Microsoft Word Diloromxon oya tayyor. Д. Ас?арова

Bolaning maktabda o‘qishga aqliy tayyorligi. Maktabga aqliy 
tayyorlikning muhim tarkibiy qismi maktabga o‘qishga kira
yotgan bolada atrof, 
dunyo haqida yetarlicha keng bilish boyligining mavjud bo‘lishidir. Bilimlarning 
bu fondi o‘qituvchi o‘z ishini tashkil etishda tayanadigan zarur asos hisoblanadi. 
Bolani maktabga aqliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati 
ahamiyatlidir. 

---

17 
Bilimlar sifatining ko‘rsatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan 
ongli egallaganligi; tasavvurlarining aniq va tabaqalashtirilganligi; oddiy 
tushunchlar mazmuni va hajmining to‘liqligi; o‘zlariga tushunarli o‘quv va amaliy 
vazifalarni hal etishda bilimlarni mustaqil qo‘llay olish qobiliyatlari; 
muntazamlilik, ya’ni maktabgacha ta`lim 
yoshidagilarning narsa va hodisalar 
o‘rtasidagi tushunarli, muhim aloqa hamda munosabatlarni aks ettira bilish 
qobiliyatidir. 
Bola maktabga aqliy tayyorgarligining tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini 
muayyan darajada rivojlangan bo‘lishidir. Bu o‘rinda, birinchidan, bilish 
jara
yonining o‘sib boruvchi ixtiyoriyligi; materialni ma’no jihatdan ixtiyoriy eslab 
qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, qo‘yilgan bilish 
va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar; 
ikkinchidan, bilish jara
yonlari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning 
to‘liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi; 
uchinchidan, bolada atrof-dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va 
maktabda o‘qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabga 
aqliy tayyorlikni shakllantirishda bo‘lajak o‘quvchi tafakkur faoliyatining umumiy 
darajasi muhim ahamiyatga ega. MTTning bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib 
bora
yotgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) 
tafakkur faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy 
tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini 
tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bog‘liq lik, 
belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyati, o‘xshashlik 
va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qi
yoslashni amalga 
oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda aqliy faoliyatning 
elementar mustaqilligi: o‘z amaliy faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja 
asosida amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yish va uni hal etish 
ko‘nikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik, shuningdek, 
bolalar tomonidan o‘quv faoliyati elementlarining egallab olinishini ham o‘z ichiga 
oladi. 
Bolalar muntazam ta’lim sharoitlarida maktabgacha bolalik oxiriga 
kelib, o‘quv faoliyatining asosiy tarkibiy qismlarini: tushunarli o‘quv vazifasini 
qabul qilish, tarbiyachining ko‘rsatmalarini tushunish va aniq bajarishni ishni 
kattalar tomonidan ko‘rsatilgan usullaridan foydalanib bajarib bir natijaga erishish, 
o‘z faoliyati, xulq-atvori, topshiriqlarni bajarish sifati ustidan nazorat qilish 
ko‘nikmasini, o‘zining va boshqa bolalarning ishlariga tankidiy baho berish 
qobiliyatini, egallab olishlari kerak. Nutqning qanchalik yuqori darajada 
rivojlangan bo‘lishi bola maktabga aqliy tayyorgarligining muhim tarkibiy qismi 

---

18 
hisoblanadi. Tovushni aniq talaffuz qilish, lug‘atning boyligi, o‘z fikrini mantiqiy 
va grammatik to‘g‘ri ba
yon qila bilish, madaniy nutq muomalasi – bularning 
barchasi maktabda muvaffaqiyatli o‘qishning zaruriy sharti hisoblanadi. Aqliy 
tayyorlik tarkibiga, shuningdek, savodning boshlang‘ich asoslari, oddiy matematik 
tasavvurlar, ona tili yetarlicha keng bilim, ko‘nikma va malakalar doirasi ham 
kiradi. Shunday qilib, maktabdagi o‘qishga aqliy tayyorlik bolalarni aqliy va 
nutqiy rivojlantirishning o‘zaro bog‘langan tarkibiy qismlardan tarkib topadi. 
Bilish faoliyati, bilish qiziqishlari, bola tafakkuri usullari, atrof dunyo haqidagi 
anglangan tizimlashtirilgan tasavvurlar hamda elementlar tasavvurlar, nutq va 
elementar o‘quv faoliyati umumiy darajasining birligi bolalarda maktabdagi o‘quv 
materialini egallashga aqliy tayyorlikni vujudga keltiradi.