VI bob. Tovush hodisalari
160
160
Kamer ton ning tebranishiga ishonch hosil qilish uchun ipga birorta yen-
gil sharchani osib, uni kamertonning ikkinchi shoxchasiga tegizib qo‘ya-
miz. Kamertondan ovoz chiqqanda sharcha
ham tebranib turganligini
ko‘rish mumkin. Kamertondan chiqadigan ovozni kuchaytirish uchun
u yog‘ochdan yasalgan qutiga o‘rnatiladi. Bu qutini
rezonator deyiladi.
Shu maqsadda rubob, tor, dutor, tanbur kabi
asboblarda tebranuvchi sim
ostiga yupqa parda qo‘yiladi. Odamning ham tovush chiqaruvchi og‘zi
kamertonga o‘xshaydi. Til tebranuvchi jism bo‘lsa, og‘iz bo‘shlig‘i va
tomog‘i rezo nator vazifasini bajaradi.
Tovush qabul qilgichlarga bi rinchi navbatda inson qulog‘ini kiritamiz.
Quloq ichida maxsus parda bo‘lib, unga tovush tush
ganda tebranadi
va undan signallar miyaga uzatiladi. Odamlar qu
loqlarining
sezgirligi
turlicha bo‘ ladi. O‘quvchi yoshlar bilan qa riyalarning qulog‘i birday eshit-
maydi. Xuddi shunday, hayvonlarning ham tovushni eshitish chastota
diapazoni boshqacha. Kapalaklar, kuchuk va mushuklar, ko‘rshapalaklar
ultra tovushlarni ham qabul qila oladi. Delfi n 200 kHz gacha bo‘lgan
ultratovushlarni qabul qiladi.
Tovushni qabul
qilish uchun maxsus mikrofonlar yaratilgan. «Mik-
rofon» so‘zi yunoncha ikki so‘zdan:
mikros – kichik va
phone – tovush
so‘zlaridan olingan. Mikrofonda tovush tebranishlari
elektr tebranishlariga
aylantiriladi, so‘ngra maxsus kuchaytirgichlarda kuchaytiriladi.
Karnay va surnaylarda ovoz qanday hosil qilinishi haqida o‘ylab
ko‘ring.
1. Nima sababdan musiqani doim baland ovozda eshitadigan yoki uzluksiz
«audio pleer» eshitib yuradiganlarning qulog‘i sezgirligi kamayib ketadi?
2. Tabiatda qanday hodisalar tovush chiqarish bilan birga ro‘y beradi?
•
Chastotasi 7–9 Hz bo‘lgan infratovush insonlarga yomon ta’sir
ko‘rsatadi.
U bosh aylanishni, qayt qilishni vujudga keltiradi.
Ko‘proq muddat ta’sir etsa, o‘limga olib kelishi ham mumkin. Shunday
voqea kuzatilgan. Mamlakat poytaxtlarining biridagi teatrda tragediya
161
ko‘rsatilgan. Тomosha paytida «Organ»
deb ataluvchi musiqa asbobi
chalinishi kerak edi. Sahnadagi fojianing tomoshabinlarga ta’sirini
kuchaytirish maqsadida teatrning musiqaviy mexanigi organ trubalarini
biroz o‘zgartiradi. Тomosha boshlanib, musiqachi
organ klavishlarini bosa
boshlaganda zaldagi odamlarda qandaydir qo‘rquv hissi uyg‘ona boshlagan.
Natijada odamlar dastlab birin-ketin, keyin yoppa
siga
teatrdan qochib
qolgan. Тekshirilganda organdan infratovush chiqayotgan bo‘lgan. Hozirgi
kunda infratovushning inson salomatligiga ta’siri o‘rganilgan va shovqinlar
manbai bo‘lgan joylarda infratovushlar bor yoki yo‘qligi aniqlanadi.
Dostları ilə paylaş: 
