Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Yassi ko‘zgu

---

V bob. Yorug‘lik hodisalari
144
144
Masala yechish namunasi
Odam ko‘zguga 1 m/s tezlik bilan yaqinlashmoqda. Uning tasviri 
ko‘zguga qanday tezlik bilan yaqinlashadi?
B e r i l g a n :
F o r m u l a s i :
Ye c h i l i s h i:
υ
1
= 1
υ
1
υ
2
Odam ko‘zguga qancha 
yaqin lashsa, tasvir ham shun -
chaga yaqinlashadi.
Demak, υ
1
= υ
2
Javobi: 1
.
Topish kerak
υ
2
= ?
9-mashq
1. Buyum botiq ko‘zgudan 2F masofada joylashgan hol uchun tasvir 
yasang.
2. Buyum botiq ko‘zgudan 250 sm masofada turibdi. Ko‘zguning 
fokus maso fasi 245 sm. Ko‘zgudan tasvirgacha bo‘lgan masofani toping. 
(Javobi: ≈ 124 sm)
3. Yassi ko‘zguga nur α burchak ostida tushmoqda. Agar ko‘zguni β 
burchakka bursak, qaytgan nur qanday burchakka buriladi? (Javobi: 2 β.)
4. Ikkita yassi ko‘zgu parallel qo‘yilgan. Ular orasiga buyum qo‘yilsa, 
ko‘zgularda nechta tasvir ko‘rinadi. (Javobi: 2 ta.)
5
*
. Odam o‘z yuzini to‘liq ko‘rishi uchun diametri 5 sm bo‘lgan qavariq 
ko‘zguni qancha uzoqlikda tutishi kerak? Ko‘zguning fokus masofasi 
7,5 sm, yuzining uzunligi 20 sm. (Javobi: 0,45 m.)
49-MAVZU
LINZALAR HAQIDA TUSHUNCHA
Yorug‘likning ikki muhit chegarasida qaytishi va sinishini ko‘rdik. 
Amaliyotda sferik yuzalardan yorug‘likning sinishidan keng foydalaniladi. 
Ikki yoki bir tomoni sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jismga 
linza deyiladi. Odatda, linzalarni shishadan yasaladi. O‘rta qismi chetki 
qismiga nisbatan qalin bo‘lgan linzalarni qavariq, yupqa bo‘lganlarini botiq 

---

145
linzalar deyiladi. Sferik sirtlarning O
1
va O
2
markazlaridan o‘tuvchi to‘g‘ri 
chiziq linzaning bosh optik o‘qi deyiladi (107-rasm). Optik o‘qda yotgan 
linza markazidagi nuqta linzaning optik markazi deyiladi. Qavariq va 
botiq linzalardan nurning o‘tishi turlicha bo‘ladi. Qavariq linzani olib, uni 
Quyosh nurlariga tik holda tutaylik. Linzadan o‘tgan nurni daftar varag‘iga 
tushiraylik. Linzani yuqoriga yoki pastga siljitsak, daftar yuzasidagi yorug‘ 
dog‘ kichrayib, nuqtaga aylanadi va undan tutun chiqadi. Demak, linzadan 
o‘tgan nurlar bir nuqtada to‘planadi (108-rasm). Bu nuqtaga linzaning