Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc
Yüklə 2,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Doqquzuncu fəsil
Gəldiyev ehtiyatla, ağır-ağır yoxuşu çıxdı. Səkiyə ayaq basanda Vahidin evi gözü önündə dikəldi, rəngi getmiş, divardan çətin seçilən uca, taylı qapı Gəldiyevə tanışdı. İki ay yarım bundan qabaq, mülayim bir qış axşamında bu qapını "ziyarət" etməli olmuşdu. Ancaq o zaman Gəldiyevin iradəsi davamsız idi. O, iş görmək istəyən adam üçün bu açıq, aşkar yerdə gəzinməyin, görünməyin yaxşı olmadığını xəyalına gətirdi. Sonra düşündü ki, görən olsa deyərəm: "Təmiz havaya çıxmışam! Bu yalana inanmazlar!" Ürəyində xeyir ilə şəri dəyişdirdi. Şər deyirdi: "Hərif ilə qərəzli olduğun məlumdur. Bircə nəfər şahid çıxsa ki, filankəsi axşam tin başında gördüm, işin bitdi. Keç qapının dalında dur!" "Bəlkə evdən bayıra çıxan oldu? Deyərəm Vahidi görməyə gəlmişəm. Axşama qədər işdə, idarədə niyə görmürsən? Tez yayınar, qaçaram! Yaylı qapı açılanda səsdən biləcək, dalınca düşəcəklər: lampoçkanı burub boşaldaram!" Şərin sözü kəsilir, Gəldiyevin tədbirləri qətiləşirdi. "Lənət şərə" deyib qapıya yanaşdı. Əllərini belində çataqladı, dalını qapıya söykəyib tamaşa edirmiş kimi durdu. Sonra kürəyi ilə güc gəldi. Ağır, yaylı qapının bir tayı ləngər ilə aralanmağa başladı. Qapı yavaş, lakin yanıqlı bir səs çıxardı. Sanki bir fəlakət olacağını demək istəyirdi. Qapı arasında çəhrayı qurşaq göründü, get-gedə enləndi. Qapı o qədər açıldı ki, bir adam içəri keçə bilərdi. Gəldiyev axırıncı dəfə anlaşılmaz bir hövl ilə küçənin sağ-soluna nəzər saldı, ilan kimi sürüşüb içəri girdi. 362 Qapının tayını yavaşca örtdü, çəhrayı qurşaq nazilib yox olanda, qapının səsi də kəsildi. Gəldiyev barmaqları ucunda yeriyib pilləkəni çıxdı. Məhəccərin üstünə qalxmamış, düşmək üçün əl yeri, ayaq yeri bələdlədi, dırmaşıb lampoçkanı burdu. Lampoçka barmaqlarını yandırsa da, hərəkətini yavaşıtmadı. İşıq sönəndə deyəsən göydən, naməlum köməkçi bir əl onun müdhiş çiyinlərini örtmək üçün qara və ağır bir pərdə saldı. Zülmətdə hər şey bir-birinə qovuşdu. Gəldiyev qaranlıqda özünü qınına salınmış xəncər kimi hiss etdi. Ancaq, xəncər iş görəndən sonra qınına qoyulur. Siyrilmək, bu pərdəni bir an üçün də olsa götürmək lazım gələcək. "Yox! Bir də bu dəhliz Vahidin sağlığında işıqlanmayacaq. Mən işimi elə qınımda görəcəyəm. Qaraquşunkunu Allah yuvada yetirər. Mən hərifın üstünə getməyəcəyəm, o mənim üstümə gələcək. Hüquq ilə yanaşsan, mən heç müqəssir deyiləm; budur mən bu qaranlıq pilləkənlərdə dinc həyat sürürəm. O qapını açıb buraya soxulanda, mən necə dayanım, bəlkə məni öldürməyə gəlir, bəlkə boğmaq istəyir, qorunmalıyam, ya yox!" Bu xəyallar Gəldiyevə həm gülünc, həm də dəhşətli görünürdü. Haçandansa əlini xəncərin dəstəsinə atmışdı. Dəstəni elə bərk sıxdı ki, az qaldı barmaqlarından qan dama. İçəridən səs gəldi. Gəldiyev divar dibinə çəkildi. Deyəsən oxuyurdular. Qadın səsi, Qarabağ şikəstəsi. - Odur, o! Şikəstə oxu... Bir saatdan sonra da ağı deyəcəksən... İntiqam hissi canavar kimi Gəldiyevin içini gəmirirdi. Kürəyini buz divara söykəmişdi, ürəyi daş kimi bərkimiş, əsəbləri ağac kimi qabarmışdı. Əli xəncərin dəstəsində müntəzir dayanıb, gözlərini qapıya zilləmişdi. Qapı açılanda xəncər Vahidin ürəyinə sancılacaq, qan fışqıracaq, isti yara Vahidin sinəsini qarpız kimi açanda, Gəldiyevin ürəyi sərinləyəcəkdi. Yox, onda yox, Rübabə, dili şikəstəli qız Vahidi bu kökdə gördüyü zaman! Hə! "Bir quş olub kənardan baxaydım. Vahidin cənazəsi əsgi kimi düşüb qalanda... qan qapıda göl duranda... Rübabə lampoçkanı yandıracaq... İşıq olsun, ərinin ayağı ilişməsin. Baxanda, yaxın gələndə, dizinə döyüb nalə çəkəcək... O nalə mənə bəsdir... Yanğımı söndürməyə bəsdi! Onu istəyirəm, hə, onu!" 363 Mahnı təkrar eşidildi. İntiqam hissindən tələsdiyindənmi, vahimə duyduğundanmı, nədənsə, Gəldiyevin canına üşütmə düşdü, bədəni yarpaq kimi əsdi, əsəbləri sim kimi gizildədi, tükləri qalxdı, dişi-dişinə dəydi, "Bismillah!" deyib, bir pillə aşağı endi. Dodağını çeynədi. İkiəlli xəncərin dəstəsindən tutub, gərnəşirmiş kimi qollarını şax saxladı. Az qaldı xəncərin qayışı qopsun. Bir ayağını irəli, birini geri qoydu, bu saat Vahid daxil olacaqmış kimi hazır dayandı. Gözünü qapıya dikdi. Nəfəsini oğurladı. İçəridən bir qız uşağı çıxıb kibrit çəkdi: - Bacı, - dedi, - bura gəl! Kibrit yanıb qurtarmamış qız birini də çəkdi. Yenə qışqırdı: - Bacı, tez ol! Rübabə hay verdi: - Dayan telefon eləyim, bu saat! Gəldiyev yəqin etdi ki, onun hənirtisini duymuşlar: "Rübabə milisə zəng edir". Papağını gözünün üstünə basdı, pencək boğazlığını qaldırıb götürüldü. Rübabə şaqqıltı ilə örtülən qapının səsinə çıxanda, Gəldiyev az qala beş küçə ötmüşdü. O, dala baxmadan tövşüyə-tövşüyə Çəmbərəkəndə tərəf yüyürdü. Kənardan baxan onun şey qaçırdığını, ya gündüzdən oralarda qiymətli bir şey qoyub gəldiyini güman edərdi... O gecənin hövlündən Gəldiyev yorğan-döşəyə düşdü. Bir həftə yatdı. Ağca xanımın əzabını artırdı. "Soyuqlamışam" deyə neçə dəfə küpə saldırdı. Bunlar hamısı təcrübəsizliyin acı nəticələri, intiqam yolunun ilk məşqləri idi. * * * Gəldiyev nahaq yerə qorxu, vahimə çəkir. Qapını açan, kibrit çəkən uşaq Vahidin altı yaşlı bacısı Nəzirə idi, dəhlizdən köhnə başmaqlarını götürürdü. Başmağının bir tayında cücü görmüş, çimçəşdiyi üçün Rübabəni çağırmışdı. Rübabə isə Vahid üçün idarəyə zəng edirdi. Bu vaxtlar Rübabənin ən sevincli günləri idi. Onun ailəsinə doğan səadət günəşini gecə də görmək olardı. Moskvadan da teleqram alınmışdı. Vahidin layihəsini bəyənmişdilər. 364 Rübabə Vahidin planı ilə tikiləcək böyük şəhəri - bütün bir əzəmət dünyasını nəzərinə gətirirdi; göylərin bir qatına çəkilmiş, qabaq-qabağa duran, ağaclar ilə əhatə olunan yaraşıqlı binaların çiçəkli eyvanlarından aləmə musiqi yayılır. "Mən də Vahidə deyəcəyəm sənətkarlar evində özümüzə otaq ayırsın. Eyvanda oturum, dağlar ayağımın altında qalsın, uçan təyyarələri, trolleybusları quş kimi görüm. Yox, mən bu evdən çıxmayacağam. Vahidlə ilk dəfə bu otaqda deyib-gülmüşük. Bu otaqda biz sıxılmışıq, qüssələnmişik, axırda da sevinmişik. Vahid buranı çox sevir, onun istəyi mənim üçün hər şeydir. Vahid bu gün gecə: "Rübabə, ürəyim ata-baba yerimizi istəyir!" Mən rədd etmərəm. Köçüb gedər, lap rayonda yaşayaram. O, mənəvi iş ilə çox məşğuldur. Mən onun istirahətini, əsəb sakitliyini təmin etməliyəm. Çox işləməyə qoymayacağam. Yaxşıca bir dincəlməlidir. Utancaqlığa baxmaz. İki ay ona vaxt lazımdır. İş həmişə var, can ələ düşməz..." Rübabə bu fıkirləri ilə otaqdan-otağa keçir, bülbül yuvasını bəzəyən kimi, hər şeyi yeni bir qayda ilə düzüb qurmaq istəyirdi. Gah telefona qaçıb yar-yoldaşın təbrikinə təşəkkür deyir, gah piano çalır, gah Füzulinin divanını açıb oxuyurdu. Bu kitabı görəndə Rübabə həm sevinir, həm kədərlənir, həm rahat olur. Həm əsəbiləşir, həm inciyir, həm dincəlir, həm qayğılarını unudur, həm xiffət çəkir, həm təsəlli duyur, həm iztiraba düşür, həm ağlayır, həm gülür, həm alovlanır, həm fəxr edir, həm utanırdı. Məcnunun gəzdiyi o isti, tənha çöllər, çılpaq dağ-daş, hər şey dilə gəlir o, böyük, köməksiz aşiqin halına ağlayırdı. Sətirlərdə Leylinin "Qeys" deyə fəryadı eşidilirdi. Sözlər - şairin qələmindən tökülən odlar bütün kainatı yandırırdı. Qəlbin nə böyük tarixi, nə geniş aləmi var. Nə üçün bu nurani kişinin önündə diz çökmürük? Nə üçün onun ziyarətinə həsrət çəkmirik? Nə üçün qızlar əl bağlayıb Leylinin qəzəllərini oxumurlar? Vahid də bu gün xoş bir xatircəmliklə, məmnunluqla evə qayıtdı. Dünəndən bəri duyduğu ürək rahatlığı ömrü boyu çəkdiyi bütün iztirabları unutdurmuşdu. İndi daha hər şey yoluna qoyulmuşdu. Nə düşmənlər, nə üz görən dostlar, nə paxıllar, nə etinasız idarə başçıları, nə yaxşı gün aşnaları - heç kəs, heç kəs işləyənin, yaradanın əl-qolunu tuta bilmədi, yolunu kəsə bilmədi. Hamısı, daşa dəymiş kaşı kimi çilik-çilik olub getdi. Əmək və hünər, sədaqət, məhəbbət üstün gəldi. 365 Bu sevinc aləmində nə Vahid, nə də Rübabə ailənin aydınlığına çökmək istəyən qaranlığı seçməmişdilər. Yalnız balaca Nəzirənin çəkdiyi kibrit bu qaranlığı qaçırtmışdı... * * * Zahirdə ədavət guya soyumuşdu. Vahid Gəldiyev adlı bir bədxahın varlığını da unutmuşdu. İndi Gəldiyev onunla bir yerdə işləmir. Vahidin işi çox olsa da axşamlarını evdə mütaliədə, istirahətdə keçirir. Gəldiyev onun qulluq işini bilsə də, ailəsindən xəbərsizdir. Ağca xanım onun yanına gəlib-gedən corabçı bir qadın vasitəsilə Rübabənin həyatını soruşur. Corabçı qadının ögey əmi qızısı Vahidin evində qulluqçudur. Ağca xanım ərinin maraqlandığını bildiyindən, hər dəfə corabçıdan söz alır: "Tarçı qızı necədir?" Corabçı da həmişə Rübabədən fərəhlə danışır. Qapılarında qara maşın dayanmasından, həftəbaşı bir şənlik qurmasından, yaylaq tutmasından ağız dolusu danışır. Bu söhbətlər Ağca xanımı məngənə kimi sıxır, düşünür, bilmir acığını kimin üstünə töksün. Corabçıdan eşitdiklərini, bir az da alt-üst ilə Gəldiyevə danışır. Gəldiyev içini yeyir, əlacsız qalıb çımxırır: - Di qoymazsan bir tikə dincələk? Çox xoş xəbər gətirmisən! Ağca xanım diksinib çəkilir. - Özün deyirdin ki!.. Ağca xanım düşmən ilə maraqlandığına peşman olurdu. Unutmaq istəyir, bacarmırdı. Ona elə gəlirdi ki, bütün bu uca binalarda, tül pərdələrin dalında Rübabə yaşayır, piano səsləri onun barmaqlarından, mahnılar onun dodaqlarından qopur; küçələrdə süzən maşınlar, hamısı, hamısı onlar üçündür... Bunları düşündükcə Gəldiyevin də vücudu od tutub yanır, sinəsindən qopan ahlar az qala dil-dodağını yandırırdı. Ocağa düşınüş ilan kimi qıvrılır, durur-oturur, oturur-durur, uzanır-qalxır, axırda əllərini peysərində çataqlayır, sanki "yeni bir şey çıxsın" deyə başını bərk-bərk sıxır, yastığa söykənir, gözlərini səqfdən ayırmadan plan tökür, tədbir axtarırdı. Bir zamanlar o, mütərəddid idi, bu sualın cavabı ilə uğraşırdı: "Etməlimi?" - Özüm qələt elədim atamla!.. 366 Vahidin işləri onun tərəddüdlərinə son qoydu. O, güman etmişdi ki, Vahid ictimai bir ləkə tapandan, vəzifəsindən uzaqlaşmalı olandan sonra Rübabə peşmanlayacaq, taleyini beləsinə bağladığına əfsuslar deyəcək, baisə lənətlər oxuyacaq, Rübabənin bu günündə Gəldiyev yanaşacaq, ondan üz döndərmədiyini bildirəcək, Rübabə Vahiddən əl çəkəcək, Gəldiyevdən dördəlli yapışacaq... Vahidin işi günü-gündən rəvac tapırdı. İş yerində, mühəndislər içində böyük, kiçik hamı onu tanıyır, yada salırdı. Rübabənin də ona məhəbbəti birə-min artırdı. Corabçının deməyinə görə, "Rübabə Vahidsiz bir tikə çörək yemir, onsuz bir məclisə ayaq basmır, hətta onun başını da özü darayır, qalstukunu da özü bağlayır, üst-başını şotkalamamış bayıra buraxmır". Bu gün inşaatçılar ittifaqı binasında onu təbrik edənlər, başına yığılan qəzetçilər, fotoqrafçıları görəndən sonra bəlkə on dəfə ürəyində təkrarladı: "Etməli". İndi corabçıdan bir söz eşidən kimi sualı xatırlayır, bu cavab qulaqlarında qətiyyətlə səslənir: "Mütləq etməli!!!" Bu cavabından yeni bir sual doğmuşdu: "Nə etməli?" Həmin bu xoş yay axşamında, demək olar ki, Gəldiyev son sualın cavabını da tapmışdı. Bu, son cavab olacaqdır. Mübahisə kəsiləcək, cavanlıq aləmindəki münaqişələrinin hökmü veriləcəkdi. Gəldiyev bu iştaha ilə Vahidin qapısına gəlmişdi. Rübabə gündüzdən getmişdir. Qulluqçu istirahətdədir, gec gələcək. Deməli Vahid təkdir, əsil iş görməli gecədir! Geldiyev əvvəl küçə qapısını sanballadı, açıq olduğunu görüb sevindi. İlk səfərdə etdiyi kimi, tədriclə qapını açıb, özünü dəhlizə saldı. Bu yerlər ona o qədər məhrəm gəldi ki... işığı keçirmədi, cəsarətlə pilləkənləri çıxdı, dayanıb qulaq asdı. Qabaqkı otaqda səs-səmir yox idi. Qapıya təkan verəndə bağlı olduğunu bildi. Açar yerinə diqqət elədi, əlcəkdən tutub gücünü yoxlayırmış kimi, bir bərk silkələdi. Çəkilib qulaq asdı. Sükutdan ürəyi arxayınlaşdı. Qayıdıb küçə qapısını yavaşca açdı, arasına kərpic itələdi, qaranlıqda yox oldu. Yarım saat çəkmədi ki, cibində bir dəstə açar gəldi. Qapının açar yerini qurdaladı. Açarları bir-bir salıb çıxardı. Dördüncü açar, deyəsən, elə bu qapı 367 üçün qayırılmışdı. Yağ kimi hərləndi, iki dəfə buranda qapı aralandı. İçəridən isti hava gəldi. Gəldiyev sürüşüb, divar peçinin böyründə dayandı. Eşik qapı dəhlizə açılırdı. Dəhlizdən həm döşənmiş salona, həm də Vahidin otağına yol var idi. Bu qapıların heç biri açar ilə bağlanmazdı. İndi Gəldiyev, mehriban bir xanımanı dağıtmaq üçün nəfəsini dərir, özünə ürək verir, qüvvə toplayırdı. Otaq qapılarında salınan xalçalar, sakit və səliqəli ev şəraiti, həmişə dosta açılan qapılar, yarasanı qovan kimi Gəldiyevi çaşdırdı. Gülüş səsi eşidəndə lap özünü itirdi. Bir əli xəncərin dəstəsində, bir əli də yaxasını yırtdı, salona cumulmaq istədi. Gözünün ucu ilə içəriyə baxdı. Qəribə bir hiss onun qanına yeridi. Buralar heç nalə yerinə oxşamırdı. Pis məqsəd bu evlərə uymurdu. Əyilib yuxarıya diqqət edəndə Vahidin çarpayıda uzandığını, başı üstə oturan uşaq ilə danışıb oynadığını seçdi. Yəqin ki bacısıdır; bu dəqiqə qardaşsız qalacaqdır. - Niyə yatmırsan, bala? -Yuxum gəlmir! Vahid uşağı yanına alıb oynadır, dilə tutub yatırmaq istəyirdi, uşaq isə Rübabəyə öyrənmişdi, onsuz yatmaq istəmirdi. Şaqqıltı duyan bala pişik kimi Nəzirə qapıya sarı döndü: - Kimdir o, qağa? Gəldiyevin gözləri uşağın şəhadət barmağına sataşanda xəncəri siyirib, göyə qaldırdı. Uşaq qışqrıb dəhlizə işarə edəndə Vahid dik qalxıb, qapıya tərəf getdi. Onun dik yerişi və ağır addım səsləri bir an içində Gəldiyevi çaşdırdı; o özünü pilləkənlərdən yerə atdı. Vahid qapıdan çıxanda ancaq onun dabanını görə bildi. Dalınca yüyürdüsə də hansı tərəfə qaçdığını təyin edə bilmədi. Qorxan, ağlayan uşağın yanına qayıtdı. Qapıdakı top açarlara baxıb xəyalında: "Cinayət! Cinayət!" dedi. Uşağı yanına alıb, qapıya çıxdı. Rubabə gələnə qədər içəri qayıtmadı. Rübabənin də, Vahidin də Gəldiyevə gümanı gedirdi. Ancaq heç biri bunu dilinə gətirmədi, getdi. Gəldiyev lap gecə yarısı, pörtmüş, dili-dodağı təpimiş halda evinə gəldi. Yetişən kimi vəsiqələrini, dəftərçələrini yığıb qoltuq cibinə qoydu və soruşdu: - Mənim bir pastel qayışım var idi?.. 368 Ağca xanım əlləri qoltuğunda oturub gözləmişdi: - Neyləyirsən? - Səfərim var. - Nə səfər? - Zaqatalaya göndərirlər. Ağca xanım deməyə söz tapmadı: - Sən də gedirsən, hə? - Getməsəm atamı yandırarlar. Partiyniyəm. Bilet-zad alınıb, tez ol! Ağca xanım istədi öz vəziyyətini dilə gətirsin, ərini danlasın, bunun faydasız olduğunu bilib susdu. Ürəyindən keçdi: "Görəsən, nə fəndi var". Ağca xanım tərpənməmiş Gəldiyev qayışı tapdı, çamadanı da boşaldıb, hazırladı. Öz pal-paltarlarını da gətirdi. Bunu görən Ağca xanımın ürəyindəki boşluq genişlənir, çırpıntı artırdı: - Neçə vaxta gedirsən? Gəldiyev qayışı bərk çəkib bağlaya-bağlaya dedi: - Bilmək olmaz! Nə bilirəm! - Havaxt qayıdacaqsan? - Asılıdır yerli təşkilatdan. Həmişəliyə saxlasalar, əlbəttə qayıda bilməyəcəyəm. Yox, müvəqqəti olsa, görək də... Gəldiyevin tələsdiyini, gözünü qapıdan kəsmədiyini görən Ağca xanım şübhəyə düşdü: - Sənə nə olub, belə hövldəsən? - Hövldə olmayım neyləyim, vaxta az var. Sonra mənə kim təzədən bilet tapacaq. Səfər özü tələsikdir. Bu saat çağırıb əmr veriblər əlimə ki, gərək çıxasan. Gəldiyev zənn edirdi ki, Ağca xanım özü haqqında bir şey deyəcək, ya getmək istədiyini bildirəcək, ya mane olacaq. Ağca xanımın bu barədə heç danışmaması ona qəribə gəldi: "Yəqin hərif razıdır, məni o yana ötürüb, özü şəhərdə əl-qol açacaq. Ev xəlvət, uşaq-muşaq da yox, çoxdandır axı sərbəstlik görmür. Yəqin xəyal edir ki, ərim rayonda eşşək kimi işləyəcək, pul göndərəcək, mən də həmin pul ilə aşnalara məclis quracağam. Hay-hay! Axmaq qızı daha demir ki, sabah ayağımı rayona qoyan kimi kəbin kağızını göndərəcəyəm..." Qadının əlləri qoltuğunda dümdüz dayanıb səfərə gedən kişisinə tamaşa elədiyini, bu gedişin aqibətini duymuş kimi, məzlum və naçar 369 baxdığını görəndə Gəldiyevin ürəyi köyrələn kirai oldu. Ancaq məna vermədi. - Hər halda vəziyyəti sənə yazacağam, hələlik! Doğrudur, Ağca xanım onun səfər xəbərini çox məyusluqla qarşılamışdı, lakin dediklərini eşitmirdi. Ürəyində öz dərdləri ilə məşğul idi. Gəldiyev onun qapısından çıxan birinci kişi deyildi. Çoxları gəlib- getmişdi. Həvəslə, eşqlə, gülər üz, şirin dillə gəlmiş, rəsmi soyuq xudahafızlə getmişdilər. Ağca xanım gəncliyindən qalma qürur, tələbkarlıq hisslərini çox vaxt boğmağa, Gəldiyevlə barışıb yaşamağa səy etmişdi, ancaq görürdü ki, mümkün olmayacaqdır. Gəldiyev getdi, özü görünməz, ayaq səsləri də daha eşidilməz oldu. Ağca xanım içəri döndü, evə çökən sükut və tənhalığı dinlədi, qırmızı döşəmədən göy səqfə qədər şəkilli divarlara, rəngi getmiş qapıya, dolu və boş boçkaya qədər hər şeyə baxdı. Deyəsən, onlar bir sirri soruşurdular. Ağca xanım səs eşitmiş kimi döyükdü, ətrafına boylandı. Qulağının cingiltisini, ürək döyüntüsünü, ağırlaşan nəfəsini dinlədi. Deyəsən, Təbarəkdən bu yana gələn və qucağında qızışıb gedənlərin sonuncusu, həm də ən amansızı həmin bu Gəldiyev idi. Gəldiyev onun sinəsindəki az-çox hərarəti, ümid işığını tamam söndürüb getdi. Xəyalət onun nəzərini küçəyə, cərgə ilə düzülən və pəncərəsindən kənara işıqlar saçan otaqlara çəkdi. Bu evlərdə yüzlərlə ailələr olur; qadınlar, kişilər, qızlar, gəlinlər, balalar, körpələr məsud yaşayırlar. Səhər açılan kimi qalxıb gedirlər, günün bir hissəsini iş deyilən ailə həyatından uzaq bir aləmdə keçirirlər. Axşamüstü oradan evə sevinc, səadət, şirin söhbət, əyləncə, həyat ləzzəti gətirirlər. - Bunları birləşdirən nədir? Nə üçün mənim tifaqıma əsən küləklər bunlara əsmir? Nə üçün o kişilər məni tapmır? Nə üçün bu səadət mənə yaraşmır... Ağca xanımın ürəyindən qopan həsrətli bir səs pıçıldaşırdı: "Mən də hökumət idarəsində oturaydım, qolu çirməkli görünəydim; mənim də cərgələrdə yerim, dəftərlərdə adım, işlərdə payım olaydı; mən də işləyəydim, yorulaydım, çalışaydım, həftəm, ayım, cüməm, məzuniyyətim olaydı. Danlanaydım, mənə də ərk olunaydı; ağır-yüngül sözlər deyiləydi; mən də bu minlərin biri olaydım..." 370 Səhər-səhər iş paltarında tramvaya minən, nahar vaxtı qayıdan qadınların, kişilərin həyatı ona ideal göründü: "Azadlıq deyilən bir leysan yağışı onların həyatını yuyub ağartmışdır. Qanun deyilən bir əl onların üzünə ismət deyilən bir pərdə çəkmişdir. Qanun... Məni də qanunla doğub, qanunla bələdilər. Qanunla adaxladılar, Quran ayəsi, təkbir səsi ilk siğəm oldu. Axund yola salanda başımı qucaqlayıb, gözlərimin içinə baxırdı. O mənim bəbəklərimdə gələcək günahlarımı görməkmi, yoxsa təlqin etmək, hidayətdə saxlamaqmı istəyirdi?.. Həmin qanunlar mənə üç şey verdi: təbarəld, işrət məclislərini, tənhalığı! Həmin qanunlar məndən üç şey aldı: ismətimi, gəncliyimi, oğlumu..." Ağca xanımın gözünə yuxu getmirdi. Ömrünün əziz günlərini keçirdiyi, həmişə deyib-güldüyü evdə indi şaxta, qış soyuqluğu duyulurdu. Hər şey ona düşmən görünürdü. Gözü İzzətin yatağına sataşanda ürəyi alışıb- yanırdı. Balaca yorğan, çəkili balınc, döşəkağı, çarpayı örtüsü səs-səsə verib çağırırdılar: "İzzət, İzzət!" Ağca xanım səsini onların sesinə qatıb, uşağını haraylayırdı: "İzzət, körpəm, əzizim, haradasan, gəl yat!" Birdən yadına düşdü ki, İzzət çoxdan yatmışdır. Yaş torpaqlar üstündə, qaranlıq məzarda, sal daşlar altında həmişəlik yatmışdır! Qadın bu təsəvvürə inana bilmədi, ayağa qalxdı. İki əli ilə başına vurub saçlarını yoldu. Çəngə ilə əlinə gələn tükləri yaylıq kimi gözlərinə basıb nalə çəkdi. Üzü üstə döşəməyə düşüb hönkür-hönkür ağladı... ...Gözəl bir yay səhəridir. Uşaq bağçasında bayram keçirirlər. Şənlik qurtarmışdı. Hədiyyə paylanır, qırmızı sap ilə bağlanmış təzə qutularda çoxlu şeylər var. Hər kəs aldıqca "sağ ol" deyib, anasına qoşulur, oynaya- oynaya evlərinə gedir. İzzət uçuq bir divara söykənib durur. Mürəbbiyə ona hədiyyə vermək istəyir. İzzət gəlmir. Yoldaşları deyir: "Müəllim, anasından qorxur", Ağca xanım bu yandan qışqırır: "İzzət, İzzət, get al. Qorxma, sən də al!" İzzət eşitmir. Ağca xanım çəpərdən hoppanıb, uşağın əllərindən tutmaq istəyir. Bağça, mürəbbiyə, hədiyyələr, sahildən ayrılan gəmi kimi uzaqlaşır. Analar uşaqlarını aparırlar. Deyəsən divar da gedir. Ağca xanım yeridikcə divar qaçır, uşağı aparır. Divarın kölgəsi qatılaşır, 371 uzanır, uzandıqca Ağca xanımdan uzaqlaşır. O, "Oğul, oğul!" deyir. İzzət eşitmir. Ancaq uşaqlar gedən tərəfə baxır. Səs düşür, uşaqlar quş olub dəstə ilə uçurlar. Oxuya-oxuya uçuq divarın üstündən ötürlər. İzzət də qollarını açır, yoldaşları onu çağırır. İzzət ha can atır, qalxa bilmir, dönüb anasına baxır: "Ana, bəs mənim qanadlarım hanı?.." Ağca xanım özünə gələndə vücudunun sanki yanıb külə döndüyünü, ona görə də yüngül olduğunu güman etdi. Bu saat xəfif bir külək əsəcək, onu göyə sovuracaq, hər şey bitəcəkdi. Əlini üzünə vuranda yaş duydu. Bu tər deyildi. Su tökmüşdülər, yanmışı da bir həyata qaytarmaq, əzablarla daha bərk yandırmaq istəyirdilər. Əllərini yerə verib qalxmaq, divar dibində İzzəti görmək istədi. Üfüq seçilirdi. Gecənin nə vaxtıdırsa, səs-səmir kəsilmişdi. Bu görünən damlar, ağaclar, qulaq kəsilib Ağca xanımın nalələrini dinləyirdi. Bəs işığı kim söndürmüşdü? - Yadıma düşdü: "Uşaq rahat yatsın" deyə özüm söndürmüşəm. Ağca xanım qalxıb, stolüstü çırağı yandırdı, dönüb çarpayıya baxdı. Orada davam edib duran, sanki, qiyamətəcən duracaq olan boşluq, vay xəbəri kimi onu oxladı; diz çökdü, qəlbindən yanıqlı bir "uf" qopdu; göz qapaqları ağırlaşdı, kirpiklərindən daş asılmış kimi oldu; gözü qaraldı, xəyalı uçurumlarda yox oldu. Qorxunc təsəvvürlərdən ayrılmaq üçün özünə güc verib gözlərini açdı. Budur, həmişəki məhrəm isti ev öz qaydasındadır. İçi rəngbərəng qablarla dolu bufet, qablarda nə xörək çəkilməmişdir, nə qonaqlar qarşılanmamışdır... Ağır açılıb-örtülən komodun gözlərində paltarın sayımı var? Ağca xanım bu libasları geyinib, yenə süzə bilməzmi? Üzüklər, sırğalar, boyunbağılar, qolbaqlar, ətəklilər, mirvarilər... Ağca xanım evinin bəzənmiş ziyafət süfrəsini açıb, özünü qonaqlar arasında zənn etdi; qalxıb qulluq etmək istədi. Onlar hanı? Komodun üst gözünü çəkib, böyük albomu çıxartdı. İllər uzunu qapısının, süfrəsinin, vücudunun məhrəmi olan adamlar buradadırlar; onlar Ağca xanımı görən kimi hamısı birdən dilə gəldilər: "Əyləş dizim üstə!", "İç bu badəni! Mənim xatırıma", "Həyatım qədər sevdiyim", "Məni səndən ancaq ölüm ayıra bilər", "Nə gözəl şairanə bir xilqət". Bu sözlər Ağca xanıma salam və xudahafız kimi idi. Ancaq o bu sözlərin sahibini axtarırdı: 372 - Hanı? Haradasınız? Heç olmasa biriniz? Tək biriniz? Ağca xanım şəkillərin üstünə qışqırır, heç bir cavab almırdı. Albomu peçə atıb kibrit çəkdi. Alov vərəqlərə yayıldıqca şəkillər tüstü içində görünməz oldu. Ağca xanımın ağ günləri də beləcə, his kimi qaralmış, puç olub getmişdi: - Nə gözəl uyğunluq! İntiqam almış kimi bir yüngüllük duydu. Komodun gözünü açdı, ipək, qumaş paltarları, zər-zivəri hərrac kimi evin ortasına, bir-birinin üstünə qaladı: evi naftalin iyi götürdü. Hər köynəyə baxdıqca yaxasını açan əlləri, hər üzüyü gördükcə, əlini öpən soyuq dodaqları, hər sırğa parıldadıqca, hiyləli sözləri, hər saat əlinə gəldikcə, keçirdiyi dəqiqələri, hər çəkmə gözünə dəydikcə, xəlvət gəzdiyi yerləri xatırladı... Bütün bu pal-paltar, vücuduna daraşan ilan kimi göründü. Zinətlər əfı dərisindəki pullar kimi parlayırdı. Bu ilan onu tilsimə, kəməndə salıb boğmuş, qaraltmış, üzmüş, qurutmuşdu; onu balasından məhrum etmiş, həyat çırağını söndürmüşdü. Ağca xanım atadan qalma, ağır və şax sallanan pərdələrə əl atdı, bərk-bərk tutub çəkdi, dəmir halqalar o yan-bu yana sürüşür, dəstəyi buraxmırdılar. Ağca xanım evində həmişə ata mirası deyib əzizlədiyi piləkli məxmərə altdan-yuxarı qəzəblə baxdı. Qucaqlayıb var gücü ilə çəkdi, ağac qırıldı; pərdələri bulud kimi bükdü; pəncərələri açdı. Eşikdən gələn sərinlikdən qadın titrədi. Başı əzilmiş ilan kimi büküm- büküm olan paltarları ağac ilə çəngələyib çölə atdı; sandıq şeylərini də həyətə tökdü, bundan bir rahətlik duyub, təkrar evin sükutunu dinlədi. Lakin nə şəkillər, məktublar, nə də zinətlər onu mal kimi satın alan, top kimi atıb oynadan kişiləri uzaqlaşdırırdı. Sanki onlar indi də görünməz bir yol ilə onun boynuna sarılırlar. Əllərini yaxasına atdı, çəkib koftasını cırdı. Meyvəsi yoluşdurulmuş ağac kimi pozulmuş, qurumuş taxta sinə-sinə baxdı. Saralmış *bənizinə nəzər saldı. Bütün vücudundan bir pərişanlıq yağırdı. Dolu sifəti çəyirdək kimi qurumuşdu. Bəli, hər şey bu daş kitabda - bu aynada yazılmışdır. Hamısı, hamısı burada həkk olunmuşdur. Bunlar əsrlərcə oxunacaqdır. Ağca xanımın əlinə keçən həvəngdəstə güzgünün ortasına dəyəndə daş ayna yaz səması kimi birdən şaqqıldadı, ay kimi parçalandı. Bundan da Ağcanın ürəyinə bir sərinlik çökdü. 373 Yenə İzzət gözünə göründü. O, səsəmi gəldi? Torpaqlar altından baş qaldırıb, şikayətmi edir? Ağcanın canına bir əsmə gəldi. Bədəni ağac kimi silkələndi. Qol- qanadında həyat adına nə qalmışdısa xəzəl kimi ələndi. Əlini atıb, ət bıçağını götürdü, bir istədi küləklər və boranlar oylağı olan ürəyini parçalasın; sinəsindən çal-çarpaz dağ çəkib, dərdini yazsın, bala busəsinə büzülməyən dodaqlarını doğrasın. Biləklərini sıxdılar, damarlarında qan dayandı, bütün bəndləri boşaldı. Yerə düşən bıçağı ayaqladı. Nə hiss iləsə qapını çırpıb, özünü çölə atdı. Sanki gözü bunları, ömrünün əziz və zəlil günlərini danışan şeyləri, gəncliyinin taleyini xəbər verən ev əmlakını görməsə dincələcəkdi, gecə qaranlıqları onun əsəblərini su kimi oxşayacaqdır. Bir kölgə kimi yeridi, eyvandan ötüb qonşu dama çıxdı, dalda bir yer tapdı; üzünü aşağılara, döş-döşə verib yatan uca və alçaq binalara, muncuq kimi düzülən işıqlara, qır gölü kimi görünən dənizə, sahilin qızıl sütunlarını parçalayan dalğalara tutdu. Göydən yerə qədər bütün aləmdə bir məmnunluq, müəyyənlik duyulurdu. Görünən, görünməyən adamların, hamının yeri, vəzifəsi, işi, əhəmiyyəti var idi. Hamı rahat-farağat və razı idi. Bu böyük, mürəkkəb aləmdə heç bir şey artıq deyildi. Bax, o dənizin içərilərinə soxulan qara burun, o təpəcik də lazımdır. Kənarlarını dalğalar döyəcləyən körpü sütunları, sınıq qayıqlar, suyu sıxışdırıb içərilərə qovan daş, çınqıl, tar-taxta, dəmir... hamısı, tramvay, asfalt yolla süzülüb gedən maşın, sularda ağaran yelkən, qılınc kimi göyləri yaran təyyarələr... Hamısı lazımdır, hamısı bir məqsəd üçündür. İşıqlar tel- telə verib, yolçuların qədəmlərinə nur səpir; milislər nizam gözləyir, keşikçilər qoruyur; tramvaylar adamları mənzilinə aparır... Budur, bir ailə görüşdən gəlir. Bir başqası görüşə gedir. Kimi nişan aparır. Biri gəzməyə çıxır, o birisi gəzintidən qayıdır. Bir ayrısı eyvanda oturub əylənir, biri oxuyur, biri çalır, biri qəh-qəh çəkir. Məsud, xoş bir ahəng... Yox! Bunların hamısı zahirən belədir. Hamı üzünü dağlıq hissəyə çevirib qır dama, bu damda daş kimi dayanan qartala baxır... Möhtəşəm binalar, küçələr, sallanan fənərlər, gəzənlər, dayananlar... Hamı Ağca xanıma tamaşaya durmuşdur; sanki bu damın indicə yıxılacağını, 374 kimə isə zərər vuracağını gözləyirlər. Baxışlar tənəlidir, istehza edirlər, hamı ağız-ağıza verib, ucadan və hiddətlə deyir: "Sən artıqsan! Sən nəyə lazımsan!.." "Sudan xilas dəstələri məni keçmişin əzab dəryasından, peşmançılıq alovundan xilas edə bilməzlərmi? Buna şəhərin qüdrəti çatmazmı? Mən yeni şəhər tikən, şəhəri yenidən tikən şəhəri yenidən tikən adamdan kömək ala bilmərəmmi?.." Qonum-qonşunun həyətdəki səs-küyünü eşidəndə Ağca xanım bir cani kimi uzaqlaşıb getdi. Qonşular həyəti qiymətli şeylərlə dolu gördülər. Qadının dəli olduğunu, bəlkə də özünü öldürdüyünü güman edib, evə yüyürdülər. Qapılar taybatay, ev isə sahibsiz idi. Küçəyə adam qaçırtdılar, su quyusuna çıraq salıb baxdılar... Zirzəmini, pilləkən altını, vanna otağını gəzdilər. Ağca xanımdan bir nəm-nişan yox idi. Paltarlarının, ayaqqabısının evdə olmasından yəqin etdilər ki, bir yerə getməyib. Səhərə qədər axtardılar. Odunların altına, köhnə təndir uçuğuna, qonşu damlara, həyətlərə baxdılar. Tramvay altına düşməsindən şübhələndilər. Zəng vurub "Təcili yardımdan" soruşdular. Ağca xanımın yox olması xəbəri rayona çatdı. Fövrən evə iki milis gəldi: şeylər siyahıya alındı, şahidlər qol çəkdi, qapı möhürləndi. Kainat rəncbərinin xırman işi bitir, göy üzünə səpilmiş xaş-xaş dənələri, gündüz böyük bir tığ təşkil etmək üçün yığılır, səhər açılırdı. Ötən axşam haralardansa kəmənd kimi atılan və get-gedə tündləşib bir qaranlıq olan kölgələr, sanki yuvalarına çəkilir, bəndlərinə bağlanırdı. Səhər açılırdı. Zülmətin gücündən bir-birinə qarışan varlıqlar, durulan suda daş-qum kimi ayrılmağa, seçilməyə başlayır, səhər açılırdı. Göyərən və ağ ləpələri ilə torpaqları aşırıb, həyat işığına çıxan bitki kimi, günəş üfüqdən boylanır, göyə lalə yarpaqları tökülür, səhər açılırdı. Qaranlığın amansız hökmü ilə torpağa bağlanmış, hərəkətdən qalmış mexluqat, həmin bu sabah işığı ilə həyat və sərbəstlik alır, yer üzünü şənləndirmək üçün hərəkətə gəlir. Səhər açılırdı. Tramvaylar, fabrik fitləri, radio dalğaları, samovar nəğmələri, saat zəngləri səs-səsə verib, insanlara "Sabahın xeyir" deyir, səhər açılırdı... 375 Vahid Nayıbovun ev qapısı həmişəki sakitliyi ilə aralandı və örtüldü. Əlində zənbil olan qulluqçu cəld və yeyin addımlarla pilləkənləri enəndə dəhlizdə bir adam seçdi: "Qapını kim açıb?" deyə xəyalından bir sual ötdü. Yadına düşdü ki, əmisinin maşını səhər tezdən Rübabəni gətirmişdi. Ala-toranda ayaq üstə dimdik, heykəl kimi görünən adam qulluqçunun canına vahimə saldı. Qız qayıtmaq istədi, çətinliklə dilləndi: - Kimsən? Qaraltıdan cavab çıxmadı. Qulluqçu bir də soruşdu: - De, kimsən? Qaraltının dinməz-söyləməz, yavaş addım ilə gəldiyini görən qulluqçu geri-geri pilləkənləri çıxmağa başladı: - Kimsən? Ay, kimsən? Qaraltı dayandı, boğuq səs eşidildi: - Vahidi görəcəyəm! Qulluqçu qayıdıb, tez yataq otağının qapısını tıqqıldatdı, qorxulu bir səslə Rübabəyə dedi: - Vahidi istəyirlər, xanım bacı! Rübabə qulluqçunun təlaşını duydu: - Qız, sənə nə olub? - Dəhlizdə bir adam dayanıb. Vahid qulluqçunun səsini eşidən kimi geyindi, pencəyini çiyninə salıb çıxdı. Pilləkənlərin lap başında xəyal kimi hərəkətsiz dayanıb baxan bir qadın gördü. Qadını tanıya bilmədi. Ancaq onun vəziyyəti nəsə qeyri-adi bir hadisədən xəbər verirdi. Rübabəni içəri qaytardı, dəhlizin işığını yandırdı, müdhiş bir heykəl kimi dayanan, savaşdan, davadan çıxmış, qatil əlindən qurtulmuş kimi bir adam gördü: rəngi qaçmış, saçları dağılmış, yaxası parçalanmış, üzündə iztirab oxunurdu. Vahid ömründə belə adam görməmişdi, nəzərini onun üzündən götürmədi: - Gəlin! Qadın dinmədi. Gur və dağınıq saçları altından baxan və alov saçan gözləri ilə sanki nəsə deyirdi. Qaşları çatılmış, sifəti sillə dəymiş kimi qızarmışdı. Enmiş köksündən, qalxmış çiyinlərindən, damarlar atmış boğazından, müvazi xətlərlə doğranmış alnından məlum idi ki, bu nələr yaşamış, nə iztirablar keçirmişdir. Vahid adi bir dəlinin, ya 376 azğının evə soxulacağından, bir iş baş verəcəyindən çəkinib, qapını örtmək istədi. Qadının simasında, duruşunda və sükutundakı intizar buna mane oldu. Bir də təkrar etdi: - Gəlin! Gəlin içəri! Qadın sanki çətinliklə dilləndi: - Mən çox gəlmişəm... Bir addım da siz gəlin! Bu sözü deyərək qadın nə qımıldandı, nə əlini tərpətdi. Zənn edərdin ki, bu onun sözü deyil, qeyri yerdən gəlmə bir səsdir. Yaxud bunu dili, dodağı yox, bütün vücudu dedi. Vahidin şübhəsi daha da artdı. Aldığı cavab haradan, nə cəhətdən və nə səbəbdənsə qadının ona bağlı, onunla əlaqədar olduğundan xəbər verirdi. Qadın məhrum bir səslə dedi: - Qapınıza gəlmişəm, qovmayın, Vahid! Vahid qadının gözlərindəki şikayəti duydu. İndi qadın onun gözünə bir müəmma yox, fəlakətə uğramış bir yazıq kimi göründü: - Buyurun içəri! Qadın tərpənmədi: - Mənə doğru bir addım da siz atın! Bu söz Vahidi yenə şübhəyə saldı, kömək istəyən adamın sözü deyil, bu, tələb edən, uman, həm də yaxın bir adamm sözüdür. Vahid dillənmək istəyirdi. Qadın əllərini açdı, əyilən kimi oldu: - Rübabəyə kəniz gəlmişəm, götürün! Rübabə yad adamdan öz adını eşidəndə qapıya çıxdı. Qadın birdən vurulmuş kimi üzü üstə yıxıldı, hönkürtü vurdu. - Astanana gəlmişəm, - dedi, - mənim başımı kəs, ya məni el içinə qaytar! Rübabə onun qolundan tutub, içəri gətirdi. Vahid düşündü: "Buna nə olub?" O biri otağa keçəndə Rübabə ərinin qulağına pıçıldadı: - Gəldiyev bunu da bədbəxt edib... Vahid təəssüf və hiddətlə başını tərpətdi. Rübabə xahiş etdi: - Yazıqdır, ona arteldə-zadda iş düzəlt. - Kömək lazımdır! Sabahısı gün qəzetlər Vahid ilə əlaqədar dörd yeni xəbər yazdılar: Ağca xanımın sərgüzəştini, "Açıq kitab" layihəsinin müsabiqədə udduğunu, Kərim Gəldiyevin partiyadan qovulduğunu, inşaat institutunda havanın təmizlənməsi ilə əmələ gələn şadlığı. |