Microsoft Word F?ls?f? az doc

11.Orta əsrlər Qərb fəlsəfəsində insan problemi 

İ

nsana  münasibətdə  orta  əsrlər  fəlsəfəsinin  irəli  sürdüyü  ideyaların  əsasını 

xristianlığın  “insan  Allahın  surəti  və  bənzəridir”  ehkamı  təşkil  edir.  Bu  ehkam  orta 

ə

srlərdə  insana  münasibəti  antik  dövrlə  müqayisədə  kökündən  dəyişdi.  Məlum  olduğu 

kimi  antik  fəlsəfənin  kosmosentrizmi  insanı  təbiətin  adi  bir  parçası  kimi  nəzərdən 

keçirməyi  tələb  edirdi.  Orta  əsrlərin  dini  dünyagörüşü  insanı  təbiətlə  deyil,  bütün 

kainatın  fövqəltəbii  başlanğıcı  olan  Allahla  bağlayır.  İnsanın  mahiyyətini  orta  əsrlər 

fəlsəfəsi Allahdan ona pay verilmiş ağıl və azad iradə sahibi olmasında görür. Allah özü 

azad varlıq olduğuna görə, insanı da azad yaratdı. O bütün mövcudatın hakimi olduğu 

kimi,  təbiəti  yaradaraq,  insanı  da  onun  hakimi  etdi.  Beləliklə  sonralar  İntibah 

mədəniyyətinin səciyyəvi xüsusiyyətini təşkil edən humanizm ideyaları öz başlanğıcını, 

məhz,  orta  əsrlərin  dini  dünyagörüşündən  götürür.  Orta  əsrlər  fəlsəfəsində  insan 

haqqında  təsəvvürlərin  digər  mənbəyini  insanın  öz  nəfsinin  köləsi  olması  və  əzəldən 

günahkar bir varlıq olması haqqında ideyalar təşkil edir. Patristikanın banilərindən olan 

Origen hesab edirdi ki, insan ruh, can və bədəndən ibarətdir. Ruh insanın özünə məxsus 

olmayıb ona Allah tərəfindən bəxş edilmişdir və həmişə xeyirə və həqiqətə can atır. Can 

isə  insanın  yalnız  ona  məxsus  olan  “Mən”ini  təşkil  edir  və  hər  bir  adama  fərdiyyət 

keyfiyyəti  verir.  Lakin  insanın  mahiyyətinin  ən  mühüm  göstəricisi  iradə  azadlığı 

olduğuna  görə,  xeyirlə  şər  arasında  azad  seçim  etmək,  məhz  canın  missiyasıdır,  çünki 

---

yalnız  can  insanı  fərdiyyət  kimi  xarakterizə  edir.  Öz  təbiəti  etibarilə  can  daha  ali 

başlanğıc olan ruha, bədən isə cana tabe olmalıdır. Lakin canın ikili təbiəti üzündən çox 

vaxt onun bədənə yaxın olan aşağı səviyyəsi onun ali səviyyəsini üstəliyir və bununla da 

insanı  öz  nəfsinin  və  ehtiraslarının  istəyinə  əməl  etməyə  məcbur  edir.  Bu  hal  vərdişə 

çevrildikdə insan Allahın bərqərar etdiyi təbii nizamı tərsinə çevirərək günaha batır: o, 

ali məqama sahib olanı özündən aşağıda duranı tabe etdirir və bununla da şərin dünyaya 

ayaq açmasına səbəbkar olur. İnsanın özünü sürüklədiyi bu rəzalətdən xilas olması üçün 

öz gücü yetərli deyil; bunun üçün onun Allahın mərhəmətinə ehtiyacı var.