Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

 
Ijtimoiy ta’lim (o’qitish) 
Ijtimoilashuv jarayonida bola jamiyat, ijtimoiy munosabatlar. Ijtimoiy makon va o’rinlar, 
ijtimoiy o’zini tutish meyor va qoidalari haqida ko’pgina bilimlarni o’z lashtiradi. U shuningdek 
integratsiyasi va jamiyatta kirishita yordam beraligan turli xil malaka va ko’nikmalarni 
egallaydi. Agar normal bolada normal bola (jismonan va psixik sog’lom) tugilsa, unda uning 
jismoniy, psixik va ijtimoiy shakllanishi ma’lum qonunlariga ko’ra sodir bo’ladi. Bola avval 
jismoniy makonni o’z lashtiradi, unda yo’lini topishga o’rganildi: emaklash, utirish, yurish, 
yugirish va hokazo so’ng ko’chani o’zlashtirildi. 
Bola yaqin kishilarini ajratadi otani, onani, aka-ukalarini o’z ismiga egaligiga o’rganadi, 
unta javob berishni boshlaydi. Bolada ijtimoiy hush ko’rishlar, his tuyg’ular, ijtimoiy tajriba 
shaqilanadi. Bola ijtimoiy rivojlanishda nutq xazinasidagi bor narsa til yordamida bola diliga 
o’tadi. Tilda xalq; tarixi, xarakteri, odatlari, ana’nalari saqlanib koladi. Tilni o’zlashtirib, bola 
xalq madaniyati, ijtimoiy tajriba va ijtimoiy ananalarni ham o’zlashtiradi. Eng muhim bo’lgan 
bola ijtimoiy rivojlanishi o’yinlarda sodir bo’ladi. 
O’yinlar yordamida bolalar turli xil ijtimoiy ro’llar bilan tanIshadi. Agar bolalar 
jismonoy va psixik kamchiliklar bilan tug’ilsa, unga ijtimoiy tajribani o’zlashtirilishi ancha 
murakkabdir. Agar bunday bola oddiy oilada tug’ilsa bu haqda bolaning ijtimoiy tiklanishi ko’p 
holda bunga tayyor bo’lmagan ota-onalar zimmasiga tulanadi. 
Bola o’zi uchun zarur bo’lgan muhitlaridan tashqarida, masalan, chaqaloq, uyida, 
so’ngra bolalar uyida tarbiyalansa boshqa gap. Bu holda bazi bir ijtimoiy ro’llarni tabiiy yil bilan 
o’zlashtirish bo’lmaydi: ota-ona. aka-uka boshqa qarindoshlar. Bunday hollarda bolalarda 
muayyan bir bilim va malakalarini shaqillantirishga imkon beradigan, ular ijtimoiy tajribani o’z 
lashtirilishiga va jamiyatda ularning entegratsiyasiga yordam beradigan maxsus metodiklar va 
texnologiyalar mavjud bo’lishi kerak.
Maktabda o’qitish jarayonida bola avvalombor akademik bilimlarini oladi. Biroq, shu 
bilan birga ijtimoiy me’yorlarini, ko’rsatmalarini, qadriyatlarini, ro’llarni yanada muffaqiyatli 
o’zlashtirilishini ta’minlaydigan ma'lum bir ijtimoiy bilim, malaka va ko’nikmalarni egallashi 
lozim, bola ijtimoilashuviga yordam beradigan ijtimoiy bilimlarini berish va ijtimoiy malaka va 
ko’nikmalarni shaklantirish maqsadga haratilgan jarayoni ijtimoiy o’qitish deb ataladi. 

---

67 
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda (faqat maktab 
yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr buyi mustaqil 
o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutloq vazifasi emas, balki 
butun jamiyat bu haqda gamshurlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu 
sababli har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’z ini o’z i tashqil etish va o’z 
ini o’z i boshharish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini tashkil 
etish mumkin. 
Ijtimoiylashtirilgan ta’lim ikki inson o’rtasidagi muomala madaniyatini shakllantiradi, 
hayotning ma’nosini va yo’nalishlarini aniqlashga, jamiyatda o’z o’rnini topishga, o’z 
imkoniyatlarini chamalab kurishga imkon beradi. Tabiiy - ilmiy ta’lim inson bilan tabiat 
o’rtasidagi munosabatni, uning tabiiy rivojlanish tamoyillari va qonuniyatlarini hamda 
o’zlashtirishning maqsadga muvofiq usullarini o’tkazadi.
Texnologik ta’limda inson ilmiy - texnika yutuqlari, uning tamoyillari, metodlari, 
shozirgi zamon texnologiyasini o’zlashtiradi. Bu faqat ishda emas, balki turmushda, 
komunnikastiya sohasida, madaniy hayotda ham kerak. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining 
insonparvarona mohiyati shundaki, bunda ta’lim - shaxsni shakllantirish va rivojlantirish shakli 
va usullari sifatida qabul qilinadi. 
Bu o’qitish va tarbiyalash maqsadi, mazmuni, metodi va vositalarini aniqlashda hal 
qiluvchi ro`l o’ynaydi. U o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasida ta’lim jarayonidagi o’zaro 
munosabatlarida o’zgarish yasaydi, o’quvchilar faolligi va mustaqilligini oshirish o’zini o’zi 
kashf etishining sufrekti bo’lib qoladi. 
Ta’limni ijtimoiylashrirish o’qitish subyekti - o’quvchiga o’z qobiliyati va ichki 
imkoniyatlarini ochishga yordam beradi. Milliy dasturning ijtimoiy mazmuni tufayli ta’limda 
yangi qadriyat o’z ifodasini topadi. O’quvchining shaxsiy qiziqishlari va intilishlari birinchi 
o’ringa chiqadi, bunda ta’lim oluvchi o’z imkoniyatlarini tula ochishga muyassar bo’ladi. 
Mazkur, muammada insonparvarlik ta’limi bilan ijtimoiylashtirish o’rtasidagi munosabat muhim 
ahamiyatga ega. Bu faqat masalaning mohiyatini belgilash uchun emas, balki ayni vaqtda 
ta’limda boshlangan ijtimoiy o’z garishlarni amalga oshirishda va hayotga joriy etish yo’llari va 
vositalarini aniqlashga ham muhim ahamiyatga ega. 
Ijtimoiylashtirish insonparvarlikning moshiyatini tushunib etishga ko’maklashadi, 
insonni totalitarizm asoratlaridan halos etadi, o’zligini anglatadi. Bu maqsadga bilimsiz erishib 
bo’lmasligi ma’lum narsa.Ta’limni ijtimoiylashtirish insonni bu dunyoda borligini anglashga 
imkon beradi.U faoliyat usullarini anglash va samarali o’zlash, o’ziga, boshqalarga, tabiyatga 
nisbatan uyg’un munosabatda bo’lish imkoniyatini beradi. Ta’lim jarayonini ijtimoiylashtirish 
natijasida o’quvchi inson moshiyatini anglaydi.
O’z hayoti dovomida inson to’g’risida hosil qilingan tushunchalar asosida, shaxs haqiqiy 
fuqaro bo’lib eto’shadi. Insonparvarlikka asoslangan ta’lim - ijtimoiy fanlar va yondosh 
fanlarning funkstiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mo’taxassis shaxsi va uning 
dunyoharashi yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko’zlangan asosiy 
maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko’nikma, malaka, malaka berish, ularning insoniy 
dunyoharashini shakllantirishdan iborat. U bulajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining 
turli sohalarida insonparvarlik goyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo’lib xizmat 
qiladi.
Ta’limda metodologik hayot tajribasiga ziddiyatli xolatlarda ijtimoiy moslashuv modelini 
ishlab chiqishni taqozo etadi: 
-
ijtimoiy - shaxsiy hayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan jarayon 
hisoblanadi; 
-real vaziyatdan kelib chikib, ziddiyatli holatlarida ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni 
taqozo etadi; 
-mavjud amaldagi holatga doim moslashish jarayoni hisoblanadi; 
shaxslararo aloqalarni hamrab oladi; 
-shaxsning shakllanish jarayonini yo’naltiradi. 

---

68 
Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali ta’lim berish) - tashabbuskor guruhlar, hamjamiyatlar, 
jamoalar, odamlarning o’zini o’zi boshharadigan uyushmalari shayoti va ixtiyoriy faoliyatining 
bir qismi sifatida muntazam, uzluksiz ta’limni tashkil etish konstepstiyasi va amaliyoti. Ijtimoiy 
ta’lim konstepstiyasi quyidagi g’oyat muhim prinsiplarini o’z ichiga oladi: 
•
u ayrim odamlarda ham, guruhda ham o’z kuchlariga ishonishni va ularga tayanishni 
rivojlantirishga aratilgan; 
•
u hamjamiyatda, hamjamiyat bilan birgalikda va hamjamiyat uchun ta’limning 
variyantliligi prinsiplari asosida (ya’ni uning obyektiv xilma - xilligini e’tirof etish va ushbu 
xilma - xillikni ta’lim amaliyotida ro’yobga chiharish asosida) amalga oshirilgan uzluksiz 
ta’limni qo’llab - quvvatlaydi; 
•
u hamjamiyatdagi odamlarning muammolari va yoshtiyojlariga ta’lim jarayonining 
boshlangich nuqtasi deb munosabatda bo’ladi, shu sababli tug’ilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy 
muammolarni mustaqil hal qilish maqsadida samarali o’qitish va konkret professional trening 
shakllarini ahamiyatli, deb beriladi; 
•
u ochiqdir va mushkul ahvolda tushib qolgan odamlar yoshtiyojiga hamda 
bolalarning muammolariga, ayniqsa hamdardlik bilan qaraydi, ularni pedagogika va psixologiya 
nuqtayi nazaridan qo’llab - quvvatlashga qaratilgan muxsus maqsadlarni qo’yadi; 
•
u mavjud maorif tizimining xilma - xil ta’lim xizmatlarini ta’minlash borasidagi 
ishini to’ldiradi va har bir odamning aynan o’ziga kerakli va ta’lim standartlari hamda 
tasdiqlangan o’quv rejalari bilan belgilab qo’yilganiga qaraganda ancha keng ma’lumot olishga 
imkon beradi. 
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda (faqat maktab 
yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr bo’yi mustaqil 
uqishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutlaq vazifasi emas, balki 
butun jamiyat bu haqda g’amho’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu 
sababli, har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’zi tashkil etish va 
o’zini o’zi boshharish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini 
tashkil etish mumkin. 
Mamlakatimizning o’tgan yillaridagi mentalitetida ijtimoiy ta’limni tushinish 
mafko’raviylashtirilgan tarbiyadan, ta’limni ijtimoiy - siyosiy maqsadlar bilan chegaralab 
quyilgan tizim deb tasavvur qilishdan iborat edi. Jamiyatdagi o’z garishlan talimga ham, 
hamjamiyatga ham, ularning o’zaro aloqasiga ham harashlarni ancha kengaytirdi. 
Talim va hamjamiyatlarga mulTimadaniy tizimlar deb haraladigan bo’ldi, bu tizimlarda 
hamjamiyat individdan yuqori turib, uning rivojlanishini belgilamaydi, balki turli individlar 
birgalikda hayot kechiradigan, turli odamlarning birgalikdagi harakatlari amalga oshadigan jonli 
makon deb hisoblanadi.
. Tarbiya- ijtimoiy shayotning abadiy va umumiy mezoni. Pedagogika bolalar tarbiyasini 
shaxs axloqiy xislatlarini shakllantirshning maqsadga haratilgan jarayoni sifatida ko’rib 
chiqiladi. Agar qandaydir sababga ko’ra bolada ijtimoiy bilimlar shakllanmagan bo’lsa, demak 
munasabatlar shakllanmagan, ya’ni unga zarur bo’lgan ijtimoiylashuvda qandaydir mos xislatlari 
ham shakllanmagan. Shuning uchun ijtimoiy pedagogik faoliyat jarayonida boladagi shunday 
ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan xislatlar shakllangan bo’lish kerak-shuni o’zi ijtimoiy tarbiyani 
vazifasidir. Ya’ni ijtimoiy tarbiya deganda muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv uchun zarur bo’lgan 
ijtimoiy ahamiyatli bola shaxsi xislatlarining shakllanishi maqsadga qaratilgan jarayoni 
tushiniladi.