Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

19-MAVZU
LABORATORIYA ISHI. 
DINAMOMETR YORDAMIDA KUCHLARNI O‘LCHASH
Kerakli asboblar. Dinamometr, turli massali jismlar, rezina, uchida 
ilmog‘i bor silliq taxtacha, stol.
Ishni bajarish
1. Og‘irlik kuchini o‘lchash. Dinamometrni olib, shkalasini 
o‘rganing. Dinamometrning o‘lchash chegarasini va aniqlik darajasini yozib 
oling. Dinamometrni shtativga mahkamlab, uning ilmog‘iga turli massali 
jismlarni iling (24-rasmga qarang). Har safar dinamometr ko‘rsatishlarini 
yozib oling.
2. Ishqala n ish k uch i n i o‘lchash. 1-tajriba. Stol ustiga uchida 
ilmog‘i bor silliq taxtachani qo‘ying. Dinamometr ilmog‘ini taxtacha 
ilmog‘idan o‘tkazing (25-rasm).
25-rasm.
Dinamometr uchidan ushlab, sekin torting. Jism joyidan qo‘zg‘algandan 
boshlab, iloji boricha, jismni juda sekin tekis harakat qildiring. Shu holatda 
dinamometr ko‘rsatishini yozib oling.
I z o h: Jism tekis harakatlantirilganda tortuvchi kuch F, ishqalanish 
kuchi F
ishq. 
ga teng bo‘ladi. F = F
ishq.
2-tajriba. Taxtacha ustiga 1 kg toshni qo‘ying. Tajribani takrorlang. 
Dinamometr ko‘rsatishidan foydalanib, ishqalanish kuchini aniqlang. 
Taxtacha ustiga qo‘yiladigan yuklar miqdorini o‘zgartirib, ishqalanish 
kuchlarini aniqlang.
Laboratoriya ishi

---

II bob. Mexanik hodisalar
54
54
3.
*
E l a s t i k l i k k u c h i n i o ‘ l c h a s h. 1-tajriba. Dinamometr ning 
asosiy qismi prujina bo‘lgan ligidan, unga yuk osilganda, yukning og‘irligi 
prujinaning elastiklik kuchiga teng bo‘ladi.
26-rasm.
2-tajriba. Rezinaning elas tiklik ku-
chini o‘lchash uchun taxtacha va 
dinamometr ora lig‘iga l
0
= 15–20 sm 
uzun 
likdagi rezina ulanadi. Dina-
mometr uchidan ush lab, yukni tekis 
harakat qiladi 
gan holatda tortiladi 
(26-rasm). Bun da rezina cho‘ziladi va unda ho sil bo‘lgan elastiklik kuchini 
dinamometr ko‘rsatishidan yozib olinadi.
3-tajriba. Dinamometrni vertikal holatda shtativga mahkamlanadi. 
Uning ilmog‘iga 10–15 sm uzunlikdagi rezina bog‘lanadi. Rezina oxirini 
siqib, ip bilan bog‘lanadi va ip uchini halqa shaklida qoldiriladi. Ipga 
massasi ma’lum bo‘lgan toshlar ilinadi. Dinamometr ko‘rsatishidan rezina 
cho‘zilishi tufayli hosil bo‘lgan elastiklik kuchi aniqlanadi.