Microsoft Word Allambergenova M
Yüklə 268,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nukus - 2013 XX asr boshlarida Turkiston milliy matbuoti Reja
|
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Filologiya fakulteti o’zbek tili bo’limi KURS ISHI Fan: Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti Topshiruvchi: Allambergenova Muqaddas. Qabullovchi: Dusenbayev O. Nukus - 2013 XX asr boshlarida Turkiston milliy matbuoti Reja: I.Kirish: Turkiston davriy matbuoti tarixi.Jadid matbuotchiligi. II.Asosiy qism: a) I.G’aspiralining “Tarjimon ” gazetasi. b) “Taraqqiy” gazetasining yaratilishi.Gazeta ustida ishlangan tadqiqotlar. d) Behbudiyning publisistik faoliyati.“Samarqand” gazetasi. e)Turkistonda nashr etilgan milliy jurnallar. III.Xulosa. IV.Foydalanilgan adabiyotlar. Matbuot jadidchilik g’oyalarining tarqalishi va milliy uyg’onish harakatining vujudga kelishida g’oyat katta ahamiyatga molik bo’ldi.1905 yildan keyin chiqa boshlagan jadid gazetalarining qaldirg’ochi “Taraqqiy” edi.Bu gazeta 1905 yilda e’tiboran chiqa boshlagan,ammo mushtariysizligi orqasida to’xtagan Ivan Geyerning gazetasi o’rniga haftada ikki marta chop etilgan.Ulamolarning xalq o’rtasidagi obro’- e’tiborini tushirishga harakat qilgan,din,millat,vatan nomidan aytilgan fikrlari bilan yoshlarni milliy ozodlik va milliy madaniyat uchun kurashga chaqirgan bu gazeta tez fursatda shuhrat topdi va shu sababdan tez orada yopildi.1906 yil sentyabrdan boshlab “Taraqqiy” ning doimiy mualliflaridan biri Munavvarqori “Xurshid” gazetasini nashr eta boshladi.Haftada bir marta chiqadigan bu “Ilmiy,siyosiy,adabiy,maishiy”,”Jaridayi islomiya” islom dinini targ’ib qilish bilan birga “Turkiston viloyatining gazeti” ga qarshi kurashib,uning “buzuq harakati” ni (Avloniy)ommaga tushuntirib bordi. Xuddi shu vaqtda “Shuhrat”,”Osiyo” gazetalari ham faoliyat ko’rsatdilar.Jadidlar millatning boshqalar tomonidan “yutilishi”ning asosiy sababini ilmsizlikda ko’rdilar.Shuning uchun ham ular yangi usuldagi maktab uchun kurash shiori ustiga Rusiya,Misr va Turkiyaga qadar talabalar yuborish masalasini o’rtaga tashlaydi.Davlat va hukumat ishlariga kadrlar yetkazish uchun Rusiyaga,diniy ilmlarni egallab kelish uchun esa,Misrga talabalar yuborish masalasi ular og’zidan matbuot sahifalariga ko’chdi. 1912 yildan boshlab jadidchilik harakati butun o’lka bo’ylab qanot yozadi.Xalqni ma’rifatli va madaniyatli qilish orqali,miliy ozodlikka olib chiqish masalasi esa Samarqand,Buxoro,Qo’qon kabi shaharlarni ham o’zining ta’sir doirasiga tortadi.1913 yildan boshlab bu shaharlarda “Samarqand”,”Turon”,”Buxoroi sharif”,”Sadoi Farg’ona”,Toshkentda esa “Sadoi Turkiston ”gazetalari chiqa boshlaydi.Behbudiy asos solgan “Samarqand” gazetasi,masalan,mahalliy savdogarlarni tijorat ilmini bilmaslikda,rus-tuzem maktablarida o’qigan musulmonlarni esa millat qayg’usidan uzoqlikda ayblab,mushtariylarni boyish ilmini egallashga chaqiradi.U,umuman xalqning chor amaldorlari “poshnasi tagida” qolganligining sabablarini ilmsizlikdan,iste’dodsizlikdan ko’rib,yozadi:”Biz Rusiya tavbaasi va grajdanimiz;ruslar ila baravar huquq,madaniyat va mulkiyaga molikmiz.Ammo iste’dodligimizga taassuf qilurmiz.Bank va savodxonalar,sud mahkamalari,notarius,temir yo’l,xullas,zamonning paydo qilgan har bir yangi narsalariga muhtoj bo’lsak,avvalgi qadamda ruscha bilmoq lozim kelur…” Behbudiy boshliq jadidlar yuqorida tilga olingan nashrlar,shuningdek,”Al-Isloh” jurnali orqali vatandoshlarini ruslar bilan teng huquqli bo’lish uchun ilm olishga,rus tilini o’zlashtirishga chaqirdilar. Turkiston jadidlari Rusiya Qrim tatarlari bilan yaqin aloqa o’rnatib,o’zlarining ma’rifiy dasturlarini matbuot orqali amalga oshirishga katta kuch sarflaydilar.Ularning sa’y - harakatlari bilan shu yillari publistsistika ayniqsa,o’sdi.Birgina Behbudiyning o’zi turli mavzulardagi 300 dan ziyod maqola e’lon qildi.Mirmuhsin Shermuhammedov esa 1914 yilning o’zidayoq matbuotda yuzga yaqin maqola bilan chiqdi.Agar bu ro’yxatga Munavvarqori,Avloniy,Cho’lpon,Hamza va boshqa jadid jurnalistlarining nomlarini kiritsak,o’ninchi yilarda o’zbek publisistikasi shakllanibgina qolmay,balki jamiyatning ijtimoiy hayotiga katta ta’sir o’tkazgani ham ravshanlashadi. Jadid publisistikasining mavzu doirasi bag’oyat kengdir.Agar “Xurshid” gazetasini varaqlasak,unda “Yaponiyada islom”,”Turkiyada yangi maktab va madrasa”,”Peterburgda ijtimoiy muslimin” singari islom dinining dunyo bo’ylab tomir otayotgani haqidagi maqolalarga duch kelamiz.Bu maqolalarning maqsad-mohiyati tushunarli bo’lishi uchun Fansurullobek Xudoyorovning “Jaridayi Islomiya” ning ikkinchi soniga yozgan maqolasiga nazar tashlash lozim.Muallif “Xurshid” gazetasi to’g’risida so’zlab bunday yozgan:”Dunyodagi musulmonlarni bir-biri bilan tanishtirib turadi,yangi maktab va madrasa islohi yo’lida urinadi va ularga rahbarlik qiladi.Bu – “Xurshid”, kitoblarni isloh qilaylik,ittifoq tuzaylik,butun turk millatlarining tillarini birlashtiraylik,shariat yo’lidan chiqmaylik”. “Xurshid” mushtariylarni boshqa xorijiy mamlakatlardagi musulmon xalqlari hayoti bilan tanishtirar ekan,bu xalqlar bilan yaqinlashish va kelajakda har qanday kishanlarni yakson qilishga qodir do’stlikni barpo etish g’oyasini olg’a surdi. Umuman, jadidchilikning peshqadam arboblari “Tavahhudiya lisoniya” tarafdorlari bo’lib,ular turkiy tillarni birlashtirish g’oyasini o’z maqolalarida izchil ravishda tashviq qildilar.O’zbek jadidchilik harakatining ikki rahbari- Behbudiy va Munavvarqori bir- birlaridan bexabar holda “Haq olinur,berilmas!” degan shor bilan chiqib,xalqni bo’lajak muxtor Turkikston jumhuriyatini barpo etishga tayyorlab bordilar.Behbudiy “Yoshlarga murojaat”ida “Din va millatga xizmat ilm va aqcha bilan bo’lur”,deb ochiqdan-ochiq aytdi va shundan keyingina vatandoshlarini boyishga undaganligining sabablari ma’lum bo’ldi.Avloniy “Jaholot” va “Safohat balosi”,Hamza ”Faqirlik nimadan hosil o’lur”,Mirmuhsin Shermuhammedov “Buxoro mikroblari” singari maqolalarida xalqning ruhiy va aqliy salohiyatini bo’g’ib kelgan milliy muhitdagi illatlarni qoralaydi. Yüklə 268,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|