Şəkil 1. Leu 1 Ala2 Phe3 tripeptid molekulunun ən aşağı enerjili konformasiyasının elektron sıxlığının paylanması.
Hesablamalar nəticəsində molekulun bütün aşağı enerjili konformasiyaların ikiüzlü bucaqların
qiymətləri və qalıqlararası qarşılıqlı təsirlərin enerji payları müəyyən edilmişdir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
71
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
LEU-CYS DİPEPTİD MOLEKULUNUN KONFORMASİYA
XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN VƏ ELEKTRON QURULUŞUNUN TƏDQİQİ
Səmra BABAXANLI
Qafqaz Universiteti
semra-2014@mail.ru
AZƏRBAYCAN
Niftalı QOCAYEV
Qafqaz Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti
nqocayev@qu.edu.az
AZƏRBAYCAN
Leu-Cys dipeptid molekulunun konformasiya imkanları molekulyar mexanika üsulu ilə
öyrənilmişdir. Bu üsula əsaslanaraq Leu-Cys dipeptid molekulunun mümkün olan konformasiyaları
müəyyən edilmiş, aparılan müqayisələr nəticəsində enerji baxımından ən aşağı enerjiyə malik
konformasiyalar təsbit edilmişdir. Leu-Cys dipeptid molekulunun müəyyən olunmuş bütün
konformasiyalarının enerji və həndəsi parametrləri, kiçik enerjili stabil konformasiyalarda elektron
sıxlıgının paylanması örənilmişdir.
Təqdim edilmiş Leu-Cys dipeptidinin fəza quruluşu Nəzəri Konformasiya analizi üsulu ilə polyar
mühitdə (dielektrik sabiti ε=10) tədqiq olunmuşdur. Konformasiya məsələlərinin həlli zamanı
N.M.Qocayev, L.İsmayılova və İ.S.Maksumov tərəfindən tərtib edilmiş universal proqram
alqoritmindən istifadə edilmişdir. Enerjinin minimumlaşması birinci tərtib törəmələrə görə aparılır.
İkiüzlü bucaqların hesablanması İUPAC-İUB nomenklaturasına əsasən aparılmışdır. Qalıqların
konformasiyasını
, ikiüzlü bucaqlarının aşağıdakı sahələrə Ramaçandran xəritəsinə uyğun gələn
hərflərlə işarə edirlər: R (
=-180000, =-180000 ); B (=-180000, =00 1800); L (=001800,
=00 1800); P (=001800, =-180000 ). Hərflərin (R,B,L,P) indeksləri yan zəncirin vəziyyətini
xarakterizə edir : 1 rəqəmi
00 1200, 2 rəqəmi 1200 -1200, 3 rəqəmi -1200 00 sahələrinə
uyğundur.
Peptidlərin quruluşu konformasiya, forma və şeyp anlayışları ilə xarakterizə olunur.
Konformasiya latinca (conformation) forma, yerləşmə deməkdir. Molekula daxil olan fraqmentlərin
birqat rabitələr ətrafında rabitə uzunluqları dəyişmədən fırlanması nəticəsində fəzada aldığı müxtəlif
formalara konformasiya deyilir. Əsas zəncirin quruluşu molekulu təşkil edən ayrı-ayrı amin turşu
qalıqlarının formaları ilə müəyyənləşir. Şəkil 1. Bu molekul 2 aminturşu: leytsin və sistein aminturşu
qalığından ibarətdir.
Şəkil 1. LEU1 –CYS 2 dipeptidinin quruluşu.
Leu-Cys dipeptid molekulu 33 atomdan və 11fırlanma bucağından ibarətdir. Hesablama zamanı
216 konformasiya nəzərdən keçirilmişdir. Leu-Cys dipeptidi iki amin turşusu qalığından ibarətdir.
Birinci qalıq Leu (leysin) qalığıdır. Leu 19 atomdan ibarətdir. Onun şaxəli yan zənciri var. Leysinin
yan zənciri hidrofob (yəni sudan qorxan) xarakter daşıyır. İkinci qalıq isə Cys (Sistein) qalığıdır. Cys
11 atomdan ibarətdir. Onun yan zəncirində kükürd yerləşir (SH qrupu). Sisteinin yan zənciri polyardır.
Leu qalığının əsas zəncirində φ ve bucaqları, yan zəncirində isə 4fırlanma χbucaqları mövcuddur.
Cys qalıgı φ və bucaqlarından başqa 2 χ bucaqları vardır.
Dipeptid molekulunda yaranan hidrogen rabitələri, qlobal və ona yaxın optimal konformasiyalara
uyğun ikiüzlü bucaqların qiymətləri təyin edilmişdir. Molekulun hər iki şeypinə uygun stabil
konformasiyalarında hidrogen rabitələri əmələ gəlir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
72
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Cədvəl 1. Leu-Cys molekulunun e və f şeypinə aid ən optimal konformasiyalarına uyğun ikiüzlü fırlama bucaqlarının
qiymətləri.
Amin
turşuqalığı
Əsas zəncirin
bucaqları
Yan
zəncirin
bucaqları
N
Φ
ψ
ω
χ
χ
χ
χ
LEU
61
-54
126
-72
177
178
174
174
63
61
179
179
175
176
CYS
-96
-101
-58
-58
-
-
181
-62
180
179
-
-
-
-
Ümumi şəkilde qeyd etmek lazimdır ki, butun aşağı enerjili konformasiyalarda qeyri-valent
qarşılıqlı təsirlərin payi başqa təsirlərdən üstündür.
Cədvəl 2. Leu-Cys dipeptid molekulunun e və f şeypinə aid optimal konformasiyalarında yaranan daxili hidrogen
rabitələrinin parametrləri.
N
Konformasiya Atomun sıra nömrəsi Rabitənin uzunluğu
(A°)
Rabitənin enerjisi
(kkal/mol)
1 L
21
R
2
H
1
................ O
21
2.77
-0.12
2 R
21
R
3
H
23
................ O
32
2.81
-0.10
Leu-Cys dipeptid molekulunun ən əlverişli konformasiyalarının elektron quruluşu müəyyən
edilmişdir. Tədqiqatda Hyperchem proqramlar poketindən istifadə edilmişdir. Bu proqramlar
poketində kvant-kimyəvi hesablama üsullarından CNDO metodundan istifade edilmişdir. CNDO
metodu vasitəsilə Leu-Cys dipeptid molekulunun ən əlverişli konformasiyasında elektron sıxlıgı
müəyyən edilmişdir. Onun xəritəsi şəkildə göstərilmişdir.
Şəkil 1. Leu-Cys dipeptid molekulunda elektron sıxlığının paylanması.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
73
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
MAYELƏRİN HƏCMİ VƏ SƏTHİ XASSƏLƏRİ ARASINDA
MÜMKÜN KORRELYASİYA
E.Ə.EYVAZOV, A.İ.İBRAHİMLİ, G.Q.MİRZƏYEVA
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
aygunibrahimli@yahoo.com
AZƏRBAYCAN
Ümumi prinsiplərə əsaslanaraq gözləmək olar ki, kondensə olunmuş maddələrin həcmi və səthi
xassələri arasında müəyyən korrelyasiya olmalıdır. Deyilən ilk növbədə səthdə və həcimdə yerləşən
maddə hissəcikləri (atom, yaxud molekula) arasında mövcud olan qarşılıqlı təsir qüvvəsinin təbiətən,
praktik olaraq, dəyişməməsi ilə bağlıdır. Həcm üçün xarakterik olan izotermik sıxılma əmsalı ilə
səthigərilmə əmsalı arasında ehtimal edilən korrelyasiyanı araşdıraq.
Qoyulan məsələni iki fərqli yanaşmadan araşdırmaq olar. Hər iki halda fərz olunur ki, sıxlıq
qradienti mövcud olduqda maye həcminə aid nəzəriyyələr səthə də şamil edilə bilər. Sıxlıq
qradienti ilə bağlı səthi gərilmə və termik sıxılma arasında mümkün korrelyasiya “Kaxn-Hillard
nəzəriyyəsi” adlanan nəzəriyyə ilə araşdırılır. Bu nəzəriyyənin mahiyyəti aşağıdakından ibarətdir.
Mayenin həcmində statistik sıxlıq fluktuasiyası ( ρ) mövcud olduqda fluktuasiya ilə bağlı
sərbəst enerjisi (F1);
=
∙
.
(1)
ifadəsi ilə veririk. (βT-izotermik sıxılma əmsalıdır). Bir daha qeyd edək ki, (1) yalnız statistik sıxlıq
fluktuasiyası ilə bağlı yaranan sərbəst enerjidir. Sıxlıq qradienti, öz növbəsində, əlavə sərbəst enerjinin
(F2) yaranmasına gətirir. Bu enerji, (1)-ə oxşar olaraq
=
(2)
kimi yazıla bilər. (L-səthin, daha korrekt desək, səthaltı təbəqənin qalınlığıdır).
Səthi gərilmə, ümumilikdə, vahid səthə düşən (S=1) sərbəst səth enerjisi olduğundan, aydındır ki,
o, statistik fluktuasiya və sıxlıq qradienti ilə bağlı yaranan səthi gərilmə, müvafiq əmsalların cəminə
bərabərdir:
=
.
.
+
.
.
=
+
=
+
∙
(3)
Kaxn-Hillard nəzəriyyəsində fərz olunur ki, mayelərin səthi gərilməsi, sıxlıq qradienti və sıxlıq
fluktuasiyası olmaqla iki səbəb üzündən yaranır. (3)-ə əsasən
.
.
=
.
.
=
∙
.
(4)
ifadələri ilə təyin olunur.
Səthaltı təbəqənin qalınlığını xarakterizə edən L kəmiyyətini (3) və (4)-ün cəmi kimi təyin olunan
tam səthi gərilmənin L-ə görə törəməsini sıfra bərabər etməklə, yəni minimumluq şərtindən tapmaq
olar:
=
(
)
−
(
)
≡ 0 ,
(5)
(5)-dən
≃
∙
(6)
Temperatur artdıqda mayenin sıxlığı azaldığından, (6)-dan göründüyü kimi, səthaltı təbəqənin
qalınlığı da kiçilməlidir. Fiziki baxımdan bu qəbulolunandır.
Tarazlıq halında fluktuasiya və sıxlıq qradienti hesabına yaranan sərbəst enerjilər biri-birinə
bərabər olduğundan (F1= F2), (1) və (2)-dən
≈ 2
∙
∙
(7)
alarıq. Statistik fluktuasiyanı (
-nu) mayenin həcmi sıxlığı ilə buxarın sıxlığı fərqi kimi yazmaq olar:
=
−
. Üçlük nöqtəsində
≫
olduğundan
≈
və (7)-dən
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
74
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
≃ 2
∙
,
(8)
Nəhayət olaraq, (8)-dən
∙
≃
(9)
alarıq. (9)-un müəyyən olunmasında mayenin fərdiliyinə heç bir məhdudiyyət qoyulmadığından,
təbiidir ki, o prinsipcə bütün növ mayelər üçün yararlıdır.
Cədvəl 1-də müxtəlif mayelər üçün üçlük nöqtəsi ətrafında (
∙ ) kəmiyyəti verilmişdir.
Cədvəl 1. Müxtəlif mayelər üçün (
∙ )-nin tərəfimizdən hesablanmış qiyməti.
Maye
∙ 10 ,
/
∙ 10 ,
/
∙ , Å
Maye
∙ 10 ,
/
∙ 10 ,
/
∙ , Å
Maye metallar
Ərimiş duzlar
Na 194 21 0,41
NaCl 116 29 0,34
K 113 40 0,45
NaBr 99 34 0,34
Rb 95 49
0,46
Naİ 86 40
0,34
Cs 71 67 0,47
KCl 97 38 0,37
Cu 1280
1,45
0,19
KBr 90 44 0,39
Ag 940
1,86
0,17
Kİ 78
50
0,39
Pb 470 3,5
0,16
Cədvəldən göründüyü kimi, oxşar quruluşlu bərk maddələrin mayelərində səthaltı təbəqənin
qalınlığı-(
∙ ) kəmiyyəti, təqribən sabit kəmiyyətdir; , həcmə mərkəzləşmiş kubik qəfəsə malik
olan qələvi metal mayeləri (ərintiləri) üçün ~0,44, səthə mərkəzləşmiş qəfəsli metalların mayeləri
üçün ~ 0,18, kubik qəfəsli ion kristalları mayeləri üçün isə~ 0,36 Å-dir.
Səthaltı təbəqənin qalınlığının, maddənin bərk fazada malik olduğu kristal qəfəsinin növündən,
qeyd olunan asılılığı, çox ehtimal ki, təbəqənin kvazi kristallik quruluşa malik olması və müvafiq
mayenin “kristallik (yaxud quruluş) yaddaşa” malik olması ilə bağlıdır.
Beləliklə, hazırki işdə müxtəlif təbiətli mayelərin səthi gərilmə və izotermik sıxılma əmsallarını
tədqiq etməklə göstərilmişdir ki, bu əmsallar arasında birqiymətli korrelyasiya vardır. Ehtimal edilir
ki, son deyilən mayenin səthaltı təbəqəsinin kvazikristallik quruluşa malik olması ilə bağlıdır.
MH
n
(M= Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni) BİRLƏŞMƏSİNİN ELEKTRON-
FƏZA QURULUŞUNUN KVANT-KİMYƏVİ HESABLANMASI
S.Q.BAĞIRLI
Qafqaz Universiteti
serxan.bagirli@gmail.com
AZƏRBAYCAN
N.S.NƏBİYEV
Qafqaz Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti
nnebiyev@qu.edu.az
AZƏRBAYCAN
Dolmaqda olan 3d təbəqəsinə malik elementlərinin daxil olduğu birləşmələr xüsusi həndəsi
qurluluşa və fiziki-kimyəvi xassələrə malik olurlar. Bu xassələr içərisində birləşmələrin maqnit
xassələri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təqdim olunan işdə cədvəl 1-dəki elementlərin sadə MHn
birləşmələrinin elektron-fəza quruluşu müxtəlif qeyri-emprik, yarım-emprik və DFT metodları ilə
tədqiq edilərərək müqayisəli analizinin nəticələri şərh edilir. İlk mərhələdə birləşmələrin hesablama
modelləri qurulmuş molekulyar mexanika üsulu ilə optimallaşmış fəza quruluşları müəyyənləşdiril-
mişdir.
Cədvəl 1. 4-cü dövr keçid elementlərinin elektron konfiqurasiyası
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni
Ar4s
2
3d
1
Ar4s
2
3d
2
Ar4s
2
3d
3
Ar4s
1
3d
5
Ar4s
2
3d
5
Ar4s
2
3d
6
Ar4s
2
3d
7
Ar4s
2
3d
8
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
75
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Hesablama modelləri qurularkən atomların valentliyi, ion radiusları, sıra nömrələri və əsas
hallarının elektron konfiqurasiyası başlanğıc parametrlər kimi nəzərə alınmışdır(cədvəl 1). Mexaniki
modellərdə mərkəzi atomların elektron təbəqələri valent imkanlarının tam istifadə edilməsi şəklində
tamamlanmışdır.
Cədvəl 2. MHn birləşmələrinin optimal quruluşlarında valent rabitəsinin uzuluqları və valent bucaqının qiymətləri
A
d
Sc-H Ti-H V-H Cr-H Mn-H Fe-H Co-H Ni-H
V
r
(A
o
)
1.82 1.64 1.57 1.54 1.49 1.55 1.54 1.56
V
b
120
o
109.47
o
90
o
90
o
109.47
o
120
o
120
o
180
o
Molekulyar mexanika hesablama nəticəsində əldə edilən həndəsi quruluşlara uyğun
koordinatlardan istifadə edilməklə birləşmənin müxtəlif kvant-mexaniki yaxınlaşmalarda elektron
fəza quruluşunun hesablamaları aparılmışdır. Alınan nəticələr aşağıdakı cədvəllərdə verilmişdir.
Cədvəl 3. MHn birləşməsinin yarım-emprik metodla hesablanmış energetik parametrləri
MH
n
E
t
E
b
E
is
E
e
E
c-c
H
fo
ScH
3
-2117.0 -182.1 -1934.9 -4074.9 1957.9 64.5
TiH
4
-3552.2 -215.3 -3336.9 -7535.8 3983.6 105.4
VH
5
-5504.0 -262.7 -5241.3 -12193.3 6689.2 120.7
CrH
6
-8318.4 -364.1 -7954.2 -18220.5 9902.1 43.4
MnH
4
-10676.0 -93.3 -10582.6 -17734.9 7058.9 182.8
FeH
3
-14879.9 -149.6 -14730.3 -20392.1 5512.2 105.9
CoH
3
-20154.1 -112.6 -20041.6 -26348.9 6194.8 146.2
NiH
2
-26224.9 -163.2 -26061.7 -30588.2 4363.3 43.8
Alınan nəticələrin müqayisəli analizi MHn birləşmələrinin hər birinin stabil quruluşunun elektron
qarşılıqlı təsirinin üstünlüyü ilə qazanıldığını söyləməyə əsas verir. Elektron buludunun və
elektrostatik potensialın mərkəzi atomalara görə paylanması mərkəzi atomun d təbəqəsindəki valent
elektronlarının sayı ilə müəyyən edildiyi aşkar görülmüşdür. Bu parametrlərin müəyyənləşməsində
birləşmələrin fəza quruluşunun simmetriyası da əhəmiyyətli rol oynayır. Birləşmələrin ionlaşma
potensialları (HOMO orbitalların enerjiləri), elektrona hərisliyi (LUMO orbitalların enerjiləri) kimyəvi
tərkib və simmetriya xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişir və fərqli hesablama metodlarından əldə
edilən nəticələr birləşmələr üçün müəyyən diferensasiyanın mövcud olduğunu söyləməyə əsas verir.
Cədvəl 4. MH
n
birləşməsinin Ab initio və DFT metodları ilə hesablanmış energetik parametrləri
MH
n
Metod
E
t
E
k
V
E
e,e,n
E
nr
ScH
3
Ab initio
-477776.24
477348.83
2.00
-489585.89
11809.65
DFT -453562.55
472534.79
1.96 -465372.20
TiH
4
Ab initio
-533701.55
533054.69
2.00
-552263.55
18562.01
DFT -496609.44
556102.55
1.89 515171.44
VH
5
Ab initio -593215.27
592506.58
2.00
-619032.04
25816.76
DFT -551620.81
534207.02
2.03 -577434.57
CrH
6
Ab initio
-656406.96
655733.27
2.00
-689565.00
33158.05
DFT -608824.96
695626.42
1.88 -691983.01
MnH
4
Ab initio -722663.52
722612.73
2.00
-745768.52
23105.01
DFT -688956.78
720778.89
1.96 -712061.79
FeH
3
Ab initio -792984.86
793035.40
2.00
-810064.74
17079.88
DFT -753211.47
760147.08
2.00 -770291.35
CoH
3
Ab initio
-867559.11
867178.12
2.00
-885396.71
17837.60
DFT -831285.04
855651.53
1.97 -849122.64
NiH
2
Ab initio -946053.81
945997.82
2.00
-958079.54
12025.73
DFT -903458.79
966144.38
1.93 -915524.52
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
76
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
K
0,985
Cs
0,015
NO
3
MONOKRİSTALINDA II
III ÇEVRİLMƏLƏR
ZAMANI KRİSTAL BÖYÜMƏSİNİN MORFOLOGİYASI
R.B.BAYRAMOV
Qafqaz Universiteti
rabayramov@qu.edu.az
AZƏRBAYCAN
V.İ.NƏSİROV
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universiteti
AZƏRBAYCAN
E.V.NƏSİROV
H.Əliyev adına Azərbaycan Ali
Hərbi məktəbi
AZƏRBAYCAN
Optik mikroskop vasitəsilə K
0,985
Cs
0,015
NO
3
kristalında II
III polimorf çevrilmələri zamanı III
və II modifikasiya kristallarının böyümə morfologiyası tədqiq olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki,
tədqiq olunan nümunədə çevrilmə prosesi ana kristal daxilində yeni kristal mərkəzinin yaranması və
böyüməsilə baş verir. Baxılan kristalda polimorf çevrilmələr enantiotrop olub, monokristal
monokristal tiplidir.
Polimorfizm bərk cisimlər fizikasının geniş tədqiq olunan problemlərindən olub, nəzəri baxımdan
çox mürəkkəbdir. Polimorf çevrilmələr zamanı yeni modifikasiyanın yaranması termodinamik
baxımdan Gibbsin sərbəst enerjisinin azalması ilə baş verir. Bu proses zamanı həm istilik udula
(qızdırmada) və həm də buraxıla (soyudulmada) bilər. Verilmiş nümunədə polimorf çevrilmələrin olub
olmadığını irəlicədən söyləmək kriteriyası olmadığından, həmin proseslər nəticəsində kimyəvi
reaksiyalar zamanı maddənin fiziki xassələrinin kəskin dəyişməsi baş verə bilər və bu reaksiyaların
idarə olunmasını çətinləşdirir və ya qarşısını alır.
Təcrübələr göstərmişdir ki, polimorf çevrilmələr öz mexanizminə görə kristallaşma prosesinə çox
yaxın olub, kristal rüşeyiminin yaranması və böyüməsilə baş verir. Bu nəticənin nə qədər doğru
olduğunu müəyyən etmək üçün optik-şəffaf kristallarda morfoloji tədqiqatların aparılması zəruri olub,
çox mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Təqdim olunan iş məhz optik şəffaf K
0,985
Cs
0,015
NO
3
kristalında II
III polimorf çevrilmələrin
mexanizminin araşdırılmasına həsr olunmuş və həmin kristalda II
III çevrilmələr zamanı III və II
modifikasiya kristallarının böyümə morfologiyası tədqiq olunmuşdur. Onu da qeyd edək ki, qələvi
metalların nitrat birləşmələrində polimorf çevrilmələrin öyrənilməsi böyük elmi əhəmiyyətə malik
olduğu kimi, həm də praktiki əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, bu proses qarışıq tərkibli monokristalların
alınma texnologiyası ilə six bağlı olub, digər tərəfdən tədqiq olunan maddələr pirotexnikada, dərman
obyektlərində və s. geniş tətbiq olunur.
Məlumdur ki, otaq temperaturundan ərimə temperaturuna kimi həm kalium nitrat və hən də
sezium nitrat iki polimorf çevrilməyə məruz qalır. Lakin soyudulan zaman kalium nitratda daha bir
quruluş çevrilməsi baş verir. Həmin maddələrin kristalloqrafik məlumatları cədvəl 1-də verilmişdir.
Təcrübələr qızdırıcı ilə təmin olunmuş МИН-8 tipli polyarizasiya mikroskopunda aparılmışdır.
Kristal böyüməsi “Levenhuk C310 NK” markalı kinokamera vasitəsi ilə kompüterdə qeydə alınmışdır.
Kristalın temperaturu 100
0
C-də ±0,5
0
C dəqiqliyi ilə ucu birbaşa nümunəyə toxunan termocüt vasitəsilə
ölçülmüşdür. Tədqiq olunan nümunə otaq temperaturunda KNO
3
və CsNO
3
birləşmələrinin suda
məhlulundan izotermik kristallaşma üsulu ilə alınmışdır. Nümunələr əsasən müstəvi lövhəşəkilli və
iynəvari formada olmuşdur. İynənin boyu [001] kristalloqrafik istiqamətdə yönəlmiş və ölçüsü
~1
0,56 mm olmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |