Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc
Inson qalbining xususiyati to‘g‘risida
Yüklə 458,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Inson qalbining xususiyati to‘g‘risida
Shuni yaxshi bilingki, biz zikr qilgan narsalarning hammasidan Alloh taolo insondan boshqa jamiki hayvonlarga ham ne’mat qilib bergan. Zero, shahvat, g‘azab, zohiriy va botiniy hissiyotlar hayvonlarda ham bor. Misol uchun bir qo‘y ko‘zi bilan bo‘rini ko‘rgach, albatta uning adovatini qalbi bilan his etadi va undan qochadi. Mana shu botiniy idrok bo‘ladi. Quyida esa inson qalbiga xos bo‘lgan narsalarni zikr qilamiz. Mana shu xos narsalar borligi uchun ham insonning sharafi yuksaldi va Alloh taologa yaqinlashmoqqa haqli bo‘ldi. Bu xos narsa ilm va irodadir. Ilm dunyoviy va uxroviy ishlarni hamda aqliy haqiqatlarni bilishdir. Chunki bular his etiladigan ishlardan ayri bo‘lib, hayvonlar bunda sherik bo‘lolmaydilar. Nafaqat diniy va dunyoviy ilm, balki zarur bo‘lgan har bir ilm aqlga xosdir. Zero, inson bir shaxsning ma’lum bir holatning o‘zida ikki joyda bo‘lmoqligini tasavvur etib bo‘lmaydi, deb hukm qiladi, inson va uning bu hukmi har bir shaxsga taalluqlidir. Yana ma’lumki, albatta inson o‘z sezgisi bilan faqat ba’zi shaxslarnigina idrok eta oladi, uning hamma shaxslarga bo‘lgan hukmi sezgisi idrok eta oladigan narsadan ziyoda bir narsadir, zarur bo‘lgan zohiriy ilmlar to‘g‘risidagi bu ma’noni anglay olsangiz, boshqa nazariy narsalarni fahmlash oydinroq bo‘ladi. Iroda shuki, agar inson ishning oqibatini idrok etib, undagi to‘g‘ri yo‘lni topsa, insonning o‘zida ana shu ishning foyda tomoniga, unga kerakli narsani berishga, uni iroda qilishga o‘zidan bir shavq qo‘zg‘alib chiqadi. Bu esa shahvat va hayvonlarning irodasidan boshqa, balki shahvatning aksicha irodadir. Chunki insonning shahvati, ya’ni xohishi tomir yorib keraksiz qonni oldirishdan qochadi, aql esa buni xohlaydi va talab qiladi, hatto unga molini sarflaydi. Shahvat kasallik paytida ham lazzatli, ammo ta’qiqlangan ba’zi taomlarni yeyishga moyil bo‘ladi, oqil esa ana shundan qaytaruvchi bir narsani o‘zida topadi. U shahvatdan bo‘lgan qaytaruvchi emas, balki irodadir. Agar Alloh taolo ishlarning oqibatini biluvchi aqlnigina yaratib, a’zolarni aqlning hukmi taqozo qiladigan narsalarga yo‘llaydigan irodani yaratmaganida aqlning hukmi albatta zoe ketgan bo‘lardi. Demak, insonning qalbi ilm va iroda bilan xoslangan. Albatta bundan hayvonlar xolidir. Balki avvalgi chog‘larida go‘dak ham undan xoli bo‘lar. Go‘dak balog‘atga yetgandagina unda iroda paydo bo‘ladi, ammo xohish va g‘azab, zohiriy va botiniy hissiyotlar go‘dakda ham mavjuddir. Endi go‘dak bu ilmlarni hosil qilishda ikki pog‘onadan o‘tmoqlikka muhtoj bo‘ladi. Birinchisi - uning qalbi avvalo zarur narsalarning ilmlarini qamrab olishi, ya’ni amrimahol narsalar bo‘lmaydi, amalga oshishi joiz narsalar bo‘ladi, deb bilishligi. Bas, bu holatda go‘dakda nazariy ilmlar hosil bo‘lmaydi. Lekin hosil bo‘lish ehtimoliy ishga aylanadi. Bu go‘dakning ilmlarga nisbatan holati xuddi yozish deganda faqatgina siyohdon, qalam va so‘zga aylanmagan harflarnigina biladigan insonga o‘xshaydi. Chunki u hali yozishga |