Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

2. Botiq linzada tasvir yasash. 
113-rasmda botiq linzada tasvir hosil 
qilish keltirilgan. Bunda tasvir buyum 
qayerga qo‘yilishidan qat’i nazar mav-
hum, to‘g‘ri va kichiklashgan bo‘ladi.
Qavariq linzada buyumni ma’ lum oraliqqa joylashtirilsa, undagi tasvir 
kattalashgan bo‘lar ekan. Uning bu xususiyatidan narsalarni kattalashtirib 
ko‘rishda foydalaniladi. Shu maqsadda ishlatiladigan qavariq linzaga 
lupa deyiladi. 110-rasmda 1 nur fokusdan o‘tganligidan OF masofa 
qancha kichik bo‘lsa, tasvir shuncha katta bo‘lishi ko‘rinadi. Shunga 
qarab lupalarni, katta lashtirish xususiyatiga ko‘ra solishtirilganda, fokus 
masofalariga qarab baho beriladi. Linzaning fokus masofasiga teskari 
bo‘lgan kattalikka linzaning optik kuchi deyiladi.

---

147
formula bilan ifodalanadi. Agar F = 1 m bo‘lsa, 
= 1 dioptriya 
bo‘ladi.
Qisqacha D = 1 dptr.
Botiq linzalar uchun D manfi y qiymatga ega bo‘ladi.
Amaliy topshiriq
Yig‘uvchi linza, ko‘zoynak yordamida quyosh (lampochka) nur-
larini bir nuqtaga to‘plab fokus masofasini aniqlang.
1. Linzalardan qayerlarda foydalaniladi?
2. Buyum qavariq linzaning fokusiga qo‘yilsa, tasvir qanday bo‘ladi?
3. Linza suvga to‘la tushirilsa, uning optik kuchi qanday o‘zgaradi?
•
Muz yordamida olov hosil qilish mumkinmi? Bir qarashda 
hech ham mumkin emasdek tuyiladi. Lekin linzalar haqidagi 
mavzuni o‘qigandan so‘ng ilojini topgandek bo‘lamiz. Ingliz yozuvchisi 
Jyul Vernning «Kapitan Gatterasning sayohati» kitobida sovuq qotgan 
sayohatchilar katta shaffof muz bo‘lagidan bolta va pichoq yordamida 
qirtishlab, linza yasaganliklari va uning yordamida Quyosh nurlarini 
to‘plab, olov hosil qilganliklari keltirilgan. Haqiqatdan ham 1763-yilda 
Angliyada bu tajribani ko‘p marta takrorlab ko‘rishgan. Buni Siz ham 
bajarib ko‘rishingiz mumkin. Buning uchun mos shakldagi idishga suv 
quyib muzlatiladi va idish biroz qizdirilib «linza» ajratib olinadi.