı  Nazirliyi  vasitəsilə 

aidiyyəti  dövlət  orqanlarına  göndərilibdir.  Ancaq  təəssüflər  olsun  ki,  bu  qanun 

layihəsi müəyyən dövlət orqanları vasitəsilə müsbət qarşılanmayıbdır. [32] 

 

85 

 

 

Qeyd  edilməlidir  ki,  yeni  bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələrdə  milli  ərzaq 

təhlükəsizliyinə  iqtisadi  qloballaşma  amillərinin  təsiri  güclüdür.  Müasir 

qloballaşma  prosesləri  nəticəsində  ölkələrarası  inteqrasiya  dünya  aqrar-ərzaq 

sisteminin formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu, özlüyündə yeni bazar iqtisadiyyatlı 

ölkələrdə  ərzaq  probleminin  həlli  üçün  xeyli  imkanlar  açır.  Ərzaq  məhsulları 

bazarının, həmçinin, ərzaq texnologiyaları və investisiyalar bazarının qloballaşması 

əhalinin  ərzaq  təminatında  ölkənin  özünün  aqrar-sənaye  bölməsinin  potensialının 

məhdudluğu  ilə  bağlı  yaranan  çətinliklərin  aradan  qaldırılmasına,  ərzaq 

kompleksinə  xarici  investi-  siyaların  geniş  cəlb  edilməsinə  və  təşkilati-texnoloji 

transformasiyalar 

əsasmda  milli  aqrar-ərzaq  sisteminin  səmərəliliyinin 

yüksəldilməsinə  əlverişli  zəminlər  yaradır.  Bu  zəminlərin  reallaşdırılması  üçün 

ölkənin  ərzaq  təsərrüfatının  dünya  aqrar-ərzaq  sisteminə  səmərəli  inteqrasiyası 

mexanizmləri yaradılmalıdır. 

Hazırda  Azərbaycan  Respublikasının  ərzaq  bölməsinin  qlobal  iqtisadiyyata 

inteqrasiyası xeyli dərəcədə geniş, lakin birtərəflidir. Bu sahədə əlaqə əsasən dünya 

bazarından ərzaq idxalı xətti üzrə daha sıxdır. Milli ərzaq təhlükəsizliyinin təmin 

olunması  baxımından  İsə  ölkənin  aqrar-  ərzaq  bölməsinin  qlobal  texnologiya  və 

investisiya bazarlarına inteqrasiyasının gücləndirilməsi strateji önəmliyə malikdir. 

Bu sahədə ciddi irəlüəyişİərin təmin edilməsinin ərzaq probleminin һөШ yolunda 

öncül vəzifələr kimi dəyərləndirilməsi vacibdir. 

Diqqət  yetirməsi  tələb  olunan  digər  vacib  məsələ  yeni  bazar  iqtisadiyyatlı 

ölkələrdə  milli  ərzaq  təhlükəsizliyinin  formalaşmasına  iqtisadi  qloballaşmanın 

təsirində  ziddiyyətli  cəhətlərin  olmasıdır.  Qloballaşma  dünya  əhalisinin  ərzaq 

təminatının səviyyəsi və səmərəliliyinin yüksəldilməsinə şərait yaratmaqla yanaşı, 

dünya  ərzaq  bazarındakı  rəqabət  şərtlərinin  daxili  bazara  nüfiız  etməsinə  və 

ölkənin  ərzaq  istehsalçılarının  bununla  bağlı  yaranan  çətinliklərlə  üz-üzə 

qalmalarına  gətirib  çıxarır.  İnvestisiyalar  bazarının  qloballaşması  nəticəsində 

ölkəyə xarici kapitalın ахш milli aqrar-ərzaq sisteminin möhkəmləndirilməsi üçün 

imkanların  genişləndirilməsi  ilə  bərabər,  milli  ərzaq  istehsalı  şirkətlərinin  xarici 

 

86 

 

 

şirkətlər,  o  cümlədən,  bir  çox  hallarda  transmilli  korporasiyalar  təmrindən 

udulması,  yerli  ərzaq  bazarının  xarici  firmalar  tərəfindən  inhisarlaşdırılması 

təhlükəsi  yarada  bilir.  Belə  təhlükə  son  dövrlərdə  transmilli  korporasiyaların 

fəaliyyət  sferasında  inhisarlaşmanm  güclənməsi,  ауrı-ауrı  ərzaq  məhsulları 

növlərinin  istehsalı  və  satışının  daha  güclü  milletlerarası  konqlomeratların 

nəzarətinə keçməsi ilə bağlı, xüsusilə artmaqdadır. Digər mühüm cəhət aqrar-ərzaq 

kompleksində  elmi-texniki  tərəqqinin  siiratlandirilmnsinin  ziddiyyətləri  ilə 

əlaqədar  qloballaşmanın  gedişində  xarici  texnologiyaların  geniş  tətbiqinin  ərzaq 

məhsullarının  və  ətraf  mühitin  təhlükəsizliyi  problemlərinin  kəskinləşməsilə 

nəticələnə bilməsidir. Başqa sözlə, qloballaşma keçid iqtisadiyyatı şəraitində milli 

ərzaq  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  imkanlarım  genişləndirməklə  yanaşı,  bu 

sahədə xeyli mürəkkəb məsələlər də doğurur. 

 

 

 

NƏTİCƏ 

70-ci  illərin  ortalarından  etibarən  qlobal  problemlər    iqtisadçıların, 

politoloqların və filosofların araşdırma mövzusu olmuşdur. Bu problemlər daha az 

dərəcədə, hüquqşünasları narahat edir, çünki getdikcə daha çox müasir beynəlxalq 

münasibətlərə  təsir  edir.  Bu  disporporsiya  aydın  deyil,  çünki  dövlətlərin  sayının 

artması  və  bu  səbəbdən  də  beynəlxalq  əlaqələrdə  maraqların,  ehtiyacların  və 

məqsədlərin  müxtəlifliyinin  artması,  bir  tərəfdən,  ziddiyyətlər  və  münaqişələrin 

yaranması üçün potensial və faktiki imkanlar, digər tərəfdən, oxşar və ya hətta eyni 

məqsədlər deməkdir.  

Qeyd  edək  ki,  keçmişin  ən  xarakterik  xüsusiyyəti  xalqların  azadlığı  və  öz 

müqəddəratını  təyin  etməsidir.  Buna  baxmayaraq,  dövlətlər  bir  çox  problemləri 

özləri həll edə bilmirlər. 

 

87 

 

 

Dünyadakı  problemlərin  yaranmasının  səbəbləri  üzərində  düşünən  elm 

adamları, ilk növbədə, ortaya çıxmış dünya ictimaiyyətinin birliyinə, ilk növbədə 

dərin iqtisadi  əlaqələri, güclənən siyasi, mədəni əlaqələri və yeni kütləvi ünsiyyət 

vasitələrini  təmin  edən  müasir  dünyanın  bütövlüyünü  göstərirlər.  Planetin 

insanlığın  tək  bir  evinə  çevrilməsi  şəraitində  bir  çox  ziddiyyətlər,  münaqişələr, 

problemlər lokal çərçivələri inkişaf etdirə və qlobal qlobal xarakter ala bilər. 

Aydındır  ki,  bu  problemlərin  həlli  yalnız  kompleks  şəkildə  mümkündür. 

Təsvir  etdiyimiz  qlobal  problemlərin  hər  biri  -  ekoloji,  ərzaq  problemləri  və 

nəhayət, elmi texniki  problemlərin kompleksi  bütün insanlarla sıx bağlıdır, insan 

fəaliyyətinin bütün sahələrinə təsir göstərir. 

Onların  qarşılıqlı  əlaqələrinin  nümunələri,  eləcə  də  baş  verən  proseslərin 

ümumi və xüsusi nümunələri hələ də öyrənilməlidir. Hal-hazırda iqtisadiyyat, eləcə 

də  bir  sıra  əlaqəli  elmlər  seriyası  inkişaf  edir.  Yeni  fənlər  yaranır,  dəqiq  elmlərin 

metodologiyası fəal şəkildə tətbiq olunur, müxtəlif iqtisadi məktəblərin dialoqu və 

konsolidasiyası  davam  edir.  Cari  iqtisadi  böhranın  qarşısını  almaq  mümkün 

olmadı,  lakin  dünya  və  milli  iqtisadiyyatlar  üçün  onun  nəticəsi  elə  də  fəlakətli 

olmadı. Bu, iqtisadi nəzəriyyənin inkişafı ilə mümkün oldu. 

Bundan  əlavə,  dünya  ictimaiyyətinin  inteqrasiyaya  ehtiyacı  inkar  edilə 

bilməz  hala  gəlir.  Struktur  əlaqələrə  əlavə  olaraq  qlobal  problemlər  qlobal 

səviyyədədir.  Yəni,  onların  həlli  bütün  dünya  miqyasında  və  istisnasız  bütün 

dövlətlərin  iştirakı  ilə  mümkündür.  Biz  dünya  təşkilatlarının  əhəmiyyətinin 

artıdığını,  Dünya  ictimaiyyətinin  fəaliyyətinin  koordinasiyasının  gücləndiyini 

müşahidə edirik. Bu proseslər daha da güclənəcəkdir. 

Lakin  dünya  iqtisadiyyatının  inteqrasiya  prosesi  müəyyən  çətinliklərlə 

üzləşməyə  davam  edəcək.  Müxtəlif  ölkələrin  milli  iqtisadiyyatları  öz 

xüsusiyyətlərinə  malikdir.  Dövlətlərin  öz  maraqları  var  və  şübhəsiz  ki,  onları 

müdafiə  etməyə  davam  edəcəkdir.  Aydındır  ki,  kifayət  qədər  təcrid  edilmiş  alt 

sistemlərin inteqrasiya prosesi və tək bir supersistemə çevrilməsi uzun və olduqca 

problemli bir prosesdir. 

 

88 

 

 

Dünyanın  bütün  problemləri  iqtisadi  cəhətdən  bir-birilə  bağlıdır.  Belə  ki, 

ekoloji  problemlərin  həlli  iqtisadi  məsələlər  həll  olmadan  mümkünsüzdür,  bu  da 

qismən  ərzaq  problemində  əks  olunur.  Ərzaq  problemi,  öz  növbəsində,  coğrafi 

ərazilərdə  sosial  gərginlik  daşıyır.  "Üçüncü  dünya"  ölkələrinin  iqtisadi  cəhətdən 

geri  qalması  onlarda  əhalinin  kəskin  artması  ilə  bağlıdır,  bununla  yanaşı  iqtisadi 

problemlərin  kəskinləşməsi  də  ekoloji  problemdə  əks  olunan  silahlanma  yarışına, 

təsir  edir.  Əlbəttə  ki,  bu  problemlərin  həlli  birlikdə  və  kompleks  şəkildə  həll 

olunmalıdır. 

 Yuxarıda 

göstərilmiş  əlamətlər  əsasında  müasir  dövrün  qlobal 

problemlərinin aşağıda göstərilən növlərini göstərmək mümkündür. 

-xalqlar  arasında  həyati  mənafelərə  əsasən  razılıq,  qarşılıqlı  etimad  ilə 

ümumbəşəri  həmrəyliyə  əsaslanaraq  sosail  tərəqqinin  dinc,  sülh  üsulu  ilə 

inkişafının təmin olunması; 

 -  inkişaf  etmiş  qərb  ölkələri  ilə  zəif  inkişaf  etmiş  Asiya,  Afrika  və  Latın 

Amerikası dövlətləri arasında iqtisadi v mədəni inkişaf səviyyəsindəki çoxalmaqda 

olan fərqin aradan qaldırılmağı; 

 -  bəşəriyyətin  inkişafı  üzrə  vacib  olan  təbii  ehtiyatlar  ilə  xammala  (bərpa 

olunan  və  bərpa  olunmayan  ehtiyatlara),  eyni  zamanda  lazımi  miqdarda  və 

keyfiyyətli ərzaq malları ilə enerjiyə çoxalmaqda olan tələbatının ödənilməyi; 

 -insanın  biosferaya  geniş  şəkildə  müdaxilə  etməsinin  faciəli  nəticəsi  kimi 

ekoloji böhranın, ətraf mühitin  (atmosferin, torpaq ilə su hövzələrinin) sənaye və 

kənd təsərrüfatı tullantıları ilə  hədsiz şəkildə çirklənməyinin qarşısının alınmağı; 

-  inkişaf  etməkdə  olan  dövlətlərdə  böyük  şəkildə  sosial-iqtisadi  çətinliklər 

yaradan  əhalinin  surtəli  artşının,  demoqrafik  partlayışın  məhdudlaşdırılmağı  və 

inkişaf etmiş dövlətlərdə doğumun əhali artışının normal həddindən aşağı olmağı 

sayəsində  yaranmış  təkrar  istehsalının  təmin  olunması  və  əhalinin  nisbi 

qocalmağının qarşısının alınmağı; 

 

89 

 

 

 -elmi-texniki  inqilabın  yaratdığı  arzu  olunmaz  nəticəəlri  irəliləcədən 

görmək  və  aradan  götürmək,  onun  yaratdığı  misilsiz  imkanlardan  bütünlükdə 

cəmiyyət ilə şəxsiyyətin mənafeyi naminə istifadə olunması; 

-  əhalinin  sağlamlığının  qorunmağı  ilə  bağlı  səhiyyənin  qarşısında  duran 

vəzifələrin yerinə yetirilməyi (Spidə, narkomaniyaya və başqa dəhşətli xəstəliklərə 

qarşı  faydalı  mübarizə  aparılmağı),  təhsil  ilə  ictimai  təminatın  yaxşılaşdırılmağı, 

keçmişin  mədəni  irsinə  və  əxlaqi  dəyərlərə  münasibətilə  əlaqəli  məsələlərin  həll 

olunması. 

 Əlbəttə, bu problemlərin bir çox hissəsi əvvəllərdə mövcud olubdur. Ancaq 

hazırki  şəraitdə  onlar  kəskin  şəkil  alıbdır. Qlobal  problemlərinin  həll  yollarını 

işləyib hazırlamaq və reallaşdırmaq üçün ilk olaraq onların mahiyyəti ilə yaranma 

səbəbləri  araşdırılmalıdır.  Müəyyən  qlobalist  nəzəriyyələr  sözügedən  problemləri 

fatalist  mövqedən  izah  etməklə,  onların  labüdlüyünü,  qarşısıalınmazlığını  sübut 

etməyə  çalışırlar.  Onların  fikrinə  görə  həmin  problemlər  labüd  şəkildə  və 

avtomatik  surətdə  faciəli  sonluqlara  gətirib  çıxarmalıdır.  Bu  mövqe  düzgün 

sayılmır.  İstər  indiki  dövrdə  var  olan,  istərsə  də  gələcəkdə  əmələ  gələ  biləcək 

qlobal  problemləri  mütərəqqi  ictimai  qüvvələrin  fəaliyyətini,  baxış  və 

məqsədlərinin birləşdirməyə əsaslanaraq tamamilə həll etmək olar. 

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 

1.  Abbasbəyli A.N.. Beynəlxalq münaqişələr: nəzəri və konseptual yanaşmalar. 

B.,2006. 

2.  Azərbaycanın  xarici  iqtisadi  əlaqələri:  problemlər  və  perspektivlər.  Bakı, 

2015, 332 s. 

3.  Əliyev  A.,  Şəkərəliyev  A.,  Dadaşov  İ.  Dünya  iqtisadiyyatı:  müasir  dövrün 

problemləri . (Monoqrafiya).Bakı, “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, 2003.- 455 

səh. 

4.  Əliyev E.Ə.. Beynəlxalq iqtisadi hüquq. Bakı, 2012. 650 s. 

5.  Xropanyuk V.N “Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi” Bakı-2009 (tərcümə)  

 

90 

 

 

6.  Kərimov  C.  ,  Orucov  A.,  İsrafilov  H.  Dünya  iqtisadiyyatı,  Dərslik,  Bakı, 

“Nurlan”, 2007,728 s. 

7.  Qafarov Ş.S. Müasir iqtisadi sistem və qloballaşma. Bakı: CBS, 2005, 632 s. 

8.  Lomakin V.K. Dünya iqtisadiyyatı. Bakı, “Zərdabi LTD”, 2015, 736 səh. 

9. 

Mehdiyev R. “İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış”, 

Azərbaycan qəzeti, 8 dekabr, 2009-cu il.

 

 

10. Mehdiyev R. “Vətəndaş cəmiyyətinə yol açan ideyalar”. Bakı 2006, səh. 435 

11.  Məmmədov A.S.. Beynəlxalq konfliktlər. B.,2000.  

12.  Məmmədov A.S.. Beynəlxalq münasibətlər. B.,2002. 

13.  Rəcəbli  H.M.  BMT-nin  ixtisaslaşmış  qurumları.  Bakı:  Azərbaycan,  2003, 

256 s.  

14.  Sadıqov Ə.İ. Beynəlxalq iqtisadi hüquq. Dərslik. Bakı: “Bakı Universiteti” 

nəşriyyatı, 2008, 396s. 

15.  Şəkərəliyev A.Ş.  Dünya  iqtisadiyyatı  və  beynəlxalq  iqtisadi  münasibət-

lər. B., 1999  

16.  Tunkin G.I., Pravo i sila v mezhdunarodnoy sisteme, M., 1983  

17. Lukashuk I.I., Mezhdunarodno-pravovoye regulirovaniye mezhdunarodnykh 

otnosheniy (sistemnyy podkhod), M., 1975. 

18. Zagladin V.V., Frolov I.T. Global'nyye problemy sovremennosti: nauchnyy i 

sotsial'nyy aspekty. M.: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2012 

19. Miller  Tayler.  Zhizn'  v  okruzhayushchey  srede.  M.:  Progress.  Pangeya, 

2010. 

20. Nizhnikov  S.A.  Global'nyye  problemy  sovremennosti.  Filosofiya:  kurs 

lektsiy. M.: Ekzame, 2011 

21. Stepanchenko 

A.A. 

Ponyatiye 

i 

stanovleniye 

deyatel'nosti 

po 

postkonfliktnomu  mirostroitel'stvu.  //  Zhurnal  «Vestnik  Moskovskogo 

universiteta MVD Rossii», № 1, 2016 

22. Radionova I.A. Global'nyye problemy chelovechestva. M.: Prosveshcheniye, 

2010 

 

91 

 

 

23. Globalnyye 

problemy 

i 

puti 

ikh 

resheniya 

2013 

g. 

URL: 

http://www.wikipedia.org 

24. Doklad  General'nogo  sekretarya  o  rabote  organizatsii  za  1998  god.  Dok. 

OON 

A/53/1. 

URL: 

http://daccess-dds-ny.un.org/ 

doc/UNDOC/GEN/N98/251/11/PDF/N9825111.pdf?OpenElement 

(data 

obrashcheniya: 01.11.2016 g.) 

25. Zapiska  predsedatelya  Soveta  Bezopasnosti  OON.  Dok.  OON  S/23500. 

URL: 

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/ 

UNDOC/GEN/N92/043/36/IMG/N9204336.pdf?OpenElement 

(data 

obrashcheniya: 01.11.2016 g.) 

26. Itogovyy dokument Vsemirnogo sammita 2005 g. Rezolyutsiya General'noy 

Assamblei 

ot 

16.09.2005 

g. 

A/RES/60/1. 

URL: 

http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/ outcome2005 (data 

obrashcheniya: 11.11.2016 g.)  

27. Rezolyutsiya  General'noy  Assamblei  OON  ot  20.12.2005  g.  Dok.  OON 

A/RES/60/180. 

URL: 

http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/498/42/PDF/N0549842. 

pdf?OpenElement (data obrashcheniya: 09.11.2015 g.) 

28. Rezolyutsiya  So¬veta  Bezopasnosti  OON  1645  (2005)  ot  20.12.2005  g. 

Dok. 

OON 

S/ 

RES/1645 

(2005). 

URL: 

http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/ 

GEN/N05/654/19/PDF/N0565419.pdf?OpenElement  (data  obrashche¬niya: 

09.11.2015 g.) 

29. Povestka dnya dlya  mira. Dok. OON A/47/277  – S/24111 ot 02.07.1992 g. 

URL: 

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/ 

GEN/N92/289/17/IMG/N9228917.pdf?OpenElement  (data  obra¬shcheniya: 

01.11.2016 g.) 

30. Kagarlitskiy,  B.YU.  Itogi  Kopengagenskoy  konferentsii  /  B.YU. 

Kagarlitskiy // http://igso.ru/articles.php?article_id=289 

 

92 

 

 

31. Pakhomova, 

N.V. 

Sotsial'no-ekologicheskaya 

otvetstvennost' 

i 

konkurentosposobnost'  biznesa:  vozmozhen  li  sinergeticheskiy  effekt?  / 

N.V.  Pakhomova,  G.B.  Malyshkov  //  Problemy  sovremennoy  ekonomiki, 

2008, № 2(26) 

32. 

 

www.prezident.az 

33. 

 

www.azerbaijan-news.az  

34.  https://news.milli.az/interest/581920.html 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                              Xülasə 

Müasir qlobal problemlər və beynəlxalq hüquq münasibətləri problemi həm 

beynəlxalq  hüquq  doktrinasında,  həm  də  müvafiq  təcrübədə  həll  edilən  ən  vacib 

problemlərdən biridir. 

Qlobal  problemlərin  mövzusu,  şübhəsiz  ki,  fəlsəfi  və  sosial  müstəvidə 

normativ aspektə nisbətən daha əvvəl ortaya çıxmışdır. Beynəlxalq münasibətlərdə 

nadir hallarda ortaya çıxan bu vəziyyət, insanlığa təhdid edən təhlükə anlayışının 

dərəcəsi  ilə  beynəlxalq  hüquq  subyektləri  tərəfindən  bu  problemlərə  praktiki  həll 

yollarının olmaması arasında bir uyğunsuzluqun səviyyəsini azaltmaq və ya aradan 

qaldırmaq üçün müəyyən bir fəaliyyət tələb edirdi.  

 

93 

 

 

70-ci  illərin  ortalarından  etibarən  qlobal  problemlər    iqtisadçıların, 

politoloqların və filosofların araşdırma mövzusu olmuşdur. Bu problemlər daha az 

dərəcədə, hüquqşünasları narahat edir, çünki getdikcə daha çox müasir beynəlxalq 

münasibətlərə  təsir  edir.  Bu  disporporsiya  aydın  deyil,  çünki  dövlətlərin  sayının 

artması  və  bu  səbəbdən  də  beynəlxalq  əlaqələrdə  maraqların,  ehtiyacların  və 

məqsədlərin  müxtəlifliyinin  artması,  bir  tərəfdən,  ziddiyyətlər  və  münaqişələrin 

yaranması üçün potensial və faktiki imkanlar, digər tərəfdən, oxşar və ya hətta eyni 

məqsədlər deməkdir.  

Əlbəttə,  qlobal  problemlərin  bir  çox  hissəsi  əvvəllərdə  mövcud  olmuşdur. 

Ancaq  hazırki  şəraitdə  onlar  kəskin  şəkil  almışdır. Qlobal  problemlərinin  həll 

yollarını işləyib hazırlamaq və reallaşdırmaq üçün ilk olaraq onların mahiyyəti ilə 

yaranma  səbəbləri  araşdırılmalıdır.  Müəyyən  qlobalist  nəzəriyyələr  sözügedən 

problemləri 

fatalist 

mövqedən 

izah 

etməklə, 

onların 

labüdlüyünü, 

qarşısıalınmazlığını sübut etməyə çalışırlar. Onların fikrinə görə həmin problemlər 

labüd  şəkildə  və  avtomatik  surətdə  faciəli  sonluqlara  gətirib  çıxarmalıdır.  Bu 

mövqe  düzgün  sayılmır.  İstər  indiki  dövrdə  var  olan,  istərsə  də  gələcəkdə  əmələ 

gələ biləcək qlobal problemləri mütərəqqi  ictimai qüvvələrin fəaliyyətini, baxış və 

məqsədlərinin birləşdirməyə əsaslanaraq tamamilə həll etmək olar.