METALLAR TUZILISHINI 0‘RGANISH USULLARI VA ULARNING XOSSALARI
Metall va qotishmalarning tuzilishini makro va mikrotahlil, rentgen, shuningdek, defektoskopiya (rentgen, magnit, ultratovush va boshqa) usullari bilan tadqiq qilinadi. Makrotahlil (makroanaliz) usuli bilan makrostruktura, ya’ni oddiy ko‘z bilan yoki lupa yordamida ko‘rinadigan struktura o‘rganiladi. Bun day yirik nuqsonlar, ya’ni darzlar, cho‘kish chuqurchalari, gaz pufak- chalari va boshqalar, shuningdek, aralashmalaming metallda notekis taqsimlanganligi aniqlanadi. Makrostruktura yordamida metallning sin- gan joyi makroshlifi bo‘yicha o‘rganiladi. Makroshlif metall va qotish ma namunasi boMib, uning bir tomoni jilvirlangan, yaxshilab moydan tozalangan, maxsus reaktivlar ta’sir ettirilgan boiadi va 5-10 marta kat- talashtiriladigan lupa ostida kuzatiladi
METALLAR TUZILISHINI 0‘RGANISH USULLARI VA ULARNING XOSSALARI
Mikrotahlil (mikroanaliz) yordamida metall yoki qotishmalarning strukturasi mikroshliflar bo‘yicha aniqlanadi. Mikroshliflar makro- tahlilga tayyorlangani kabi tayyorlanadi, lekin u oyna kabi qo‘shimcha jilolanadi. Shliflar 2000 marta kattalashtiriladigan optik mikroskop ostida qaytgan yorugMikda ko‘riladi. Qotishmada struktura hosil qiluv- chilar ham reaktiv ta’sirdan turlicha yeyiladi. Elektron mikroskopda juda mayin strukturaga ega boigan bloklar, fragmentlar, dislokatsiyalar rep- lika-nusxalar 100 000 marta kattalashtirilib tadqiqot qilinadi. Bu muhim tahlil (analiz) bilan donalaming o‘lchamlari va shakli, strukturani tashkil etuvchilar, metall bo‘lmagan aralashmalar va ularning xarakterlari, ter mik ishlov berish sifati aniqlanadi.
Metall va qotishm alam ing fizik xossalari
Metallning fizik xossalariga uning rangi, zichligi, suyuqlanish tempera turasi, issiqlik o‘tkazuvchanligi, issiqlikdan kengayuvchanligi, issiqlik sig‘imi, elektr o‘tkazuvchanligi, magnit xossalari va boshqalar kiradi. Metallning rangi deb, metallning unga tushgan yomg‘lik nurlarini qaytara olish xususiyatiga aytiladi. Masalan, mis qizg‘ish ranglami, aluminiy kumushsimon oq ranglami qaytaradi. Metallning zichligi hajm birligida joylashgan massa bilan xarakterla- nadi. Zichligiga ko‘ra barcha metallar yengil va og‘ir turlarga boiinadi. Turli buyumlar yaratishda metall zichligi muhim rol o‘ynaydi. Masalan, samolyot va raketasozlikda juda yengil metall va qotishmalardan (aluminiy, berilliy, magniy, titan qotishmalardan) foydalanishga harakat qilinadi. Bu buyum massasim kamaytirish imkonini beradi.
