Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİ ARASINDA EGEMENLİK PROBLEMİ VE ANAYASA ÇALIŞMALARI Elmin İSAYEV
- BƏLƏDİYYƏLƏRİN MALİYYƏ PROBLEMİ VƏ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ ZülfiyyəSADIQOVA
- MÜƏSSİSƏLƏRİN SƏMƏRƏLİ FƏALİYYƏTİNDƏ VAXTIN İDARƏ EDİLMƏSİNİN ROLU VƏ ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ
|
Cədvəl 1. Xəzinədarlıq orqanlarının rolu və tətbiq edilmiş alətlər Ölkələr Xəzinədarlıq orqanlarının rolu Xəzinədarlıq orqanları tərəfindən tətbiq edilmiş alətlər ABŞ hiperaktiv büdcə təxsisatları Böyük Britaniya hiperaktiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər Yaponiya passiv büdcə və xəzinə (kassa) məhdudiyyətləri Fransa aktiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər Avstraliya aktiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər Kanada passiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər İtaliya passiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər Almaniya passiv büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər
Xarici ölkələrdə xəzinədarlıq fəaliyyətinin öyrənilməsi göstərir ki, bütün hallarda büdcənin xəzinədarlıq icrasının vahid metodikası mövcud deyil. Xəzinədarlıq orqanlarının struktur və funksional xüsusiyyətləri tarixi inkişaf prosesində şəklini dəyişirdi, əsas səbəb isə ölkələrin dövlət hakimiyyəti orqanlarının və ictimai-iqtisadi sistemdə baş verən dəyişikliklərin nəticəsində əmələ gələn təsirlər idi.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
732 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
733 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION III ECONOMICAL SCIENCES Public Administration IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
734 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİ ARASINDA EGEMENLİK PROBLEMİ VE ANAYASA ÇALIŞMALARI Elmin İSAYEV Vergiler Nazirliyi yanında Vergi Cinayetlerinin İbtiadi Araşdırılması Departamenti i_elmin@hotmail.com AZERBAYCAN
Avrupa Birliği üye sayısının giderek artması, bürokratik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu karmaşık ortamı düzenlemek için üye devletlerin yetki niteliklerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla hazırlanan Anayasa Taslağı, dağınık halde bulunan hukuksal metinleri bir araya getirerek Birliğin hukuksal çatısını oluşturmuştur. Avrupa yapılanması içinde demokrasi, saydamlık ve etkinliğin sağlanarak, Birliğin hukuki araçlarının basitleştirilmesi ve Temel Haklar Şartı’na işlerlik kazandırılmasını temel alan Anayasal Anlaşma’nın geçerliliği, her bir üye devletin iradesinden kaynaklanmaktadır. Yani taslağın yürürlüğe girebilmesi için her üye devletin kendi belirlediği prosedürler (referandum ve/veya parlamento onayı) çerçevesinde anayasayı onaylaması gerekmektedir. Ancak Birliğin kurucu iki üyesi olan Fransa ve Hollanda da anayasanın reddedilmesi ile AB’nin siyasi entegrasyonu büyük bir darbe almış ve belgenin geleceği belirsizliğe gömülmüştür. Avrupa Anayasası`nın duraklama sürecinde gerçekleştirilen Zirve toplantılarında Taslağı yeniden hayata döndürmenin yolları aranmış ve Lizbon Antlaşması`nda karar kılınmıştır. Daha demokratik, katılımcı ve şeffaf bir Avrupa`yı hedefleyen Antlaşma`da, Anayasa`nın özüne sadık kalınarak tepki çeken bölümlerde düzenlemelere gidilmiştir. Onay sürecinde bu kez yalnızca parlamento yöntemi benimsenmiş, ancak İrlanda, Anayasası gereği referanduma başvurmak zorunda kalmıştır. Haziran 2008 tarihinde yapılan referandumla Antlaşma`yı reddeden İrlanda, AB`den bazı güvenceler istemiştir. Polonya ve Çek Cumhuriyeti`nin de ancak İrlanda`dan olumlu sonuç çıkması halinde Antlaşma`ya onay vereceklerini açıklamasının ardından, Birlik İrlanda`ya bazı ödünler vermeyi kabul etmiştir. Egemenlik, devletler kamu hukukunun üzerinde özenle durduğu en popüler çalışma konusudur. Modern devletin, bu kavram üzerine inşa edildiği ve devletin teşekkülünde ülke ve insan topluluğu gibi unsurlar, egemenlik olmadan bir anlam ifade etmezler. Diğer yandan, dünya üzerindeki devletle- rin, ekonomi, teknoloji ve sosyal alanlarda karşılıklı bağımlılık ilişkisi tesis ederek ulus-üstü örgütlere katılması, kaçınılmaz olarak devletin egemen statüsünde yeni düzenlemelere ve esnemelere sebebiyet vermiştir. Avrupa Birliği (AB), ulus-üstü örgütlere verilebilecek en başarılı örnektir. AB entegrasyonu, üyesi olan devletlerin, ulus-devletlere has bir takım hükümranlık haklarının Birlik yönetimine dev- redilmesini icap ettirmektedir. Bu çerçevede, AB Hukuku, bir yandan üye devletlerin iç hukuklarının üzerinde bir yere kendini yerleştirirken, diğer yandan üye devletlerin iç hukukları üstünde doğrudan etki yaratarak üstünlük sağlamaktadır. Avrupa Birliği üye sayısının giderek artması, bürokratik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu amaçla hazırlanan Anayasa Taslağı, dağınık halde bulunan hukuksal metinleri bir araya getirerek Birliğin hukuksal çatısını oluşturmuştur. Söz konusu taslağın yürürlüğe girmesi ve hukuksal geçerlilik kazanması üye devletlerin onayına bırakılmıştır. Onay süreci, bazı ülkelerde parlamentolar yolu ile bazılarında ise halkoyuna başvurularak işlemiştir. Ancak Anayasa Taslağı, federal bir devleti çağrıştıracak unsurlar içermesi ve ulusal egemenlikleri tehdit etmesi gibi nedenlerle üye devletlerden tepki toplamıştır. Nitekim Fransa ve Hollanda referandumlarından çıkan “Hayır” sonuçları, diğer ülkelerin onay süreçlerini de olumsuz etkileyerek Taslağı rafa kaldırmıştır. AB Anayasası, AB'nin temelini oluşturan kurucu antlaşmaları ve bugüne kadar onları değiştiren tüm ek antlaşmaları tek ve yeni bir metinde bütünleştirmekte ve AB'ye tüzel bir kişilik kazandırmak- tadır.
Ekonomik ve ticari alanlarda sağladığı başarılardan cesaret alarak son dönemde kendi içinde derinlesmeyi ve kurumsallasmayı gündemine almıştır. Bu amaçın gerçekleştirilmesi için anayasa taslağı hazırlanarak üzerinde liderler düzeyinde uzlaşma sağlanmıştır. AB Anayasası’nın yürürlüğe girebilmesi için, üye ülkeler tarafından, kendi iç anayasal gerek- lerine uygun olarak, onaylanması gerekmektedir. Bazı devletlerin iç hukukları referandumu öngör-
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
735 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan mekte olup, her bir devletin uygulama tarzı henüz belli değildir. Bununla birlikte, AB Anayasasının kabulü için referandum, üye devletlerintercihidir; anayasa kabul için böyle bir şart öngörmemektedir. Çoğunlukla AB bürokratları tarafından hazırlanan ve liderler zirvelerinde son şekli verilen Anayasa Taslağı halkın önüne gelince yasanan gelişmelerden memnuniyetsizliğini oylarıyla ortaya koymuştur. Fransa ve Hollanda’da halkı Avrupa Birliği liderlerinin anayasası olarak görüldügü Anayasaya hayır oyu vererek açık bir tavır almıştır. AB’nin kurumsal reform sürecindeki hedeflerinden biri olan demokrasiden özellikle Lizbon (reform) anlaşması sürecinde uzaklaştığıdır. Çoğu ülkede siyasal yöneticiler ret korkusuyla ve kurumsallaşmanın devam etmesi adına Lizbon Antlaşması’nı halkoyuna sunmamıştır. Bu durum AB’de elit yönetici tabaka ile Avrupa halkları arasındaki mesafenin açılması şeklinde ve bir demokrasi açığı olarak yorumlanabilir. Uluslararası hukukun kişilerinden sayılan uluslararası örgütlerin bir türü olan ulus-üstü örgüt şeklinde ortaya çıkan Avrupa Birliği, kendine özgü nitelikleriyle uluslararası hukuktan ayrılarak kendi hukukunu yaratmıştır. Bu hukukta, gerek Avrupa Anayasası gerekse Lizbon Antlaşması, Avrupa Birliği gündemini uzunca bir süre meşgul eden ve küresel platformda da adlarından sıklıkla söz ettiren belgeler olmuşlardır. Avrupa Anayasası`nın reformize edilmiş hali olan Lizbon Antlaşması ile AB`nin amaçlarına ne derece yaklaşacağı ilerleyen zamanlarda belli olacaktır.
BƏLƏDİYYƏLƏRİN MALİYYƏ PROBLEMİ VƏ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ ZülfiyyəSADIQOVA Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC) sadiqova-zulfiyye@mail.ru AZƏRBAYCAN
Bələdiyyələrin yaradılması Azərbaycanın dövlət quruculuğunda yeni mərhələ olmuşdur. Bələdiyyələr yaradılarkən onlara öz fəaliyyətində müstəqillik verilib, regional sosial-iqtisadi inki- şafda yerli özünüidarə orqanları üçün özünəməxsus məsuliyyət və vəzifələr müəyyənləşdirilib. Bələdiyyələrin qarşısında duran vəzifələri yerinəyetirmək üçün müxtəlif şərtlər tələb olunur. Bu şərtlərin arasında əsas yeri bələdiyyələrin geniş maliyyə potensialına malik olmasını tutur. Bələdiyyə maliyyəsi yerli əhəmiyyətli məsələlərin həlli üçün maliyyə resurslarının formalaşması, bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan sosial-iqtisadi münasibətlərin məcmusudur. Azərbaycanda bələ- diyyələrin maliyyəsinin təşkili məsələləri ilk növbədə "Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu olmaqla, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “Bələdiy- yələrin statusu haqqında”, “Bələdiyyələrin Əraziləri və Torpaqları Haqqında”, “Bələdiyyələrin su təsərrüfatı haqqında”, “Yerli vergilər və ödənişlər haqqında”, “Dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları və digər normativ aktları ilə tənzimlənir. Yerli özünüidarə orqanlarına demokratiyanın əsas prinsipi olaraq yerlərdə əhalinin rifahının təmin olunması üçün bir sıra səlahiyyətlər, vəziflələr verilmişdir. Qanunvericilikdə də öz əksini tapdığı kimi bələdiyyələr bu səlahiyyətləri yerinə yetirmək üçün maliyyə malik olmalıdır. Hazırda yerli özünüidarənin maliyyəsinin əsaslarını: Bələdiyyə mülkiyyəti; Yerli özünüidarənin yerli büdcəsi və digər maliyyə resursları; Dövlət mülkiyyətində olub yerli özünüidarə orqanlarının istifadəsinə verilən əmlak, əhalinin tələbatlarının ödənilməsinə xidmət edən qanunda nəzərdə tutulan digər mülkiyyət təşkil edir. Yerli özünüidarələrin büdcəsinin formalaşmasmasında sadaladıqlarımızla yanaşı dövlət yardımları da xüsusi yer tutur. Bu yardımlar həm maliyyə tarazlaşdırmalarında həm də ərazinin sosial- iqtisadi inkişafında və əhaliyə keyfiyyətli xidmət göstərilməsində mühüm rol oynayır. Dövlət büdcəsindən yerli büdcələrə məqsədsiz (dotasiya) və məqsədli transferlər (subsidiya və subvensiya) verilə bilər. Qanunvericiliyə görə dotasiyalar yerli büdcələrə onların gəlir və xərclərini tənzimləmək məqsdilə əvəzsiz verilir. Dövlət büdcəsindən yerli büdcələrə ayrılan dotasiyaların həcmi il ərzində orta hesabla 3.5 mln.manat səviyyəsində olur. Azərbaycanda bələdiyyələrin maliyyə imkanlarının IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
736 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan artırılmasında dotasiyaların rolu böyükdür. Bütün dünyada belə yardımlar verilir. Ayrı-ayrı ölkələrdə dövlət yardımlarının, yəni dotasiyaların bələdiyyələrin ümumi büdcə gəlirlərində payı 50 faizdən yüksəkdir. Skandinaviya ölkələrində, postsovet ölkələri olan Estoniyada bu göstərici 50 faizdən də yuxarıdır. Azərbaycanda isə dövlətin ayırdığı dotasiya bələdiyyələrin ümumi büdcəsinin 7 faizini təşkil edir. Qeyd etdiyimiz ki, Azərbaycanda bələdiyyələrə dövlət yardımlarının ediməsi effektiv deyil. Ümumiyyətlə bələdiyyələrin fəaliyyətinin təşkil edilməsində əsas amil olan maliyyə məsələlərində bir sıra problemlər vardır. Bunlar həm nəzəri konseptual əsaslarda, həm də praktikada özünü göstərir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda bu orqanın yaşı çox deyil və bir sıra problemlərin yaranması təbiidir. Mövcud problemlərin həlli və davamlı inkişaf üçün bir sıra addımlar atılmışdır ki, bunların sırasında “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda edilən iki dəyişikliyi qeyd edə bilərik. Hər iki dəyişiklik bələdiyyə büdcələrinin gücləndirilməsi məqsədi daşıdığından çox əhəmiyyətlidir. Birinci dəyişiklik “Büdcə sistemi haqqında” qanunun 32-ci maddəsində edilib. Dəyişiklikdən öncə də bələdiyyələrə dövlət maliyyə dəstəyinin verilməsi ilə bağlı müddəalar var idi. Lakin konkret və aydın deyildi. Qanunda subvensiyanın ayrılmasının konkret mexanizminin olmaması praktikada onun müəyyən problemlərə səbəb olurdu. İndiyədək qanunvericiliyin yaratdığı subvensiya imkanından bir neçə bələdiyyə yararlana bilmişdir. Artıq konkret müddət də daxil olmaqla subvensiyanın ayrılması mexanizmi ortaya qoyulub. İkinci dəyişiklik isə bələdiyyələrə ayrılan dotasiyaların məbləğinin müəyyənləşdirlməsi ilə əlaqədardır. Belə ki, Dəyişikliyə qədər maliyyə vəziyyətindən, böyüklüyündən-kiçikliyindən asılı olmayaraq bütün bələdiyyələrə demək olar ki, bir-birindən o qədər də fərqlənməyən dotasiyalar ayrılırdı. Düzdür, qanunvericilkdə dotasiyaların yuxarı həddinin hesablanması zamanı əhalinin sayı və ölkənin maliyyə ehtiyatlarının formalaşmasında onun xüsusi çəkisi və digər amillər nəzərə alınması göstərilirdi. Lakin reallıqda qanunun bu tələbi nəzərə alınmırdı. Artıq dotasiyanın yuxarı həddinin yox, həddinin hesablanması üçün konkret kriteriyalar müəyyənləşdirilirib. Bunlar bələdiyyənin ərazisində yaşayan əhalinin sayı, ölkənin maliyyə ehtiyatlarının formalaşmasında onların xüsusi çəkisi, bələdiyyənin gəlir və xərcləri, bələdiyyəyə daxil olan yaşayış məntəqələrinin cəbhə xəttində, sərhəd zonasında, yüksək dağlıq ərazidə yerləşməsi, yerli əhalinin yaşayış səviyyəsi, nəzərdə tutulan sosial-iqtisadi layihələrdir. Edilən dəyişikliklər bələdiyyələrə ayrılan dotasiyanın məbləğinin artırılması ilə xidmət səviyyəsinin və əhalinin rifahının yüksəlməsinə istiqamətlənir. Bələdiyyə maliyyəsinin əsasını təşkil edən büdcə münasibətləri ilə yanaşı bələdiyyə kredit münasibətləri də bələdiyyərin fəaliyyətində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu məsələ Avropa Xartiyasında da öz əksini tapmışdır. Belə ki, Yerli Özünüidarəyə dair Avropa Xartiyasının 9-cu maddəsinin 1 və 4-cü bəndlərinin tələblərinə əsasən, yerli özünüidarə qurumları milli iqtisadi siyasət çərçivəsində kifayət qədər maliyyə vəsaitlərinə malik olmaqla yanaşı, onların əsaslandığı maliyyə sistemləri yetərincə müxtəlif və çevik olmalıdır. Bu yanaşmanın mahiyyəti odur ki, sözügedən orqanların maliyyə vəsaitlərinin bir hissəsini yerli vergi və rüsumlar, digər bir hissəsini dövlətin ayırdığı tarazlaşdırıcı transfertlər təşkil etdiyi halda, yerdə qalan hissəsini də məhz kapital bazarından əldə olunan vəsaitlər formalaşdırmalıdır. Belə ki, Xartiyanın elə həmin maddəsinin 8-ci bəndində qeyd olunur ki, yerli özünüidarə orqanları qanunvericiliyə riayət etməklə milli borc kapitalı bazarından istifadə imkanına malik olmalıdır. Dünya təcrübəsində bələdiyyələrin borc bazarına çıxışı iki yolla təmin olunur: bələdiyyə istiqrazlarının buraxılması vasitəsilə qiymətli kağızlar bazarı vasitəsilə borclanma; maliyyə-kredit institutlarından birbaşa borclanma (kreditlərin götürülməsi). Azərbaycanın mövcud bank qanunvericiliyi bələdiyyələrin kreditləşməsi üçün hər hansı hüqüqi məhdudiyyətlər qoymur. Belə ki, mövcud şəraitdə Azərbaycan bələdiyyələrinin kreditləşməsi üçün hüquqi manelər olmasa da, yerli özünüdarə qurumlarının maliyyə bazarlarına çıxışının yoxluğu da faktdır. Belə vəziyyətin əsas səbəblərindən biri bələdiyyələrin kredit götürmək üçün girov təminatı məqsədilə zəruri əmlaka malik olmamasıdır. Nəhayət, bələdiyyələrin borc bazarına çıxışına maneə olan əsas səbəblərdən biri də bələdiyyələrin zəruri bilik və bacarıqlara, xüsusilə də kredit alətlərilə işləmək üçün zəruri strategiyaya malik olmamasıdır. Bələdiyyələrin kapital xərclərinin maliyyələşdirilməsi üçün strateji proqrama malik olması son dərəcə mühümdür. Həmin proqramda qısa, orta və uzun müddətli dövr üçün kapital xərclərinə real ehtiyaclar, kapital qoyuluşları üzrə prioritet istiqamətlər, planlaşdırılan hər bir layihə üzrə maliyyəşdirmənin müxtəlif variantları öz əksini tapmalıdır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
737 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Bələdiyyələrlə bağlı qeyd olunan problemlərin yaranma səbəbini birbaşa qanunvericiliklə əlaqələndirmək olmaz. Çünki bələdiyyə ilə əlaqəli qanunlarda maliyyə məsələləri əksərən öz ifadəsini tapmışdır. Təbii ki, dünya standartlarına uyğun bələdiyyə fəaliyyətini təmin etmək üçün qanunlarda bir sıra əlavələrə, dəyişikliklərə ehtiyac vardır. Xüsusilə kredit münasibətləri ilə əlaqəli bələdiyyələrin kredit almaq meyarının, müddətinin, qaytarılma şərtlərinin qanunda öz ifadəsini tapması problemin həlli üçün tərəfimizdən təklif olunur. Eyni zamanda islahatların, dəyişikliklərin və praktiki təkliflərin verilməsi üçün bələdiyyələrdə ixtisaslı kadrlara ehtiyac vardır. Bu problemin həlli üçün bələdiyyələrə məhz bu sahədə ixtisaslaşan kadrların cəlbi məqsədli stimullaşdırıcı tədbirlər planının hazırlanması tərəfimizdən təklif olunur. Nəticədə, fikrimizcə mövcud problemlərin həlli istiqamətində qeyd olunan addımların atılması və daimi tərəqqi istiqamətində dəyişiklər ilə bələdiyyələrin arzu olunan səviyyədə xidməti təmin ediləcəkdir.
MÜƏSSİSƏLƏRİN SƏMƏRƏLİ FƏALİYYƏTİNDƏ VAXTIN İDARƏ EDİLMƏSİNİN ROLU VƏ ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ
Qafqaz Universiteti
AZƏRBAYCAN
Mücərrəd anlayışların dəqiq tərifini müəyyənləşdirmək olduqca çətindir. Tərifinin verilməsi çətin olan anlayışlardan birisi də vaxtdır. N. Genç vaxtın ölçülərinin, eninin, uzunluğunun, dərinliyinin olmaması kimi səbəbləri əsas götürərək vaxta tərif verməyin demək olar ki, qeyri-mümkün olduğunu bildirmişdir. Bu şərtlər vaxt anlayışına fərqli fikir və mövqelərin olmasına gətirib çıxarmışdır. Vaxt amili fərdlərin və müəssisələrin istifadə etdiyi rəqəmsal və mexaniki saat deyildir. Vaxtın müəyyən edilməsi üçün istfadə edilən təqvim və saat kimi ünsürlər keçən vaxtın təqib edilməsinə və ölçülməsində rol oynayır. Drucker vaxtı “ən məhdud” və “bənzəri olmayan”, Mac Kenzie “olduqca həssas” olaraq qiymətləndirmiş, Lakien isə “vaxt həyatdır və ən başlıca resursdur” fikirlərini irəli sürmüşdür. Vaxt olduqca dinamik prossesdir. Vaxt anlayışı hər hansı bir hərəkətin olduğu yerdə mövcuddur. Başqa sözlə desək, hərəkət yoxdursa vaxt anlayışı da mövcud olmayacaqdır. Bir anlıq dünyada və kainatda hərəkət edən bütün varlıqların fəaliyyətini dayandırdığını düşünsək, analamaq mümkündür ki, belə mühitdə vaxt anlayışından söz gedə bilməz. Beləliklə vaxtın bir neçə xüsusiyyətini aşağıdakı kimi qeyd edə bilərik: a. Vaxt unikal resursdur b. Vaxt kainatda ən məhdud resursdur c. Vaxt şəxslə əvəz edilə bilməz d. Vaxtı pul kimi yığmaq mümkün deyildir e. Vaxt mexanizmlər kimi yandırıla və ya söndürülə bilməz f. Vaxt xammal kimi tədarük edilə bilməz g. Vaxt istənilən halda əvvəlcədən müəyyən edilmiş dərəcədə keçir h. Vaxt hamıya mövqeyindən asılı olmayaraq eyni həcmdə bəxş edilmişdir i. Vaxt digər məhdud resurslar kimi idarəedilə və məntiqli istifadə edilə bilər. Məhdud qaynaq olan vaxt ən dəyərli xəzinədir. Nə bankda saxlanıla, nə də satıla bilər. Onu sadəcə ya yaradıcı şəkildə istifadə edə, ya da zərər edə bilərsiniz. Göründüyü kimi vaxt digər müəssisə resursları arasında ən vacib resursdur. Vaxtı yeniləmək qeyri-mümkündür. Səmərəli ya da səmərəsiz istifadə olunmasından asılı olmayaraq, vaxtı geriyə qaytarmaq mümkün deyil. Lakin, digər resurslara nəzər salsaq onların yenidən bərpasının mümkün olduğunu rahat şəkildə bildirə bilərik. Belə ki, vacib ünsürlərdən biri olan pul olduqca çox tapıla bilən ünsürdür. İqtisadi artıma məhdudiyyət yaradan investisiyanın təklifinin tələbdən daha çox olduğu bəllidir. Digər məhdud resurslardan olan insan qaynaqları effektiv işçilərin əsasən azlıq təşkil etdiyi halda başqa yerdən cəlb edilə bilər. Lakin heç kəs IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
738 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan vaxtı başqa yerdən əldə edə edə və ya yönləndirə bilməz. Buna görə də peşəkar idarəedicilər vaxtın məhdud faktor olduğunu başa düşür və vəzifələrinə görə deyil vaxtlarına görə planlaşdırmaqdadırlar. Əlavə olaraq, vaxt dilindən, dinindən, cinsindən, yaşından və vəzifəsindən asılı olmayaraq hər kəsə bərabər olaraq paylanmış zəruri resursdur.Yəni, hər kəsin gündə 24 saatı, həftədə 7 günü vardır. Son zamanlarda texnika və texnologiyada olan dəyişikliklər və inkişaf müəssisələrdə vaxtın idarə edilməsi yönündə fikirləri dəyişdirmişdir. Belə ki, internet, e-mail və s. vasitəsilə informasiya artıq əlçatmaz deyil və prosseslərin bu şəkildə idarə olunması müəssisə rəhbərlərinə vaxtın dəyişən şərtlərinə görə qərarlarını dəyişə bilmək imkanı yaratmışdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində məhsuldarlıq, insan resurslarının müəssisə daxilində fəaliyyəti, eləcə də büdcənin planlaşdırlması olduqca əhəmiyyətli yerə gəlmişdir. Buna paralel olaraq, vaxtın idarə edilməsi də üst sıralarda yer almağa başlamışdır. Çünki vaxt dəyərlidir və müəssisələrin səmərəli təşkil olunması və məhsuldarlığın artırılması üçün yaxşı idarə edilməlidir. Vaxtın idarə edilməsi ilk dəfə müəssisə rəhbərlərinin vaxtı daha yaxşı idarə etməsi üçün Danimarkada yaradılmış və inkişaf etdirilmişdir. Vaxtın idarə edilməsində əsas fikir odur ki, günün ən kiçik hissəsinin belə düzgün planlaşdırılması müəssisələrdə məhsularlığın təminatına dəstək olur. Buna görə də vaxt amili müəssisə rəhbərlərinin məqsəd və hədəfə çatmaqda istifadə edə biləcəyi ən vacib resurslardan biri kimi qeyd oluna bilər. Vaxt olduqca zərif resursdur. Çünki onu saxlamaq deyil sadəcə istifadə etmək mümkündür və yalnış istifadə edilərsə yenidən bərpası mümkün deyildir. Bu, istər müəssisələrdə biznesin inkişafı üçün idarəetmə obyekti, istərsə də ayrı-ayrı fərdlərin vaxtlarını daha yaxşı keçirməsi üçün əhəmiyyətli obyekt olaraq olduqca vacibdir. Vaxtın idarə olunması müəssisədə kadrların nəticəyə çatmaqda məntiqli olaraq vaxtdan istifadə etdiyi uzun və ya qısa müddətli period kimi müəyyən oluna bilər. Vaxtın effektiv idarə edilməsi Azərbaycanda rəhbərlərin qarşılaşdığı çətinliklərdən birisidir. Vaxtın idarə olunması biznesdə ən çox danışılan mövzulardandır. Səbəbsiz də deyil. Çünki vaxt: - Ən dəyərli resursdur -Vaxt puldur -Vaxt məhduddur -Hər bir işin vaxt məhdudiyyəti var -Vaxt bizi gözləmir Vaxtın daha səmərəli idarə olunmasına tələbat da elə burdan yaranır. Hər kəsə gün ərzində eyni qədər verilən, dəyişilə bilməyən, artırıla bilməyən aktiv kimi onun daha səmərəli idarə olunması zəruridir. Vaxtın idarə edilməsinin əsas səbəbləri kimi aşağıdakıları qeyd edə bilərik: Səmərəliliyin təmin olunması; Müəyyən edilən hədəflərə çatmaq; Karyeranın imkanlarının böyüdülməsi; Vəzifə təsnifatlarının uyğun bölüşdürülməsi. Son dövrlərdə vaxtın kifayət qədər olmamaması hər bir fərd üçün problem halına gəlmişdir. Xüsusilə, peşəkar iş mühitində məhdud zaman daxilində bir neçə işi həyata keçirmək məcburiyyətində qalmışdırlar. Müəyyən vaxt daxilində işlərin həyata keçirilə bilməməsi insanları vaxtla bağlı daha vacib addımlar atmağa sövq etmişdir. Buna görə də, vaxtın idarə edilməsi mövzusu fərdi inkişaf mövzularında siyahının ilk pilləsində yer almışdır. Vaxtın idarə edilməsi məqsədlərə və hədəflərə çatmaq üçün olduqca vacib resurs olan vaxtın səmərəli və məhsuldar istifadəsidir. Vaxtın idarə edilməsində əsas mərhələ mövcud zaman daxilində edilə biləcəklərin planlaşdırılmasıdır. Əlbəttə ki, vaxtı sadəcə işləyərək keçən müddət kimi düşünmək, vaxtın idarə edilməsi demək deyildir. Bu halda, sadəcə, vaxtın fərdləri idarə etdiyini demək mümkündür. Vaxtı səmərəli idarə etmək anlayışı hər bir saatın, dəqiqənin müəyyən olunmış məqsəd və hədəfləri planlaşdıraraq istifadə etmək mənasında istifadə oluna bilər. Vaxtın idarə edilməsi baxımından əsas şərt, hər bir fəaliyyət sahəsinə ayrılan vaxtın istifadəsi və bir sahədən digər sahəyə bölüşdürülməsinin müəyyən edilməsidir. Bu, - müasir idarəetmənin təsiri ilə işçilər daha yaxşı məhsul istehsal edə bilir, hadisələri nəzarətdə saxlaya bilir və vaxt və enerjilərini daha məhsuldar və səmərəli istifadə edə bilirlər. Bunun nəticsəsində əldə olunan vaxt daha geniş planlar qurulmasına, yeni fikirlərin üzə çıxarılmasına və yeni layihələrin icra olunmasına, bacarıq və qabiliyyətlərin inkişaf etedirilməsinə, işçilərin özlərin vaxt ayırmasına şərait yaradır.
|