Mexanik va elektromagnit tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasi
Tayanch bilim va malakani oshirish
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tasvirlang
- Tahlil qiling
- Foydali va zararli tomomlari
|
Tayanch bilim va malakani oshirish – muvozanatlik holatidan tortib, quyib
yuborsak, yani siljitsak x = A, x = -A bo`lsa, uning potensial energiyasi E k
= = 0 ko`rinishida maksimal bo`ladi. Bu holda yukning kinetic energiyasi esa E
ya`ni tezlik nol bo`ladi. Yuk muvozanat vaziyatidan (y = 0) o`tganda E k =
= = 0 ga teng bo`ladi. Kinetik energiya esa eng katta qiymatiga erishadi. Demak, prujinaga bog`langan sharning to`la energiyasi E
dan iborat bo`ldi.
Xuddi shuningdek, bizga ma`lumki, tebranishlar konturini q zaryadli, sig`imi C bo`lgan kondensatorni induktivligi L bo`lgan g`altakka ulasak, u holda elektr toki hosil bo`ladi va g`altakda magnit maydoni vujudga keladi. Energiyaning saqlanish qonuniga ko`ra kondensatorda elektr energiyasi W эл = =
kamayib boradi. Shuning hisobiga g`altakdagi magnit maydon energiyasi W маг =
shunchalik ortib boradi. Mexanik tebranishlarda jismning koordinatasi x va uning tezligining proyeksiyasi υ x davriy ravishda o`zgaradi. Elektromagnit tebranishlarda esa davriy ravishda kondensatorning q zaryadi va zanjirdagi i tok kuchi o`zgaradi. Demak, mexanik va elektromagnit tebranishlardagi o`xshashlik kattaliklarning davriy o`zgarishlari jarayonida ekan. Agar energiyalarga tegishli formulalarni taqqoslasak : E
=
(2) (1), (2) formulalardan ko`rinadiki, mexanik tebranishlarda jism massasi m qanday rol o`ynasa, elektromagnit tebranishlarda induktivlik L ham shunday rol o`ynaydi. Xuddi shuningdek, formulalardagi tok kuchi I ning o`xshashligi jismning tezligi υ kabi bo`ladi .
Yuqorida aytilganlarni yakunlash maqsadida kattaliklarning o`xshashliklarini umumlashtirish uchun quyidagi jadvaldan foydalanamiz.
jadval 1 Mexanik tebranishlarni tavsiflovchi kattaliklar Elektromagnit tebranishlarni tavsiflovchi kattaliklar Kordinata, х Tezlik, υ х Tezlanish, а х = dυ
x /dt
Massa, m Prujinaning bikrligi, k Potensial energiya, kx 2 /2 Zaryad, q Tok kuchi, i Tok kuchi tezligining o’zgarishi, di/dt
Induktivlik, L Sig’im kattaligi, 1/C
q 2 /2C Kinetik energiya, m
Magnit maydon energiyasi, Li 2 /2
jadval 2 Tortishish maydonida tebranishlar Elastik tebranishlar Elektromagnit tebranishlar х = х m
υ = υ
m Cos
х = х m Sin υ = υ
m Cos
q = q m Sin i = I
m Cos
O’tilgan mavzuni o’zlashtirishda yaxshi natija berishi uchun darsni mustahkamlashda kubik interfaol metoddan foydalanamiz. Chunki mavzu o`tilgandan so`ng o`quvchilarda biror tushuncha shakllanadi. Bu shakllangan tushunchalarni quyidagicha yozish taklif etiladi. 1.
Tasvirlang 2.
Taqqoslang 3.
O`xshating 4.
Tahlil qiling 5.
Ishlating 6.
Foydali va zararli tomomlari Bu interfaol metodni qo`llasak o`quvchilar mavzuni taxminan quyidagicha izohlaydilar. 1.Tasvirlang - mexanik va elektr tebranishlarning o’xshashlik chegarasini oqilona to`g`ri aniqlab, qo`llash hodisasini tasvirlashni shakllantirishga yordam beradi. Bularsiz bu mavzuga oid qator hodisalarni tushunish va qonuniyatlarni tasvirlash o`quvchilar uchun qiyin bo`ladi.
Tasvirlang
2. Taqqoslang – mexanik tebranishlarda jism massasi m qanday rol o`ynasa elektromagnit tebranishlardagi induktivlik L ham, xuddi shuningdek, mexanik tebranishlarda jismning tezligi υ qanday rol o`ynasa elektromagnit tebranishlardagi tok kuchi I ham shunday rol o`ynaydi, deb taqqoslash. 3. O`xshating – mexanik tebranishlarda jismning koordinatasi x va uning tezligining proyeksiyasi υ x ning davriy ravishda o`zgarishini elektromagnit tebranishlardagi kondensatorning q zaryadi va zanjirdagi i tok kuchining davriy ravishda o`zgarishiga o`xshatish. 4. Tahlil qiling – Bir fizik tabiatli hodisa ( Elektromagnit tebranish ) ni o’rganishda ilgari o’rganilgan boshqa bir fizik tabiatli tebranish (mexanik tebranish) bilan taqqoslash o’rganish uslubiyati samarali bo’ladi. 5. Ishlating – Tebranish texnik jarayonlaridan foydalanish sohasi xilma-xildir. Masalan, materiallarni mayda jismlarga ajratish, aralashtirish, muhitning zichligini oshirish, yumshatish, jipslashtirib mustahkamlash, yaxlit jism holiga keltirish va hokozo. 6. Foydali va zararli tomomlari: a) foydali tomonlari – yaratilgan tebranish texnikalarini xalq xujaligining barcha tarmoqlariga joriy etilishi imkoniyatlarini cheksizligi va uni amalda oqilona foydalanilishi;
etishi va bu ta’sirda jismni bir qismi yoki butun konstruksiyasini larzaga kelishi (ko’briklar, inshoatlar). Shunday qilib, energiyaning saqlanish va aylanish qonuni nuqtai nazaridan kombinasion (aralash) dars yordamida elektromagnit tebranishlarni o’rganishda ilgari o’tilgan mexanik tebranishlar bilan o’xshashligini taqqoslab, o’quvchilarni ilmiy dunyoqarashlari yanada kengroq shakillantirildi. X U L O S A Bajarilgan ish yuzasidan xulosa qilib shuni ta’kidlaymiz:
- I bobda mexanik tebranishlar - bunda erkin va majburiy tebranishlar, matematik mayatnik va uni harakat tenglamasi hamda garmonik tebranishlar va aylanma harakat orasidagi bog`liqlik munosabati haqida nazariy tushinchalar keltirildi.
- II bobda esa elektr tebranishlarni erkin va majburiy elektr tebranishlar hamda tebranish konturi va konturdagi jarayonlarni tavsiflovchi tenglama yordamida nazariy tushintirildi.
- Dissirtasiyaning III bobida mexanika va elektr tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasini tushintirishda innovatsion texnologiyalarni joriy etish bilan mavzuni o’qitish jarayonini samarali tashkil qilishda interfaol metod - o’tilgan mavzuni o’zlashtirishda yaxshi natija berishi uchun darsni mustahkamlashda
Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|