Microsoft Word Арабов Дизайн 280613. doc

Şəkil 66. Fabrik borusu və bitki zoğunun 
konstruktiv müqayisəsi 
 

---

 
108
Bionika canlılarda enerji və informasiyanın  əmələgəlmə 
prosesini öyrənməklə  əldə  etdiyi bilikləri, yeni maşın və sistemlər 
yaratmaq məqsədi ilə mühəndislik məsələlərinin həllinə  tətbiq edir. 
Bionika,  əvvəllər bir – birindən təcrid olunmuş halda inkişaf edən 
biologiya və texnika elmlərini birləşdirir, onların qarşılıqlı  əlaqəsini 
daha da dərinləşdirir. Bionika sistemlərin quruluş  və funksiyalarını 
öyrənərək mövcud maşın, cihaz, apparat, qurğu və texnoloji prosesləri 
təkmilləşdirir və prinsip etibarı ilə bioloji sistemləri səciyyələndirən 
yeni texniki qurğular yaradır. 
Hazırda bionikanın üç əsas metodoloji istiqamətdə – bioloji, 
texniki və nəzəri istiqamətlərdə inkişaf edir. 
Biooji bionika biologiya və təbabətin nailiyyətlərinə əsaslanaraq 
canlı  təbiətin müəyyən prinsiplərini aydınlaşdırır və bundan sırf 
mühəndislik problemlərinin həllərində istifadə edir. 
Texniki bionika canlıların fəaliyyətinin bu və ya digər tərəflərini 
əks etdirən riyazi modellərin həyata keçirilməsi, mövcud cihaz, 
apparat, qurğu və texnoloji proseslərin daha da təkmilləşdirilməsi, 
prinsipcə yeni texniki vasitə  və sistemlərin yaradılması ilə  məşğul 
olur. 
Nəzəri bionikanın məzmununu canlı orqanizimlərdə baş verən 
hadisə və proseslrin riyazi modelləri təşkil edir. 
Bionika canlı  təbiəti kortəbii  şəkildə  təqlid edir, bioloji 
obyektləri öyrənməklə aldığı bilikləri yaradıcılıq və ixtiraçılıq 
süzgəcindən keçirir, texnika qurğuya canlıda olmayan, lakin onu daha 
da təkmilləşdirən əlavələr edir. Bionikanın əhatə ediyi fövqəladə geniş 
sahəyə 
təyyarəqayırma, gəmiqayırma, kosmonavtika, 
radioelektronika, maşınqayırma, metrologiya, kimyəvi məhsul 
istehsalı texnologiası, arxitektura, inşaat və s. məsələlər daxildir. 
 Hazırda bionikaya aid tədqiqat işləri aşağıdakı istiqamətlərdə 
aparılır: 

---

 
109
1. Neyronların, sinir mərkəzlərinin, beynin quruluş  və  iş 
prinsiplərinin öyrənilməsi və bundan texniki qurğularda istifadə 
olunması.  
2. Canlı orqanizmlərin mühitə uyğunlaşmaq (adaptasiya) 
qabiliyyətinin tədqiqi. 
3. Bioloji reseptor və analizator sistemlərinin xüsusilə görmə, 
eşitmə  və iybilmə orqanlarının və onların texniki modellərinin 
yaradılması. 
4. Canlıların naviqasiya, lokasiya və oriyentasiyaya aid 
mexanizmlərini öyrənmək və buna əsaslanan prinsipcə yeni texniki 
qurğular yaratmaq. 
5. Müxtəlif inkişaf səviyyəsində olan canlıların informasiyasını 
qəbul retmək, göndərmək, təhlil etmək və çevirmək üsullarının 
öyrənilməsinə  əsaslanan yəni texniki rabitə növləri və vasitələri 
yaratmaq. 
6. Insan – maşın probleminin bionik istiqamətini, insanın psixo – 
fizioloji qabiliyyət və imkanlarını aşkar etmək. 
7. Quş  və  həşəratın aerodinamik, balıqların və xüsusilə  də 
balinalar fəsiləsindən olan heyvanların hidrodinamik xassələrini 
tədqiq etmək və bundan təyyarəqayırma və  gəmiqayırmada istifadə 
etmək. 
8. Bioloji sistemlərlə analogiyaya əsaslanan və enerji almaq üçün 
işlədilən texniki sistemlər yratmaq. 
9. Faydalı qazıntıların çıxarılmasında, mürəkkəb üzvi maddələrin 
sintezində bioloji üsullardan istifadə etmək. 
10. Inşaat texnikasında və arxitekturada canlı  təbiətin 
konstruksiya və formalarından istifadə etmək məqsədi ilə  tədqiqat 
aparmaq. 
Bionikaya aid bütün problemlərin həllində canlı  təbiət insanın 
müttəfiqi, məsləhətçisi və müəllimidir. Bionika canlıların idarəetmə 
orqanlarını, habelə əzələlərin, iş prinsipini, kimyəvi enerjinin birbaşa 

---

 
110
mexaniki işə çevrilmə mexanizmini də öyrənir. Bionikaya aid cihazlar 
müasir texnikanın bütün sahələrinə geniş yol tapır və texniki tərəqqi 
üçün böyük imkan yaradır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
111
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Kərimov Z.H.  Texniki dizayn.  ADNA,  Bakı
−2003. 
2. Kərimov Z.H.  Maşın hissələri  və  yükqaldırıcı-nəqledici  
maşınlar.  Bakı: Maarif, 2002-ci il.
−595 s. 
3. Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası. Bakı
−1978. 
4.  Шпара  П.Б.  Техническая  эстетика  и  основы 
художественного конструирования. Киев: Высшая школа, 1989 г. 
5. Тыялве  Э.  Краткий  курс  промышленного  дизайна.  М.:  
Машиностроение, 1984. 
6.  Даниляк    Д.И.,  Мунинов    В.М.,  Федров    И.В.   
Эргодизафйн.  Качество    и    конкурентоспособность.  М.:  
Стандартиздат, 1990. 
7. 
Джонс 
Дж.  Инженерное 
 
художественное  
конструирование.  Пер. с. Анг.  М.:  Мир, 1978. 
8. Багданович Л.Б. и  др. Художественное  конструирование  
в машиностроении. Киев:  1976 г. 
9.  Вольнова  В.И.  и    др.  Очерки    Теории      системного  
проектирования. Киев:  1983 г.