ﻮُﻟوُأ ﻻِإ ُﺮﱠآﱠﺬَﻳ ﺎَﻣَو اًﺮﻴِﺜَآ اًﺮْﻴَﺧ َﻲِﺗوُأ ْﺪَﻘَﻓ َﺔَﻤْﻜِﺤْﻟا َتْﺆُﻳ ْﻦَﻣَو ُءﺎَﺸَﻳ ْﻦَﻣ َﺔَﻤْﻜِﺤْﻟا ﻲِﺗْﺆُﻳ ِبﺎَﺒْﻟﻷا ) ٢٦٩ ( "Kimga hikmat berilgan bo‘lsa, batahqiq, unga ko‘p yaxshilik berilibdi" (Baqara surasi,
269).
Ikkinchi rutba. U azobga duchor bo‘lganlar rutbasi. Bu rutbadagi kishilar iymonning asli bilan
kifoyalanib, iymon taqozosi bo‘lmish amalda qosirlik qiladilar. Iymonning avvali "la ilaha illalloh"dir.
Kimki kibru havosiga ergashsa, demak, u kibr-xavosini isloh qilib olibdi. Demak, u
faqat tilidagina
tavhid kalimasini takrorlaydigan muvahhiddir.
َنﻮُﺒَﻌْﻠَﻳ ْﻢِﻬِﺿْﻮَﺧ ﻲِﻓ ْﻢُهْرَذ ﱠﻢُﺛ ُﻪﱠﻠﻟا ِﻞُﻗ ) ٩١ ( "(Ey Muhammad)
"Alloh", deb javob qiling. So‘ngra ularni o‘zlari sho‘ng‘igan noto‘g‘ri yo‘llarida adashgan hollarida tark eting" (An’om surasi, 91);
Tavhid komil bo‘lishi uchun albatta sirotul mustaqim (to‘g‘ri yo‘l) uzra istiqomat lozim. To‘g‘ri yo‘l
esa xuddi oxiratdagi sirot yaiglig‘ qildan ingichka va qilichdan o‘tkirdir.
Inson doimo, hatto arzimagan, mayda ishlarda ham istiqomatdan yuz o‘girishga tayyor. Chunki u
kibr-havodan holi bo‘lolmaydi. Kibr-havo esa insonni to‘g‘ri yo‘ldan ozdiradi. Inson to‘g‘ri yo‘ldan
qanchalik chalg‘isa, tavhidning kamoliga shunchalik ko‘p nuqson yetadi. Natijada, bu nuqson Ollohga
yaqinlik darajasini (qurbat) iasaytiradi.
Har qanday nuqson ikki o‘t orasida: ayriliq va jahannam o‘ti. Nuqson tufayli komillikdan ajrab,
ayriliq o‘tida yonadi. Jahannam o‘tining vasfi esa Qur’onda zikr qilingan.
Demak, to‘g‘ri yo‘ldan ozgan kishi ikki marta azoblanadi. Azobning og‘ir-engilligi, azobning
farqlari azob muddatining cho‘zilishig‘a bog‘liq. Buning ikkita sababi bor: birinchisi, iymonning kuchli
yo zaif bo‘lishi; ikkinchisi, kibr-havoga ko‘proq yoki kamroq ergashish.
Alloh taolo eslatadi:
