Microsoft Word F?ls?f? az doc

 

13.Orta əsrlər müsəlman ortodoksal fəlsəfəsi: əşərilik və mötəzililik. 

Kəlam - ilk islam sxolastiası, ortodoksal dini-idealist fəlsəfi sistem nümunəsidir. 

Kəlamdan  mütəkəllimlər,  sufilər  istifadə  edirdilər.  Kəlam  təlimi  dinin  normativ 

ə

saslarına söykənir, onun nəzəri əsaslarını 7-8 əsrlərdə cəbərilər və qədərilər arasındakı 

mübahisələr təşkil edirdi. 

Mötəzəliliyin  nümayəndəsi  Vasil  ibn  Əta,  Əmr  İbn  Übeyd  (VIII  əsr).  Onlar  öz 

müəllimi  ilə  mübahisə  edərək  qədərilərdən  ayrılaraq  yeni  bir  istiqamətlə  getmişlər. 

Mötəzilik İslam tarixndə ilk fəlsəfi baxımdan sistemləşdirilən istiqamətdir. Onlar ağlın 

dəlillərinə fikir verirdilər. Onlar teologiyanı fəlsəfə ilə birləşdirdilər və yeni bir fəlsəfə 

yaratdılar.  Elmi  prinsiplərə  əsaslanan  fəlsəfənin  yaranmasında  mühüm  rol  oynamışlar. 

Mütəlzilər  özlərini  ədalət,  təkallahlılıq  tərəfdarları  adlandırırdılar.  Prinsipləri:  Ədalət. 

Bu prinsip əsasən ədalət, insanın iradə azadlığını nəzərdə tutur. İnsan özünün xeyir və 

şə

r  əməllərinin  yaradıcısıdır.  Allah  adildir.  Təkallahlılıq  prinsipi:  Allah  təkdir  və  saf, 

mənəvi  varlıqdır.  Qurana  münasibətdə  Mötəzəlilər  deyirlər  ki,  Quran  Allah  tərəfindən 

yaradılıb.  Sonradan  yaradılmayıb.  Vədə  əməl  etmək  prinsipi.  Allah  öz  vədini  və 

hədələrini yerinə yetirir. Aralıq vəziyyət prinsipi. Dini nöqteyi-nəzərdən günah işlətmiş 

müsəlman  kafir  olmur.  Müsəlman  ilə  kafir  arasına  aralıq  vəziyyət  durur.  Ancaq  belə 

adamlar  da  cəhənnəmə  gedəcəklər.  Duyğuların  təqdir  olunması:  hər  bir  müsəlmanın 

---

borcudur  ki,  İsmayıl  haqqı-ədaləti  yerinə  yetirmək  üçün  hər  cür  zorakılığa  əl  atsın. 

Əşə

riliyin  banisi  Əl-Əşəri  olub.  Əşərilərin  mütəzəlilərdən  fərqini  nümayəndələri  öz 

ə

sərində yazıblar. 1.Əl-əşəri Allahın atributlarının reallığını qəbul edir, yəni əbədiliyini 

qəbul  edir.  2.  Əşərilər  Quranın  yaranmadığını,  əzəli  mövcudluğunu  qəbul  edir.  3.  Əl-

Əşə

ri alın yazısına görə qədərilər ilə  cəbərilər arasında aralıq mövqe tutur. O deyir ki, 

insanın bütün hərəkətini Allah yaratmışdır. İnsanlar öz hərəkətini öz iradəsi və cəhdləri 

vasitəsilə  əldə  edirlər.  Bu  təlim  «kəsb»,  mənimsəmə,  adlandırılır.  Prinsipial 

məsələlərdən  biri  dindar  olduqdan  sonra  Allahı  görə  bilməsi  idi.  Əşərilər  deyirlər  ki, 

«mömin  müsəlmanlar  Allahı  axirət  dünyasında  ruhən  hiss  edir.  Əşərilik  təliminin  bir 

çox görkəmli  nümayəndəsi olub:  Əş-Bakillani,  Əl-Şəhristani,  Əl-Bağdadi,  Əl-Cüneyli, 

İ

bn Furaq, Fəxrəddin ər-Razi (XII-XIII).