Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

V bob. Yorug‘lik hodisalari
156
156
Oy tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Oy va Quyosh oralig‘iga Yer 
tushib qolganda, Yerning 
soyasi Oyga tushish hodisasi.
Yorug‘lik 
tezligi
Yorug‘likning bir jinsli muhitda 1 sekunda bosib o‘tgan yo‘li. Vakuum-
da eng katta υ=300000 km/s ga teng. Boshqa muhitlarda undan ki-
chik. Tabiatda birorta jism yoki zarra yorug‘likning vakuumdagi tezli-
giga teng yoki undan katta tezlikda harakatlana olmaydi. Birinchi bor 
1676-yilda daniyalik astronom O.Ryomer o‘lchagan.
Ko‘zgular
Bir tomoni kumush bilan qoplangan shisha plastina. Plastina shakliga 
qarab yassi, qavariq va botiq bo‘ladi. Yassi ko‘zguda tasvir buyum 
kattaligida, mavhum, to‘g‘ri, buyum va ko‘zgu oralig‘idagi masofasi 
ko‘zgu va tasvir oralig‘iga teng, chap va o‘ng tomonlari almashgan 
holda bo‘ladi.
Sferik ko‘z-
guda tasvir 
yasash
1
2
2F
F
O
d
f
Tasvir yasash uchun ikkita nur kifoya:
• buyum uchidan ko‘zgu fokusiga;
• buyum uchidan bosh optik o‘qqa par-
allel, so‘ngra ko‘zgudan qaytib, ko‘zgu 
fokusidan o‘tadigan.
Linza
Sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jism. Turlari: qavariq 
(yig‘uvchi), botiq (sochuvchi). Fokus masofasi (F) linza optik markazi-
dan fokusgacha bo‘lgan masofa. 
– linzaning optik kuchi. 
= 1 dptr. (dioptriya).
Linzada tasvir 
yasash
Tasvir yasash uchun ikkita nur kifoya:
• buyum uchidan linza markaziga;
• buyum uchidan bosh optik o‘qqa 
parallel, so‘ngra linzadan o‘tib sinadi-
gan (yig‘uvchi linzada), linzadan orqa 
yo‘nalishda bosh fokusga qarab (sochuvchi 
linzada).
Optik asboblar Proyeksion apparat.
Yorug‘lik 
spektri
Oq yorug‘lik nurining uchburchakli shisha prizmadan o‘tganda rangli 
nurlarga ajralishidan hosil bo‘lgan tasvir. 7 ta rangdan iborat: qizil, 
zarg‘aldoq, sariq, yashil, havorang, ko‘k, binafsha.

---