Microsoft Word diplom isi n'rmin docx

Fəsil 2: İKT-NIN TƏHSILDƏ TƏTBIQININ FORMALARI VƏ ONLARIN 

KEYFIYYƏTƏ TƏSIRI 

2.1.Təhsildə istifadə olunan İKT avadanlıqları,program təminatları. Multimedia 

texnologiyasının və Elektron Tədris Vəsaitlərinin (ETV) yaradılması 

   Təhsildə  istifadə  olunan  İKT  avadanlıqları  dedikdə  həm  bu  məqsədə  xidmət  edən 

elektron  aparat,  həm  də  proqram  təminatı  başa  düşülür.  Bildiyimiz  kimi  İKT 

avadanlıqlarına  aid  edilən  ən  əsas  aparat  komputer  və  ona  əlavə  olunan  giriş  -çıxış 

---

30 

 

qurğularıdır.  Kompüterin  giriş-çıxış  qurğuları  dedikdə    klaviatura,  monitor,  mouse 

(sıçanı), skaner, printer, plotter, qrafiki planşet (digitizer), web-kamera, TV-tüneri və s. 

misal  göstərmək  olar.Kompüter  və  onun  giriş-çıxış  qurğuları  İKT-nin    təhsildə 

tətbiqində  əsas  rol  oynayan  vasitlərdəndir.  Lakin,  bununla  yanaşı  İKT-nin  təhsilə 

tətbiqi  məqsədilə  təyinatından  asılı  olaraq  aşağıdakı  qurğuların  da  olması  vacib 

şə

rtlərdəndir: 

-

  Skaner: Skaner kompüterin xarici qurğusu olub mətn və qrafik informasiyanı 

səth üzərindən  oxuyan və kompüterin  yaddaşında  yerləşdirən qurğudur.  Fərdi 

kompüterlərə USB portu vasitəsi ilə qoşulur. Skaner mətn və ya təsvir üzərində 

hərəkət  etdikdə  kağız  üzərində  hərəkət  edən  lazer  şüası  mətni  və  ya  təsviri 

skanerləyir və təsvirə uyğun informasiyanı işığa həssas yanmkeçiricilərdə əks 

etdirir. Nəticədə alınmış işıq siqnalı elektrik siqnalına çevrilir və naqil vasitəsi 

ilə kompüterə ötürülür. Kompüterə ötürülən siqnal özündə təsvirə uyğun olan 

nöqtələrin sayını və təsvirin rəngini təzahür etdirir.  

-

  Printer: Kompüterin xarici qurğusu olub informasiyanı kağız üzərinə cap etmək 

üçündür.  Kompüterdə  alınmış  nəticəni,  mətn  materiallarını,  təsvirləri  kağıza 

köçürtmək üçündür. Printerlər matrixli ( lent ilə ),şırnaqlı (maye mürəkkəb ilə) 

və lazerli ( metal tozu ilə) olmaqla 3 yerə bölünür. Kağız üzərində şəklin qeyd 

edilməsi  üsuluna  görə  isə  printerlər  iki  qrupa  bölünür:  zərbli  və  zərbsiz  çap 

qurğuları. Zərbli çap qurğularına misal olaraq matris çap qurğularını göstərmək 

olar.  Belə  rinterlərdə  çap  başlığı  ilə  kağız  arasında  rəngli  lent  olur.  Çap 

başlığında simvol formalaşandan sonra iynələr hərəkətə gəlir, rəngli lentə zərbə 

vuraraq  kağız  üzərində  simvolu  formalaşdırır.  Zərbsiz  çap  qurğulara  misal 

olaraq  lazer  və  şırnaqlı  çap  qurğularını  göstərməli  olar.  Şırnaqlı  printerlərdə 

çap başlığı mürəkkəblə doldurulur. Başlıqda çox kiçik ölçülü deşiklər olur və 

bu  deşiklərdən  mürəkkəbi  kağız  üzərinə  püskürdülür.  Lazer  çap  qurğularında 

şə

killər  kağız  üzərinə  aralıq  məlumat  daşıyıcısı  vasitəsilə  yazılır.  Şəkil  lazer 

ş

üanın köməyi ilə əvvəlcə aralıq məlumat daşıyıcısına yazılır və daha sonra bu 

məlumat daşıyıcısının üst qatı quru toz ilə örtülür. Ağ kağız bu barabanın üstü 

---

31 

 

ilə  dartılaraq  yüksək  istilik  hesabına  barabandakı  şəkil  kağız  üzərinə  hopur. 

Lazer qurğularının çap keyfiyyəti və sürəti çox yüksəkdir.  

-

  Mikrofon: Səsin elektrik siqnallarına çevrilməsini təmin edən giriş qurgusudur. 

Mikrofonun köməyi ilə audio məlumat kompütə daxil edilir. 

-

  Veb kamera: video informasiyanı kompüterə daxil edən giriş qurgusudur. 

-

  Səsgücləndirici (çıxış qurğusu kimi) audio məlumatları dinləmək üçün istifadə 

olunur. 

-

  Qrafiki  planşet:  Əllə  çəkilən  şəkilləri  sxemləri,  imzaları,  xəritələri  birbaşa 

kompüterə daxil edən giriş qurğusudur. Gurğu qrafiki planşetdən və qələmdən  

ibarətdir. 

-

  TV-tüner: müxtəlif formatlı (PAL, SEKAM və s.) televiziya siqnallarını qəbul 

edib monitorda göstərilməsini təmin edən giriş qurğusudur. 

-

  Qrafikçəkən  qurğu:  kompüterdən  alınan  qrafiki  məlumatları,  mürəkkəb 

sxemləri və təsvirləri kağız üzərinə köçürən qurğudur.  

-

  Strimmer: Məlumatı maqnit lenti üzərində saxlayan qaddaş qurğusudur. 

-

  Plotter : Geniş ölçülü mətnlərin, şəkillərin, qrafika və çertyojların çap olunması 

üçün qurğudur. 

-

  Multimedia qurğuları: Kompüterə mətnin, səsin, şəkilin və görüntülərin birgə 

emal  edilməsini  təmin  edən  qurğulardır.  Bu  qurğular  özündə  mikrofonu,  veb 

kameranı,  səs  kolonkasını  və  səs  kartını  birləşdirir.  Səs  kartından  audi-video 

informasiyanı  ikili  rəqəm  koduna  çevirmək  və  əksinə  əməliyyatı  yerinə 

yetirmək  məqsədilə  istifadə  olunur.  Bu  qurğuların  köməyi  ilə  computer 

şə

bəkələri  üzərində  və  avtonom  olaraq  audio-video  konfransların  təşkili 

problem aradan qaldırılır. 

-

  Modem (modulyator, demodulyator):  Əlaqə kanallarının (telefon xətləri, radio 

kanalları  və  s.)  köməyi  ilə  məlumatları  uzaq  məsafələrə  ötürmək  və  qəbul 

etmək üçün istifadə olunan qurğudur. Konstruktiv olaraq modemlər 2 formada 

olur:  Daxili  və  xarici.  Daxili  modemlər  kompüterin  ana  platası  üzərində 

qurulur,xarici modemlər isə ardıcıl COM və ya USB portlara goşulur. Modem 

---

32 

 

qurğusunun  köməyi  ilə  kompüterlər  Beynəlxalq  computer  şəbəkəsinə  - 

İ

NTERNETə qoşulur[13, s.9-11].  

 

Pedaqoji  təlim-tədris  funksiyasını  reallaşdırmaq  üçün  xüsusi  hazırlanmış  və  ya 

uyğunlaşdırılmış dəfələrlə istifadə olunan kompüter proqramı təlim məqsədli proqram 

təminatı  (TMPT)  adlanır.Bu  terminin  sinonimi  kimi:  təlim  məqsədli  proqram 

vasitələri,  komputer  təlim  vasitələri,  təlim  məqsədli  komputer  proqramları,  pedaqoji 

məqsədli komputer proqramları və s. ifadələr istifadə oluna bilər. 

Bu  proqramlar  hər  hansı  bir  sahədə  kompüter  vasitəsilə  informasiya  əldə  etmə  və 

biliklər formalaşdırma prosesinə, bacarıq, vərdişlərin inkişaf etdirilməsinə, nəzarət və 

ya 

testləşdirməyə 

istiqamətləndirilmişdir.Bu 

təlim 

proqramlarının 

özünün 

yaradılmasını və istismarını asanlaşdıran proqramlardan əsas fərqidir. 

 Müasir  dövrdə  dağınıq  təlim  proqramlarının  tam  kompüter  təlim  proqramlarına 

transformasiyası  baş  verir.Bəzi  hallarda  TMPT  hazırlayanlar  onu  komputer  təlim 

texnologiyası 

məsələlərinin 

reallaşdırılaması 

üçün 

"naviqatorlar" 

ə

sasında 

birləşdirirlər.Müasir TMPT-ları təhsil standartlarına uyğun gəlməli, kompüterləşdirilən 

təlim  metodikalarını  dəstəkləməli,  müasir  instrumental  vasitələr  əsasında 

reallaşdırılmış  olmalıdır.TMPT-nin  təlim  prosesində  yeri  və  tətbiq  üsulu  təyin 

olunmalıdır.Təlim  proqramları  hazırlayanlar,  həmçinin  telekommunikasiyanın  aktiv 

inkişafı  ilə  əlaqədar  məsələləri  nəzərə  almalı,  təlim  və  tədris  əlavələrinin 

reallaşdırılmasına  hazır  olmaldırlar.Bununla  yanaşı  TMPT-yə  daxil  olan 

informasiyanın  etibarlılığı  və  onun  təhsil  standartlarına  uyğun  təlim  vasitəsi  kimi 

faydalılığı  məsələləri  daha  aktualdır.Lakin  ön  planda  yaradılan  proqram  təminatının 

qeydiyyatı,  onun  sertifikasiyası,  "ikinci  müəllif"  tərəfindən  dəyişdirilə  bilmə  imkanı, 

müəllif  hüququ  və  digər  hüquqlarla  əlaqədar  məsələlər  hələ  durur.Bundan  başqa 

TMPT-nin  istifadə  üsul  və  formalarını,  həmçinin  telekommunikasiyada  yayılması 

qaydalarını təyin etmək və reallaşdırmaq lazımdır. 

Günümüzdə təlim prosesinin təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi üçün hazırlanmış 

bir  çox  kompüter  proqramları  mövcuddur.Psixoloqların  ayırdıqları  iki  əsas  idrak 

fəaliyyətlərinə  (təlim  və  tədris)  uyğun  olaraq  təlim  vasitələrini  iki  böyük  sinifə 

---

33 

 

bölürlər:  təlim  mühitləri  və  təlim  proqramları.Təlim  mühitlərinin  qlobal  pedaqoji 

məqsədi  müvəffəqiyyətli  mühitin  yaradılması  yolu  ilə  oyrənənin  yaradıcılıq 

qabiliyyətinin  inkişaf  etdirilməsidir.  Bu  mühitdə  öyrənən  lazımı  biliklər  əldə 

edir.Təlim  proqramları  isə  növbəti  pedaqoji  məqsədlərin  reallaşdırılmasını  təmin 

etməlidir: təlim materialının nümayiş etdirilməsi,müəyyən sahədə təlim, təlim prosesi 

gedişinin  idarə  edilməsi  üçün  testləşdirmə  və  diaqnostika,  xüsusi  təlim  və  s.  Yerinə 

yetirilən  metodik  funksiya  nöqteyi-nəzərdən  təlim  mühiti  və  təlim  proqramları 

arasında  dəqiq  sərhədlər  yoxdur.Bu  sinifdən  olan  təlim  vasitələri  arasındakı  yeganə 

fərq nəzarətin olmaması, təlim proqramlarında isə bu nəzarətin olmasıdır. 

   Tədrisdə  qlobal  internet  şəbəkəsinin  imkanlarından  istifadə  olunmalı,  vahid  təhsil 

informasiya  mühiti  formalaşdırılmalı,  təhsil  yönümlü  vahid  informasiya  məlumat 

bazası  yaradılmalı,  açıq  təhsil  sisteminin  imkanlarından  geniş  istifadə 

olunmalıdır.İnternet  şəbəkəsinin  əsas  didaktik  xüsusiyyətləri  və  funksiyalarına 

məlumatların yüksək sürətlə ötürülməsi və interaktivliyi təmin edən telekomunikasiya 

sistemlərinin  çoxtərəfli  mübadilə  imkanları,  multimedia  proqramları,  hipermətnlərlə 

işləmə imkanlarının və mürəkkəb strukturlu informasiya mənbələrindən istifadə etmək 

imkanlarının  geniş  olması  aiddir.İnternetdə  bu  və  digər  didaktik  imkanların 

reallaşdırılması  məqsədilə    elektron  poçt  (E-mail  ünvan),  elektron  kitabxanalar,