Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
CAPITAL STRUCTURE AND STOCK RETURNS
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN İCRASININ XƏZİNƏDARLIQ SİSTEMİ VƏ ONUN SƏMƏRƏLİLİYİ İsgəndər BABAZADƏ
- -- Xəzinədarlıq sistemidir (Treasury system)
- FAİZSIZ BANKÇILIQ VƏ AZƏRBAYCAN EHTİYACI Röyal İMANLI
|
CAPITAL STRUCTURE AND STOCK RETURNS Nyabicha EDITH MASERETI COMPETITION AUTHORITY OF KENYA emasereti@cak.go.ke KENYA
Capital structure and stock return are important aspects in financial management. This study examines how debt ratios move in relation with movement in stock prices for listed firms in Kenya. An appropriate capital structure should be profitable to the firm to enable it meet its obligations when due, and should be flexible so as to adjust to various challenges in economic conditions. Firms listed on Nairobi securities exchange have adopted pecking order hypothesis. The pecking order theory predicts that firms will use retentions first, then debt and equity issues as a last resort. The order of preferences reflects the relative costs of various financing options. Less profitable firms facing a positive NPV investment opportunity will be more willing to use external funds if cash flows are weak. Therefore, there will be a negative relationship between leverage and profitability. Due to undeveloped debt market and the restrictive covenants associated with long term debt, this makes long term debts expensive hence making firms borrow less. Most firms prefer to finance their activities by using short term debts making many firms to pay less interest.This study comes at an opportune moment when Kenya’s capital and equity markets are deepening and financial decisions will be a big role in the overall performance of listed companies. TheFama-Macbeth regression analysis and Bayesian VAR integration approach employed indicates that the two variables are correlated implying that for any stable financial activity to exist in Kenya, attention needs to be paid to the two variables simultaneously since evidence suggests that the two variables will not drift away from each other. A balanced cross-sectional analysis of Kenyan firms over the period from 2000-2010 documents that debt ratios in Kenyan firms are “sticky”. Even over 10-year horizons past debt ratio levels explain about 85% of actual debt ratio levels. Second, a larger portion in the variation of the debt ratio can be explained by stock return effects. Specifically, roughly 60% of the 1-year and 50% of the 5-year variation in leverage is captured by return-induced changes in the capital structure. Third, although we observe inertia in the leverage ratios at 5.3%, which suggests that firms do not adjust immediately, they nevertheless seem to follow constant a target debt ratio in the long run. The slow adjustment is consistent with the hypothesis that other considerations such as market timing or pecking order outweigh the costs of deviating from the optimal leverage. In Kenya, few empirical studies have been done to establish whether stock prices influence firms’ capital structure choices. This study therefore comes in to fill the void by establishing whether stock price effects are considerably more important in explaining debt equity ratios than previous identifiable proxies such as tax among listed companies in IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
717 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Kenya.This study therefore investigates if indeed stock price movements influence firms’ capital structure choices and their relationship. The study sought to show whether debt-equity ratios fluctuate with stock price movements for listed firms in Kenya, which will help the management to make proper financial decisions. The study further examines the relationship of capital structure and stock return and what other countries can learn from the experience of Kenya. CARİ VƏZİYYƏTDƏ MALİYYƏ SİYASƏTİNİN EFFEKTİVLİYİ AZƏRBAYCAN TİMSALINDA Cavid ZEYNALOV Qafqaz Universiteti czeynalov@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Maliyyə siyasətindən bəhs edərkən pul siysətindən bəhs etməmək çox çətindir. Bu iki mövzu ilə əlaqəlibir çox maqalə, tezis və ekonometrik çalışmalar dərc olunmuşdur. Eyni zamanda bu mövzular çərçivəsində, dünyada tanınmış bir çox iqtisadçının iləri sürdüyü iddialar mövcuddur. Klassik iqtisadi nəzəriyyənin hakim olduğu dövrdənetibarən, maliyyə və pul siyasətinin effektivliyi müzakirə mövzusu olmaqla yanaşı öz aktuallığını qorumuşdur. Makroiqtisadi problemlərin (iqtisadi inkişaf, tam məşğulluq, inflyasiya, gəlir bölgüsü və s.) həllində maliyyə siyasətininmi,yoxsa pul siyasətininmi daha effektiv olduğu sualının cavabıolduqca çətindir. Problemin həlli yolunda, hər ikisiyasətin aktuallığını qoruyub və eyni zamanda müzakirə mövzusu olması çox aydın bir məsələdir. Təqribən 40 ilə yaxındır ki, pul siyasəti maliyyə siyasətinə nəzərən daha aktiv bir şəkildə istifadə edilir. Bu o demək deyildir ki, pul siyasəti maliyyə siyasətinə nisbətən daha effektivdir. Pul siyasətinin daha aktiv şəkildə tətbiq olunma səbəblərindən biri, siyasi iqtidarın maraqlarına daha uyğundur. Iqtidarda olan hər hansı bir partiya xalqa birbaşa mənfi təsir edən qərarlardan yayınmaya çalışır. Çünki iqtisadi cəhətdən xalqa mənfi təsir edən qərarlar gələcək seçimlərdə o partiyanınsəs itkisinə vəya daha böyük problemlərlə qarşılaşmasına səbəb olabilər. Pul siyasətində hər hansı bir dəyişiklik maliyyə siyasətinə nəzərən xalq tərəfindən daha çətin başa düşülür. Buna görədə, xalqın pul siyasətindəki dəyişikliklərə reaksiyası nadirən olur. Maliyyə siyasətində həyata keçirilən dəyişikliklər nəticəsində vergilərin artırılması, dövlət xərclərinin azaltılması vəya xarici borclanma kimi ünsürlər xalq üzərində birbaşa təsir göstərir. İngiltərə kralının xəzinə gəlirlərini artırmaq məqsədi ilə bir sıra vergiləri artırması, Amerika xalqının isyanına səbəb olmaqla yanaşı, müstəqilliyini əldə etməsi də buna gözəl bir nümunədir. Bir digər səbəb ondanibarətdir ki, pul siyasətindəki hər hansı bir dəyişiklik qərarının alınıb və həyata keçirilməsi maliyyə siyasətinə nəzərən daha az vaxt tələb edir. Çünki, maliyyə siyasəti nəticəsində həyata keçirilən qərarlar çərçivəsində xərclərin vəya vergilərin artırılıb azaldılması üçün qanun hazırlanmalıdır və qanunun qəbul olunduqdan sonra həyata keçirilə bilər. Göründüyü kimi, maliyyə siyasəti adı altında alınan qərarların həyata keçirilməsi uzun vaxt tələb edir. Hər hansı bir ölkədə, makroiqtisadi problemlərin həlli məqsədi ilə seçiləcək olan iqtisadi siyasət (maliyyə, pul və xarici ticarət siyasəti) qərarını vermədən əvvəl, həmin ölkənin bütün siyasi, iqtisadi, hüquqi və sosyal problemlərini dəqiq bir şəkildə analiz emək əhəmiyyət kəsb edir. Əgər bir ölkədə, yuxarıda sadalanan problemlər diqqətli bir şəkildə analiz edilmədən öncə iqtisadi siyasətə qərar verilərsə, bu siyasətin effektiv olmaması ilə birlikdə,mənfi təsirləridə qaçınılmazdır. Avropa və asiyada bir çox ölkəni buna nümunə göstərmək mümkündür. Mundell – Fleming modeli çərçivəsində bu nəticəyə gəlmək olar ki,nümunəsinə rastlanmamaqla yanaşı, qapalı bir iqtisadiyyatda maliyyə və pul siyasətinin hər ikisi də effektivdir. Lakin, açıq iqtisadiyyata sahib olub və sabit məzənnə siyasəti həyata keçirilən bir ölkədə maliyyə siyasəti effektiv olmaqla yanaşı pul siyasətidə yararsızdır. Eyni zamanda, açıq iqtisadiyyata sahib olub və üzən məzənnə siyasəti həyata keçirilən bir ölkədə maliyyə siyasəti effektiv deyildir. Maliyyə siyasətinin yerinə pul siyasətini həyata keçirtmək daha effektivdir. Göründüyü kimi, maliyyə vəya pul siyasətini həyata keçirtmədən öncə, sabit və üzən məzənnəni nəzərə almaq şərtdir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
718 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Makroiqtisadi problemləri həlletmək məqsədi ilə həyata keçirilən iqtisadi siyasətdən müsbət nəticə almaq üçün, maliyyə və pul siyasətinin birgə istifadə edilməsi vacibdir. Birgə istifadə etməklə yanaşı, hər iki siyasət bir birinə paralel şəkildə həyata keçirilməlidir. Məsələn, dövlət, xərcləri artıraraq vəya vergiləri azaldaraq tələbi artırma vasitəsi ilə iqtisadi böyümə məqsədi daşıyabilər. Mərkəz bankının faiz dərəcələrini artırması isə bu vəziyyətdə məqsədə uyğun olmayacaq. Çünki, dövlət, xərcləri artırıb vəya vergiləri azaldaraq tələbi artırma məqsədi daşıyır, lakin mərkəz bankının faiz dərəcələrini artırması bu məqsədə zidd bir hərəkətdir. Iqtisadi böyüməni artırmaq üçün genişləndirici maliyyə siyasəti həyata keçirilməlidir. Bununla birlikdə, mərkəz bankı faiz dərəcələrini aşağı həddə tutaraq genişləndirici pul siyasəti tətbiq etməlidir. İqtisadi siyasətin son illərdə effektiv olmamasının əsas səbəblərindən biri isə maliyyə və pul siyasətinin bir birlərinə əks yönümlü olmasıdır. 2008 iqtisadi krizisində başda Avropa və Amerika olmaqla birlikdə, bir çox ölkədə genişləndirici pul siyasəti həyata keçirildi. Bu ölkələrdəarzu edilən nəticənin əldə olunmamasının əsas səbəblərindən biri də, bu ölkələrdə dövlət xərcləri və vergi siyasətinin genişləndirici siyasət yönümlü olmamasıdır. Bir digər əsas səbəb isə maliyyə siyasətinin yararsız olduğunu düşünüb, sadəcəpul siyasətindən istifadə edərək,qısa müddətli həll yoluna yönəlmələridir. Uzun müddətli iqtisadi böyüməni və inkişafı əldə etmək üçün sadəcə pul siyasəti yetərli deyil. Dövlətin, xərclər və vergilər siyasəti yoluyla iqtisadiyyata müdaxiləsi çox vacibdir. Bununla yanaşı, dövlət özəl sektoru (bazar iqtisadiyyatı) təşviq edərək, iqtisadi canlanmanı iş birliyi çərçivəsində əldə etməsi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, özəl sektor fəaliyyət həyata keçirərkən dövlətin dəstəyini görmək istəyir. Qloballaşan bir dünyada, sərmaye hərəkətlərinin sərbəst olduğu cari vəziyyətdə pul siyasətinin effektiv olması çox çətindir. Pul siyasətinin yararlı olması üçün maliyyə siyasətinə də ehtiyac var. Qloballaşmanın nəticəsi olan sərmaye hərəkətlərinin sərbəst olduğu müasir dövürdə, Azərbaycan kimi dünya ticarət həcmində çox az yeri olan və üzən məzənnə siyasəti izləyən ölkələrdə maliyyə siyasəti effetiv deyildir. Amma buda bilinir ki, Azərbaycanın cari vəziyyəti üçün maliyyə siyasəti çox vacibdir. Neftə bağlı bir iqtisadiyyata sahib olduğuna görə, qeyri-neft sektoru və bazar iqtisadiyyatının birgə inkişafını əldə etmək məqsədiylə dövlət,təşviq (xərclər, gəlirlər, borclar və digər) yoluyla, dövlət və özəl sektorun birlikdə hərərkət edərək canlanmanı bərpa etməlidir. Azərbaycanda maliyyə siyasətinin effektiv olması üçün pul siyasətinin həyata keçirilməsi də bir o qədər vacibdir. Mərkəz bankı faizləri sabit həddə tutaraq maliyyə siyasətinin effektivliyinə kömək etməlidir. Yuxarıda da vurğulandığı kimi, ölkəmizdə makroiqtisadi problemlərin həlli üçün maliyyə siyasətinə kəskin bir şəkildə ehtiyacın olmasıyla birlikdə, maliyyə və pul siyasətinin birlikdətətbiq edilməsi effektivliyi daha da artıracaqdır. Azərbaycanın cari vəziyyətində, qısa müddətli həll yolla- rından daha çox uzun müddətli və qalıcı iqtisadi siyasətə ehtiyac var. Eyni zamanda dövlət iqtisadi siyasəti həyata keçirərkən insan sağlamlığına, ətraf mühitə, hava kirliliyinə və bənzəri problemlərə səbəb olmayacaq qərarlar verməlidir.
DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN İCRASININ XƏZİNƏDARLIQ SİSTEMİ VƏ ONUN SƏMƏRƏLİLİYİ İsgəndər BABAZADƏ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti isgender618@mail.ru AZƏRBAYCAN
Məlumdur ki, müasir dünyada hər bir ölkənin büdcə hüququnun tərkibində büdcə prosesinin idarə edilməsi vacib bir büdcə fəaliyyəti kimi qeyd olunur. Büdcə prosesi anlayışı daxilində mütəmadi maliyyə vəsaiti axınlarının təşkili baş verir ki, bu maliyyə vəsaitləri daha sonra ölkənin ictimai sferasında dövlətin öhdəliyi və xərcləri kimi realizə olunur. Bildiyimiz kimi, büdcə prosesi özündə dövlət büdcəsinin tərtib olunması, ölkələrin parlamenti tərəfindən dövlət büdcəsinin müzakirə və təsdiq olunması, dövlət büdcəsinin icra olunması, dövlət büdcəsinin icra olunması barədə hesabat mərhələlərini birləşdirir. Büdcə prosesinin tərkib hissəsində IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
719 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan büdcənin icra edilməsi mərhələsinin zəruriliyi onunla ifadə olunur ki, büdcə qanununa əsasən, müəyyənləşmiş müddət ərzində gəlirlərin toplanması və xərc formasında paylanması baş verir. Dövlət büdcəsinin icra edilməsi mərhələsində pul vəsaitlərinin qəbul edilməsi, saxlanılması və təyi- natlı sərf edilməsi baş verir ki, bu da - dövlət büdcəsinin xəzinə(kassa) icrası anlayışını formalaşdırır. Dövlət büdcəsinin xəzinə icrasının təşkili dünya praktikasında geniş istifadə olunan sistemlər, yəni xəzinədarlıq sistemi, bank sistemi yaxud qarışıq sistemlər vasitəsilə təşkil edilərək formalaşdırılır. Dövlət büdcəsinin icrası təşkil olunaraq yerinə yetirilən zaman ən vacib məsələlərdən biri məhz büdcənin icrasında düzgün modeldən istifadə edilməsidir. Burada tətbiq edilən model deyilərkən ilkin olaraq büdcə icrasının praktiki mexanizmi nəzərdə tutulur ki, hər bir dövlət özünəuyğun olan müvafiq modeli seçir. Bu modellərin özləri bir sistem şəklində qurulur ki, bu sistemlərin hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var Büdcənin icrasında ön plana çıxan və prioritet təşkil edən sistemlərdən biri də -- Xəzinədarlıq
qurumları birbaşa bu sistemin həyata kecirilməsində iştirak edir. Fikrimizcə, xəzinədarlıq sisteminin mahiyyətinin ən tam şəkildə elmi izahını iqtisadçı alim iqtisad elmləri doktoru, professor S.E. Prokofyev vermişdir. O qeyd etmişdir ki, büdcənin icrasının xəzinədarlıq sistemi elə bir sistemdir ki, bu sistem müxtəlif səviyyələr üzrə büdcənin xəzinə icrası zamanı metodoloji prinsiplər, qayda və proseduralar çərçivəsində qurulmuş hüquqi və normativ aktları özündə ehtiva edir və bu sistemə daxil olan xüsusi institutlar tərəfindən xəzinə, mühasibat və nəzarət funksiyalarının effektiv yerinə yetirilməsi baş verir. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlət büdcəsinin icrasının xəzinədarlıq sistemi hal-hazırda dünyada kifayət qədər prioritetə sahib olan sistemdir. Ölkələr xəzinədarlıq sistemini bu və ya digər şəkildə təşkil edərkən vacib prinsiplər var ki, onları mütləq nəzərə almalıdır: - hökumət daxilində maliyyə orqanının (xəzinədarlıq, yaxud xəzinədarlıq funksiyalarını həyata keçirən orqanlar) yaradılmasıdır ki, mərkəzləşdirilmiş qaydada büdcə uçotunu aparır, ödənişləri düzgün qaydada yerinə yetirir, büdcə hesabatını hazırlayır, büdcə vəsaitlərinin operativ idarəedilməsini təşkil edir; - maliyyə resurslarının büdcənin vahid hesabında konsolidasiyasının aparılmasıdır, hansı ki, bu hesab Mərkəzi Bank və yaxud onun tərkibinə daxil olan qurumlarda açılır; - maliyyələşdirmənin uçotu xəzinədarlığın vahid uçot reyestri üzrə büdcə vəsaitlərinin sərəcamçılarına və alıcılarına açılmış şəxsi hesablar üzrə aparmalıdır; - büdcə təşkilatları tərəfindən xərclərin və ödənişlərin həyata keçirilməsi üçün pul öhdəliklərinin qəbul edilməsi yalnız onlara çatacaq olan büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlərin (limit) daxilində mümkündür; - xəzinədarlıq orqanları büdcə təşkilatları tərəfindən bağlanmış müqavilələrin qeydiyyatını aparmalıdır; - müasir texnologiyaların istifadəsi hansı ki, büdcə icrasının gedişatı üzrə əməliyyatların yerinə yetirilməsində və xəzinədarlığın baş kitabında mərkəzləşdirilmiş uçot şəklində təmin olunmada olduqca vacibdir. Qeyd olunan prinsiplərə əməl edildiyi təqdirdə xəzinədarlıq sisteminin effektiv olduğunu görmək mümkündür və yüksək nəticələr əldə etmək olur.Dövlət büdcənin icrasında xəzinədarlıq sisteminin rolunun kifayət qədər yüksək olduğuna nəzərə salsaq, ən ümumi anlamda xəzinədarlıq sisteminin üstünlüklərini aşağıdakı kimi qeyd edə bilərik: dövlətin pul vəsaitlərindən istifadənin effektivliyinin artması nöqteyi-nəzərindən xəzinədarlıq sistemi onların məqsədli, vaxtı-vaxtında səmərəli istifadəsini təmin edir; dövlətin öz maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirməsi üçün formalaşdırdığı daxili maliyyə xidmətinin ümumi dəyərinin azalmasına imkan yaradır; dövlət pul fondlarının dövriyyəsinin sürətlənməsi nəticəsində büdcə vəsaitlərinin hərəkəti dövrünün maksimum dərəcədə qısaldılması. Azərbaycanda xəzinədarlıq sisteminin təşkil olunması bir çox amillə bağlı olmuş və xəzinədarlığın yaradılması məhz bu neqativ amillərin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynamışdır. Belə ki, sovet rejimi dağılandan sonrakı dövrdə büdcənin icrasında heç bir ciddi funksional dəyişiklik IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
720 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan olmamışdır. Büdcənin icrası, büdcə uçotu və hesabatlılığa nəzarət bank sisteminin əsas funksiyaları kimi qalmaqda davam etdirdi. Burada xoşagəlməz əsas məqamlardan biri Maliyyə Nazirliyinin operativ və dürüst informasiyanı əldə etməməsi oldu. Lazımi informasiyaların əldə olunması mümkün olmadı ki, Maliyyə Nazirliyi büdcənin icrasını nəzarətdə saxlaya bilsin. Xəzinədarlıq sisteminin yaradılması nəticəsində bank sisteminin yerinə yetirdiyi əsas büdcə funksiyaları xəzinədarlıq sistemi yerinə yetirməyə başladı və bu sistemin təşkili informasiyanın keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və həcmini genişləndirməyə şərait yaratdı. Bu da öz növbəsində Maliyyə Nazirliyinə büdcə prosesinə etibarlı nəzarəti həyata keçirməyə, proseslərə səmərəli rəhbərliyi təmin etməyə kömək etdi. Azərbaycanda xəzinədarlıq sistemi mərkəzləşdirilmiş sistem şəklində inkişaf etmişdir. Mərkəz- ləşdirilmiş xəzinədarlıq sistemi özündə 2 səviyyəni ehtiva edir: Mərkəzləşdirilmiş xəzinədarlıq sisteminin tərkibində birinci səviyyədə mərkəzi orqan kimi Maliyyə Nazirliyinin tərkibində Dövlət Xəzinədarlıq Agentlyi (DXA) dayanır. DXA Maliyyə Nazir- liyinin tərkibində büdcənin gəlir və xərclərinin yekun uçotunu aparan, hesablarda vəsaitlərin hərə- kətini idarə edən, büdcənin gəlir və xərclər üzrə icrasının nəticələri barədə əsas icra və qanunvericilik orqanları məlumatlandıran, xəzinədarlığın tabe təşkilatlarına başçılıq edən və onlardan vacib hesabatları alan, büdcənin icrasının mövcud qanunvericiliyə uyğun təmin olunmasına nəzarət edən icra hakimiyyəti orqanı kimi fəaliyyət göstərir. Dövlət xəzinədarlığının öhdəsində olan nağd pul vəsaiti onun vahid hesabında müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (MN,DXA) tərəfindən müəyyən edilmiş müvəkkil banklarda saxlanılır. Vahid xəzinə hesabının idarə edilməsi və vəsaitlərin hesabdan silin- məsinə sərəncam verilməsinin müstəsna səlahiyyətini də məhz MN(DXA) daşıyır.Müvafiq orqanların razılığı olmadan bu hesabdan hər hansı formada vəsaitin köçürülməsi və ya götürülməsi qadağandır. İkinci səviyyədə isə şəhər(rayon) maliyyə idarələrinin tərkibində olan yerli xəzinədarlıq orqanları (YXO) dayanır və bu orqanlar tranzit hesablarda olan vəsaitlərin uçotunu aparır və büdcənin yerli xərclər üzrə icrasının vəziyyəti haqqında DXA-ya məlumat verirlər. Xəzinədarlıq sisteminin qurulması ilə bərabər bu sistemin tərkibində yüksək avtomatlaşdırmanın tətbiqi də olduqca vacib məsələlərdən biri idi. Xəzinədarlıq vasitəsilə büdcə xərclərinin icra mexanizminin təkmilləşdirilməsi, bu sahədə şəffaflığın artırılması, dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitlərin avtomatik uçotunun qurulması, büdcə daxilolmalarının daha səmərəli istifadə edilməsinin təmin edilməsi, məlumatların daha operativ emal edilməsi məqsədilə 2006-cı ildən respublikamızda Xəzinədarlığın İdarəedilməsinin İnformasiya Sisteminin (XİİS) tətbiqinə başlanılmışdır. 2007-ci ildən konkret olaraq icra olunmağa başlayan XİİS-in tətbiqi hal-hazırda bütün respublikanı əhatə edir və lazımi nəticələr əldə olunmaqdadır.XİİS-in tətbiqi Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi tərəfindən həyata keçirilən maliyyə islahatlarının ən vacib tərkib elementlərindən biridir və burada ən başlıca məqsəd real vaxt rejimində əməliyyatların vahid xəzinə hesabı vasitəsilə icrasını təmin etməkdir.
FAİZSIZ BANKÇILIQ VƏ AZƏRBAYCAN EHTİYACI Röyal İMANLI Greentech MMC royalimanli@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Faizsiz bankçılıq, onun inkişafı və ölkə maliyyə sistemində aparıcı mövqedə durması prioritet olaraq qarşıya qoyulmalı mövzudur. Bu sistemin inkişaf etdiyi dövlətlərin pul-kredit sistemindəki təhlükəsizlik və iqtisadi inkişaf tempi bunu deməyə əsas verir. Faizsiz bankçılıq haqqında araşdırma apararkən nəzərə çarpan birinci ünsür ana dilində ədəbiyyatın yox dərəcədə az olması idi. Əsasən türk, ingilis və rus dilində olan materiallardan istifadə olunmuşdur. Ən çox internet materiallarına müraciət olunmuş, kitablardan da məlumat götürülmüşdür. Digər bir maraqlı ünsür isə bu sistemin Azərbaycan üçün çox vacib olmasıdır. Bunun üçün mütəxəssislərin hazırlanması, buna kömək üçün də bu sahədə araşdırmaların aparılması zəruridir. Bu
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
721 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan sistemin oturduğu ölkələrdə inflyasiyanın, işsizliyin nəzərə çarpan dərəcədə azalması müşahidə olunur. “Faizsiz bankçılıq” anlayışı ilk dəfə ortaya atılanda mutəxəssislər və iş adamları buna çox çətin bir iş kimi baxırdılar. Amma son illərdə insanların dünya görüşündə dəyişikliklər hiss edilir. İnsanlar öz yığımlarını nə qədər qanuni olsa da, əxlaqdan kənar fəaliyyət göstərən firmaları maliyyələşdirən banklara və digər maliyyə qurumlarına qoymağa tərəddüdlə yanaşırlar. Faizsiz maliyyə qurumlarının inkişafında bu çox vacib faktordur. Bunu görən dünyanın böyük maliyyə qurumları bu sektora öz fəaliyyətlərində yer ayırırlar. Faizsiz bank - bank əməliyyatlarını faizsiz həyata keçirən bankdır. Ümumiyyətlə, faizsiz bankla islam bankını eyniləşdirirlər. Lakin, nəzəri cəhətdən götürdükdə bunu aşağıdakı kimi ayırd etmək olar: Faizsiz bankların bildiyimiz ənənəvi faizlə işləyən banklardan (bundan sonra sadəcə “klassik bank” adlandıracağıq) başlıca fərqi öz əməliyyatlarında əvvəlcədən standart faizlərin tətbiq edilmə- məsidir. İslam bankı faizsiz bankçılıq əməliyyatlarını İslam etikası çərçivəsində həyata keçirən banklara deyilir. Yəni, daha dar çərçivədə fəaliyyət göstərir. Məsələn, faizsiz bankların ayırdığı vəsaiti pivə istehsalına sərmayə kimi ayırmaq olmaz deyə bir qanun yoxdur. Tutaq ki, Commerzbank faizsiz fəaliyyət göstərən bir filial açıb. Əgər istəsə cəlb etdiyi vəsaitlə pivə zavodu açar və istehsal olunan məhsulun satışından banka vəsait qoyan müştərilərə əvvəlcədən müəyyənləşdirilən payı gəlir olaraq ödəyə bilər. Lakin, İslam bankı şəriətin qadağa qoyduğu heç bir fəaliyyət növünə vəsait ayıra bilməz. Bura sələmçilik, spirtli içkilərin istehsalı, donuz əti və donuz əti məhsulları, İslam dininin qadağa qoyduğu istənilən fəaliyyətin reklamına və təbliğatına vəsaitin ayrılması və s. daxildir. Göründüyü kimi faizsiz bank klassik bankla islam bankı arasında mövqe tutur. Klassik banklar bütün növ əməliyyatları həyata keçirirlər. Bu banklar həyata keçirdiyi əməliyyatlar qarşılığında istər faiz, istərsə də komisyon haqqı ala bilər. Faizsiz banklar klassik bankların həyata keçirdiyi bütün əməliyyatları həyata keçirirlər. Lakin, klassik banklardan fərqli olaraq faizsiz banklar heç bir əməliyyatda faiz tətbiq etmirlər. Bu bankların həyata keçirdiyi əməliyyatlarda şəriət qaydalarına əməl etmələri şərti tam olaraq qarşıya qoyulmur. İslam bankları isə faizsiz bank kimi fəaliyyət göstərir, lakin bu bankların həyata keçirdikləri əməliyyatlar mütləq şəriət qaydalarınauyğun olmalıdır. Formul şəklində yazılsa bu aşağıdakı kimi olar: Faizsiz bank = Klassik bank – faiz İslam bankı = Faizsiz bank – şəriət qanununa zidd olan əməliyyatlar İslam bankçılığının mövcud olması üçün bütün iqtisadi sistemin bunu tamamlaması lazımdır. Məsələn, Türkiyədəki iştirak banklarını islam bankları yox, faizsiz banklar kimi verə bilərik. İrandakı bankçılıq sistemi isə islam bank sistemi sayılır. Praktikada isə belə bir vəziyyət mövcuddur. Faizsiz bankların demək olar ki, hamısı islam bankı çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Çünki, bu 20-ci əsrdə İslam olkələrində sənayeləşmənin surətlənməsi və 70-ci illərdə neftin qiymətində kəskin artım, xüsusilə, Fars körfəzi ölkələrində külli miqdarda gəlir bu vəsaiti yönləndirə biləcək qurumlar tələbini irəli sürdü. Bunu görən bir sıra dövlət rəsmiləri və alimlər daha əvvəlcədən mövcud olan nəzəri və praktiki məsələləri daha yeni üsulla tətbiq etmək qərarına gəldilər. Faizsiz bankların diqqət mərkəzində olan biznes plandır. Bu işin risk səviyyəsinin az, gəlirliliyi- nin çox olması, əxlaq normalarına cavab verməsi, şəriətə zidd olmaması və s. vacib götürülür. Bu isə iqtisadiyyatda stimul yaradır. Bu gün dünyada faizsiz bankçılığın idarə etdiyi fondların cəmi 2 trilyon dollara yaxındır və müş- tərilər həm İslam ölkələrindən, həm də Avropa, Amerika və Uzaq Şərq ölkələrində yaşayanlardandır. 50-dən çox maliyyə aləti, 75 ölkə və 700-dən çox maliyyə qurumunu əhatə edən faizsiz bankçılıq bazarının 2020-ci ildə 6.5 trilyon dolları keçəcəyi proqnozlaşdırılır. Hətta 2025-ci ildə dünyadakı müsəlmanların əmanətlərinin 50%-ni faizsiz banklara yatıracağı ehtimalı da vardır. Keynsçilik nəzəriyyəsinin banisi olan C.M.Keynsə görə ideal cəmiyyətdə faiz səviyyəsi 0% olmalı, yəni faiz olmamalıdır. Faizin iqtisadi cəhətdən ziyanları: 1)
Tələb dairəsini məhdudlaşdırır; 2)
Təklifin stimullaşdırılması meylinin qarşısını alır; |