Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERN University il.
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- Cədvəl.
- NATIONAL TRAN-PO EMLƏRİ MOLE N.Z.ŞİRİ
- SCIENTIFIC OLİVİNİ İNİN HA EKULYAR İNOV, S.R.
- C CONFERE
|
QAMMA-KVANTLARIN TƏSİRİLƏ O H Si nano 2 SİSTEMİNDƏ GEDƏN SUYUN RADİOLİZİ PROSESİNDƏ SİLİSİUMUN ROLU S.M.BƏŞİROVA MAKA Elmi Tədqiqat Aerokosmik İnformatika İnstitutua bashirovasevinc1@gmail.com AZƏRBAYCAN Son zamanlar elm və texnikanın müxtəlif sahələrində ionlaşdırıcı şüaların (neytronlar, protonlar, γ-kvantlar, elektronlar, ionlar və s.) təsirilə nano- və mikro-heterogen sistemlərdə mayelərin, xüsusilə də suyun radiolizi prosesi günün aktual problemlərindən biri olaraq qalmışdir. Qamma-kvanların təsirilə müxtəlif ölçülü nanohissəiklər (metal və ya metal oksidləri)
2 sisteminlərində gedən radiasiya-katalitik proses zamanı suyun radiolizindən alınan məhsulların (hidrogen, oksigen və hidrogen peroksid) radiasiya-kimyəvi çıxımı təmiz sudan alınanlarla müqayisədə bir neçə dəfə böyük olur.
Təqdim olunan işdə 5 ml su daxilində şüalanma müddətində vibrasiya yolu ilə asılı vəziyyətdə qalan d=100 nm ölçülü silisium sisteminə γ-kvantların (60Co, P=22 rad/san) təsirilə gedən suyun radiolizi prosesindən əmələ gələn molekulyar hidrogenin radiasiya-kimyavi çıxımına silisiumun kütləsinin təsiri öyrənilmişdir. Şəkildə, otaq temperaturunda (T=300K), 5 ml su daxilində d=100 nm ölçülü müxtəlif kütləli (m=0,00(1); 0,01(2); 0,02(3), 0,06 və 0,12 q(4)) silisium sistemində suyun radiolitik çevrilməsi zamanı əmələ gələn molekulyar hidrogenin miqdarının dozadan asılılığı qrafiki verilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi müəyyən vaxtdan sonra stasionar oblast başlayır. Qafqaz U Şəki çevrilməsi 4(0,06 q),
əlavəsilə əmələgəlm m(Si w(H
G(H
Cəd sürətləri
2
G
səpilməs aralığınd elastiki t Təc
15÷10-1 radiasiya radiasiya olduğuna
də əmələ neçə dəf Bərk cis bərk cisi hissələrl salvatlaş molekull aşağıdak
IV INTERN University il. 5 ml su dax i zamanı əmələ 5(0,12 q)
gedən suyun r mə sürəti (w(H2 i), q
H2)·10-13, olek H2), molekul/1 dvəldə şəkilə
2 H w v
verilmişdir 25 ,
MeV
si baş verir. da dəyişir. K toqquşmada crübələr və n 2 san.) γ-k a-kimyəvi ç a-kimyəvi çı a görə, nano ə gələn yeni fə fərqlənir. simdən maye im hissəciyi ə müqayisəd şa bilərlər. S ları arasında kı şəkildə təs e 2 e aq e aq
xilinə d=100 nm gələn molekuly axilində şüalan radiasiya-katali 2)) və radiasiya- kul/q san
00 eV ə əsasən kin və su tərəfin r.
enejili γ-kva Səpilmə bu Kinetik enerji enejilərini tə nəzəri hesabl vantların təs ıxımı 3,4 c ıxımı 16,5 c o-Si daxilind nəsil δ–elek Həmin elekt e fazaya keçə ətrafında ma də daha böy Salvatlaşmış a gedən radio vir etmək ola O H e aq 2 2 O H H q 2
H q 3
m ölçülü silisiu yar hidrogenin nma müddətind itik (P=22 rad/ -kimyəvi çıxım 0 0.61
0.436 netik əyrilər ndən 100 e antlar
H Si ucağından as iləri böyük o ədricən itirərə amalar göstə sirilə su da üt/100 eV, cüt/100 eV o ə udulma do tronların və tronlar asanl ən elektronla aye fazada, d yük olur. İst
e elektr
olitik parçala ar:
H 2 2
H O 2
H H 2 C CONFERE 89
um əlavəsilə ge miqdarının onu ə vibrator vasi /san, T=300K) mının (G(H2)) si 0.01 3,4
2,47 in xətti hiss V udulma e
2 sistemin sılı olaraq K olan kompton ək istilik elek ərir ki, prose axilində əmə nano-Si dax olur. Udulma ozasi H
2 O-ya
ya istilik ele lıqla bərk ci arın əksəriyy d=20 nm ölçü tilik elektron ronlarla su m anmadan alın
edən suyun rad un kütləsindən itəsilə suspenzi ) çevrilməsində ilisiumun kütləs 1 0.0 8,4
7 6,1 səsindən mo enejisinə uy ndən keçərkə Kompton elek n elektronlar ktronlarına ç esin fiziki və ələ gələn el xilində isə e a dozası ma a nisbətən 2, ektronlarının simdən may yəti 100 eV e ülü fəzada e nları su daxi molekulları nan molekul
29-30 April 2
diasiya-katalitik asılılığı - 1(0,0 iya olunan d=1 ən əmələ gələ sindən (m(Si)) a 02 0
9 1 7 olekulyar hid yğun radiasiy ən hər iki faz ktronlarının rı hər iki faz çevrilirlər. fiziki-kimyə ektron-ion c elektron-deş addənin elek 33 dəfə böyü konsentrasiy ye fazaya və enerjili elekt lektronların ilində tələlər və ya proton lyar hidogen
016, Baku, A k (P=22 rad/san 00 q); 2(0,01 q) 100 nm ölçülü n molekulyar asılılığı 0.06 9,67
7,03 drogenin əm ya-kimyəvi zada əsasən K enejisi 0÷1 zada elastiki əvi mərhələr cütünün
H ik cütünün ktron sıxlığın ük olur. Bu yası hər iki f ya əksinə k tronlar olduğ konsentrasiy r vasitəsilə nlaşmış
(H i (1÷3) reak (1) (2)
(3) Azerbaijan n, T=300K) ; 3(0,02 q); silisiumun hidrogenin 0.12
11,1 8,07
mələgəlmə çıxımları Kompton ,02 MeV
və qeyri- rində (10-
e O H 2
e h
ndan asılı səbəbdən fazada bir keçə bilir. ğuna görə yası digər tutula və ) 3
O su
siyalarını IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 90
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Nanohissəcik-su səhəddində lokallaşmış deşiklər su ilə təmasda
2 ionunu əmələ gətirir və həmin ion tunelləşən və istilik elektronları ilə rekombinasiya edərək elektron-həyacanlanmış su molekulası yaradırlar. Yaşama müddəti çok kiçik olan həyacanlanmış
2 su molekulası dissosiasiya edərək aralıq H və OH məhsullarını (4) yaradırlar: OH H O H O H O H h e 2 2 2 (4) Bərk cisim-su səhəddində və maye fazada əmələ gələn H atomları birləşərək H+H→H2
molekulyar hidrogenə çevrilirlər. Müxtəlif tədqiqatçıların və bizim aldığımız nəticələrə əsasənda belə müəyyən etmək olar ki, ionlaşdırıcı şüaların təsirilə bərk cisim
2 sistemlərində (təmiz su ilə müqayisədə) gedən radioliz prosesində əmələ gələn molekulyar hidrogenin radiasiya-kimyəvi çıxımına-bərk cismin növü, qadağan olunmuş zonasının eni, onun ölçüsü, ümumi sistemin temperaturu, bərk cismin kütləsi və suda həll olunmuş maddələrin xassələri təsir göstərirlər. O H Si 2 sistemində, təmiz su ilə müqayisədə suyun radiolizindən alınan molekulyar hidrogenin radiasiya-kimyəvi çıxımı silisiumun kütləsinin suyun kütləsinə nisbətinin kiçik qiymətlərində hidrogenin çıxımı silisiumun kütləsilə düz, nisbətin 1/200-dən böyük qiymətində isə doyma halı müşahidə olunur. RİYAZİ METODLARIN MOLEKULLARIN FƏZA QURULUŞUNUN TƏDQİQİNDƏ ROLU Leyla FƏRZƏLİYEVA Qafqaz Universiteti lferzeliyeva@std.qu.edu.az AZƏRBAYCAN Lalə VƏLİYEVA Bakı Dövlət Universiteti lala_veliyeva@rambler.ru AZƏRBAYCAN Son illər bioloji sistemlərin və bir sıra molekulların tədqiqində riyazi metodlardan geniş şəkildə istifadə edilməsi, əksər aparıcı universitetlərdə “riyazi biologiya” adlı yeni fənnin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bu fənnin əsas məqsədi riyazi metod və modellərin bioloji proseslərə tədbiqindən ibarətdir. Bildiyimiz kimi, müasir dünyanı, o cümlədən də müasir elmlərin inikişafını kompyutersiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Kompyuterləşmə insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə inteqrasiya etmişdir. Riyazi metodlar əsasında bioloji molekulları imitasiya edən modellərin hazırlanması, həmin molekulların əyani təsvirini yaratmağa və dinamikasını izləməyə imkan verir. 2 cür modelləşmə mövcuddur: kompüter modelləşməsi və riyazi modelləşmə. Kompüter modelləri özündə obyekt haqqında riyazi formullar, cədvəllər, qrafiklər şəklində məlumatlar saxlayır ki, bu məlumatlar əsasında da bioloji sistem haqqında daxili və xarici şəraitin dəyişməsindən asılı olaraq geniş təsəvvür yaratmaq olur. Bu cür modelləşmənin əsas çatışmamazlığı konkret, verilmiş parametrlər əsasında hesablamaların aparılması ilə bağlıdır. Riyazi modelləşmə kompüter modelləşməsi ilə müqayisədə obyekt haqqında daha çox, lakin ümumi xarakterli və abstrakt məlumatlar əldə etməyə şərait yaradır. Bundan başqa, riyazi modelləşmə vasitəsilə bioloji obyektə tam yaxın olan prosesləri imitasiya etmək, proseslərin dinamikasını izləmək mümkündür. Bu cür modelləşmənin əsas məqsədi ondan ibarətdir ki; 1) sistemin elementlərinin, konkret hesabladığım molekulda ayrı-ayrı atomlarının bir-biri ilə qarşılıqlı təsirlərini izləməkdən, 2) sistemin - molekulun dayanıqlılığını qiymətləndirməkdən, 3) müxtəlif xarici təsirlər zamanı sistemin özünü aparmasını proqnozlaşdırmaqdan, 4) bizə lazım olan kriteriyalarda molekulun həndəsi və enerji parametrlərini, yəni optimal fəza quruluşunun öyrənilməsindən ibarətdir. Bu deyilənlərə misal kimi molekulyar dinamika üsulunu göstərə bilərik. Molekulyar dinamika əsasında modellərin qurulması www.biophys.ru/ saytında geniş şəkildə şərh edilir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 91
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Bildiyimiz kimi, zülalların funksional xassələri, o cümlədən fermentativ aktivlikləri onların konformasiya dəyişmələri ilə sıx bağlıdır. Məlumdur ki, qlobulyar zülalların ayrı-ayrı atomlarının və atom qruplarının daxili yerdəyişmələri xarakterik 10-15 saniyə ərzində 0,02 nm amplitudla baş verir. Ona görə də konformasiyaların azacıq dəyişmələrini belə imitasiya etmək üçün bir-biri ilə bağlı çoxlu sayda tənliklərin birlikdə həll edilməsi lazımdır ki, bu da yalnız keçən əsrin əvvəllərindən böyük sürətlə inkişaf edən molekulyar dinamika metodlarının inkişafından sonra mümkün oldu. Bunun üçün proqrama ilkin koordinatlar və zərrəciklərin sürətləri haqqında məlumatlar rentgen spektroskopiyası və nüvə maqnit rezonansı əsasında əldə edilən nəticələrə görə daxil edilir. Atom-atom qarşılıqlı təsirlərin parametrləri empirik yolla hesablanır ki, bu zaman təcrübi yolla kiçik biomolekullar üçün spektrlərdən alınmış termodinamik, struktur xarakteristikaları ilə maksimal uzlaşma şərti ön plana çəkilir. Kompyuter ekranında isə ayrı-ayrı atomların trayektoriyalarını və molekulun daxili hərətini əyani şəkildə izləmək mümkün olur. Molekulyar dinamika üsulu ilə son 50 ildə yüzlərcə zülal molekulunun fəza quruluşu hesablan- mışdır. Alınan nəticələrin təcrübi nəticələrlə üst-üstə düşməsi, bu üsulun perspektivli olmasını bir daha sübut etdi. Mən də öz hesablamalarımızda molekulyar dinamika üsulundan istifadə edərək, bioloji molekul olan helikostatin 1 neyropeptidinin fəza quruluşunu tədqiq etmişəm. Helikostatin 1 moleku- lunun özəlliyi ondan ibarətdir ki, o ifraz edildiyi həşəratın qanında müəyyən konsentrasiyalarda həmin həşəratın böyüməsinə cavabdeh olan cavan – “yuvenil” hormonların ifrazını ingibirləşdirməklə, onun məhvinə səbəb olur. Bu da öz növbəsində kənd təsərrüfatı ziyanvericilərinin məhvi üçün ekoloji təmiz insektisidlərin yaradılması istiqamətində geniş imkanlar açır. Helikostatin 1 molekulu 8 amin turşu qalığından ibarətdir (şəkil 1). İşin mahiyyəti molekulu təşkil edən amin turşu qalıqlarının stabil konformasiyalarının fəzada tuta biləcəkləri bütün kombinasiyaları düzgün seçməkdən və bu konformasiyalara uyğun olaraq onların daxili fırlanma bucaqları ətrafında molekuldaxili qarşılıqlı təsir enerjilərini (qeyri-valent, elektrostatik, torsion) minimizasiya etməkdən ibarətdir. Hesablamalarda istifadə olunan potensial funksiyalarda su mühitini nəzərə almaq üçün Morze potensialından istifadə edilmiş və ifadədə dielektrik nüfuzluğunun qiyməti 10 götürülmüşdür. Çünki dielektrik nüfuzluğunun qiyməti 10 olduqda alınan nəticələrin təcrübi nəticələrlə üst-üstə düşməsi müəyyən edilmişdir.
Bu üsulda hesablamalar mərhələli şəkildə aparılır ki, bu da hesablamaların daha düzgün və tez yerinə yetirilməsinə zəmin yaradır. Biz hesablamaları şəkil1-də göstərilmiş sxem əsasında aparmışıq. Əvvəlcə tri, sonra isə pentapeptid fraqmentlər hesablanmışdır. Bu fraqmentlər üçün hesablanacaq quruluş tiplərinin sayı 2n-1 ifadəsinə (burada n-fraqmentdəki qalıqların sayıdır) əsasən tapılır. Hər bir fraqment üçün alınana nəticələr ayrı-ayrılıqda təhlil edildikdən sonra, onlar əsasında bütöv molekulun fəza quruluşunu hesablamaq üçün variantlar yığılaraq proqram vasitəsilə hesaba buraxılmışdır. Tədqiqat nəticəsində helikostatin 1 molekulunun nisbi konformasiya enerjisi 0-10 kkal⁄mol intervalında olan 16 kiçikenerjili stabil konformasiyası tapılmış, onların həndəsi (bura ikiüzlü bucaqlar, fəza koordinatları daxildir) və enerji parametrləri müəyyən edilmişdir. Hesablamalar zamanı kiçikenerjili konformasiyaların əksəriyyətinin peptid zəncirinin bükük quruluş tipi ilə xarakterizə olunduğu alınan nəticələrdə asanlıqla müşahidə edilir. Belə ki, Pro3 və Leu8 arasında yaxın kontakt- ların olması (С atomları arasındakı məsafə 7 Å), peptid zəncirinin bu hissəsində -büküyün möv- cudluğundan xəbər verir. Hesablamaların nəticəsindən o da aydın görünür ki, molekulun kiçikenerjili konformasiyalarının stabilləşməsində qiyməti 80-90 kkal⁄mol ətrafinda dəyişən qeyri-valent qarşılıqlı təsirlərin də rolu böyükdür. Hidrogen rabitələri sisteminin ümumi enerjiyə verdiyi payın az olmasına başmayaraq, bu rabitələr də molekulun dayanıqlı stabil quruluşunun yaranmasında mühüm rol oynayır. Kiçikenerjili konformasiyalarda da Pro3 və Leu8 qalıqlarının əsas zəncirlərinin CO və NH atomları arasında yaranan hidrogen rabitələri bir daha peptid zəncirində -dönmənin olmasını sübut edir. Qafqaz U İlk
biotexno kimi bio
etdikdə, paylanm
hissəcikl sistemlər ayırmaq Poli
iki fazalı amillərin həlledici sistem v kompone və sistem Zaslavsk həlledici Təq tədqiq o təbabətd əvəzedic
Ona gör sistemlər hal diaq polivinilp molekul hər birin Müəyyən konsentr
olur, bur verilmiş müəyyən
% C 2 2 2 2 IV INTERN University DEKS SİST dəfə isveç tə ologiyada tət oloji mənşəli həmin mad ması baş ver lərini onların rin hər iki f məqsədlə is imerlərin term ı sulu polim n təsiri barəd i rolunu irəli verirsə, onda entlər arasınd mdə gedən ki və digərlər i rola malik o qdim olunan olunmuşdur. ə geniş istifa cisi kimi istif rə də polivin rinin tədqiqi qramına təsir pirrolidon v kütlələri 100 nin binodal əy n olunmuşd rasiyası dekst rada CPVP v molekulyar n korrelyasiy Dekstran-PVP-s %-lə verilmişdir İlkin system C PVP
C d 23,0 24,0
24,0 22,1
9 9 1 1 NATIONAL TRAN-PO EMLƏRİ MOLE N.Z.ŞİRİ ədqiqatçısı A tbiq imkanlar maddələri, h ddələrin siste rir ki, bu d n nativ xüsus fazasının əsa tifadə etmək modinamik u mer sistemləri də ədəbiyya sürürdülər. O bu hadisə d dakı qarşılıql prosesləri m ri elmi tədqiq olması hipote işdə dekstr Tədqiqat ob adə olunan s fadə olunmuş nilpirrolidonu çox aktualdı ri tədqiq olu və Rusiyanın 000; 30000; 4 yriləri qurulm dur ki, polim tranın konsen və Cdek uyğu kütlələri üçü ya asılığı mü su ikifazalı siste r, ± 0,1% dəqiq m dekstran C 9,1 9,0 0,1
1,1 2 2 2 2
OLİVİNİ İNİN HA EKULYAR İNOV, S.R. BAKI DÖ
nicat. A Albertson pol rını göstərmi hüceyrə, viru emin eyni z da həssas v siyyətlərini s asını su təşki k çox əlverişl uyuşmazlığı b inin əmələ g atda ziddiyyə Onlar iddia e digər həlledic lı-təsir polim məhz bu qar qat işlərində ezini irəli sürü ran-polivinilp byekti kimi s suda həll ola şdur. PVP-ni un sulu məhl ır. PVP-nin m unmuşdur. İş n istehsalı o 40000 və 540 muş, binodall merlərin ko ntrasiyasında ln un olaraq PV ün sabitlərdir şahidə olunm eminin fazaların qliklə)
Yuxarı faz C PVP C de 27,1 28,5
29,5 28,5
4 4 4 4 C CONFERE 92
İLPİRRO AL DİAQR R KÜTLƏ .BAĞIROV ÖVLƏT UNIV sirinov.88@m AZƏRBAYCA imer-su ikifa işdir. Məlum us və s. kim zamanda tar və dayanıqsı axlamaqla əl il etdiyindən lidir. barədə mövc əlmə mexan ətli fikirlərə edirdilər ki, ə cilərlə də mü mer-həlledici rşılıqlı təsirl ikifazalı sul ür və bunu tə pirrolidon-su seçilmiş poli an polimerlər in 0,5 %-li s lullarının, PV molekulyar k şdə Almaniy olan dekstran 000 olan frak ların birləşdi nsentrasiyası an eksponensi n
VP və dekstra r. Qeyd edək muşdur.
nın tərkibi və bi za
ekstran
C 4,6 4,4
4,3 4,4
7 6 6 6 Yüklə 22,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|