Metrologiya, standartlashtirish va sifatni

Ma
aylanti­
ruvchi momentga tenglashguncha (M =
M a
) qo‘zg‘aluvchan qism 
aylantiruvchi moment ta’siridan buriladi. K o‘p elektr o ‘lchash 
asboblarida aks ta’sir etuvchi moment tortqi, prujina va osmalar- 
ning buralishi bilan hosil qilinadi. Bunday qurilmada aks ta’sir 
etuvchi moment q o ‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagiga 
to‘g‘ri proporsional b o ‘ladi, ya’ni 
Ma = - W
a, bunda 
W
— tortqi 
yoki prujinaning materiali va uning o ‘lchamlariga bog‘liq b o ‘lgan 
o ‘zgarmas kattalik, u 
a
burchagining birligiga (1° yoki 1 radianga) 
mos keluvchi moment b o ‘lib, solishtirma aks ta’sir etuvchi moment 
deb ataladi.
Asbob qo‘zg‘ aluvchan qismining turg‘un burilish holati aylan­
tiruvchi va aks ta’sir etuvchi momentlarning tengligi 
M = Ma
dan 
topiladi va u umumiy holda quyidagicha ifodalanadi:
W
•
F
(
X
, a ) , 
(2.16)
bu holatni 2.8-rasmda k o ‘ rsatilgan grafikdan ham kuzatish 
mumkin.
2.8-rasm.
57

---

Asbob dinamik rejimda ishlaganida, boshqacha aytganda asbob 
ko‘rsatkichi joyidan qo‘zg‘alayotganida (surilishida), yuqorida aytil- 
gan aylantiruvchi va aks ta’sir etuvchi momentlardan tashqari 
boshqa momentlar ham hosil b o ‘ladi. Bu momentlar qo‘zg‘aluv- 
chan qismning inersiya momenti, tashqi muhit qarshiligi va metall 
elementlari b o ‘lgan holda hosil b o ‘ladigan uyurma tok va hoka- 
zolardan vujudga keladi.
Asbob q o ‘zg‘aluvchan qismining harakatlanganida vujudga 
keladigan va uning harakatini tinchlantirishga intiluvchi moment 
tinchlantiruvchi moment deyiladi:
M t = R(da/dt).
(2.17)
Bu moment tinchlantirish koeffitsiyenti