Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

MÖVZU V

İNVESTISIYANIN MALIYY6L6ŞDIRILM6SI M6NB6L6RI

1 İnvestisiya qoyuluşunun maliyy&l&şdirilm&si m&nb&l&ri

2. İnvestisiyanın maliyy&l&şm& m&nb&yi kimi amortizasiya

3 6sas v&saitl&rin t&mirinin maliyy&l&şdirilm&si v& kreditl&şdirilm&si

1. 
   İnvestisiya qoyuluşunun maliyy&l&şdirilm&si m&nb&l&ri
   

İnvestisiya – g lir (m nf t) v ya sosial s m r ld etm k m qs dil sahibkarlıq v dig r f aliyy t növl ri obyektl rin qoyulan maliyy v saitind n, habel maddi v intelektual s rv tl rd n ibar tdir.

İnvestisiya obyektl rin qiym tli kağızlar (s hml r, istiqrazlar v s.), iqtisadiyyatın bütün sah l rind yeni yaradılan v modernl şdiril n sas fondlar v dövriyy v saitl ri, m qs dli pul man tl ri, elmi-texniki m hsul v mülkiyy tin dig r obyektl ri, mlak hüququ v intellektual mülkiyy t hüququ aid edilir. İnvestisiya f aliyy ti subyektl ri (investorlar) hasilat, tikinti, innovasiya v maliyy kapitalı dövriyy si siferasına daha çox diqq t yetirirl r. İnvestisiyalaşmanın sas istiqam tl ri kimi aşağıdakıların f rql ndirilm si m qs d uyğundur. İstehsalın genişl ndirilm sin , istehsal infrastrukturunun inkişafına, modernl şdirm y , material ehtiyatlarının artırılmasına, sosial infrastrukturunun inkişafına, elm , kadr hazırlığına investisiyalar. İnvestisiya prosesl rin sas kapitalın artırılması v yenil şdirilm si, innovasiyalı inkişafı, sturuktur t kmill şm l rinin h yata keçirilm sin v istehsalın s m r liyini yüks ld n dig r bu kimi v zif l rin icrasına yön ldilir. Ümumiyy tl , investisiya qoyuluşlarını g l c kd g lir ld etm k üçün bu gün pul v saitl rinin maddi aktivl r v ya qiym tli kağızlar ld edilm sin s rfi kimi xarakteriz etm k olar v xarakteristikadan b llidir ki, investisiyalar real v maliyy investisiyalarına bölünür. Maliyy investisiyaları s hm, istiqraz, opsion v s. qiym tli kağızlar alqısı il bağlıdır. İnvestisiyaların t snifatı Kapital qoyuluşu sas fondların b rpasına v inkişafına yön ldil n material, m k v pul v saiti m sr fidir. T krar istehsal üzr kapital qoyuluşu istehsal v qeyri istehsal t yinatlı qoyuluşlara bölünür. İstehsal t yinatın qoyuluşlara istehsal qurğularının tikintisin v avadanlıqlarına, su t s rrüfatı v meliorasiya qurğularına, k nd t s rrüfatı texnikasının v inventarların g tirilm sin , çoxillik km l rin v bağların salınmasına v s. x rcl r aid edilir. M d ni-m iş t t yinatlı obyektl rin tikintisin , m nzil-kommunal t s rrüfatına m sr fl r qeyri-istehsal t yinatlı kapital qoyuluşuna aid edilir. Kapital qoyuluşunda sas yeri 1-ci qrup t şkil edir. Ona gör ki, o istehsal prosesind h lledici rol oynayır. Dig r t r fd n k nd t s rrüfatı istehsalı imkanının yaxşılaşdırılması k ndin sosial probleml rinin h lli il bilavasit laq dardır. Buna gör qeyri-istehsal t yinatlı kapital qoyuluşu h r il genişl ndirilm lidir. Kapital qoyuluşu növl rin gör tikinti-quraşdırma işl rin m sr fl r , quraşdırma t l b ed n v etm y n maşın v avadanlıqların, Real investisiyalar İnvestisiyalar T hlük sizlik v t bi ti mühafiz İstehsalın genişl nm si layih l ri Dig r layih l r Qiym tli kağızlar alqısı İstehsalın modernl ş- m si layih l ri Portfel investisiyalar Yeni istehsallar v yeni bazarlarla bağlı layih l r İstehsalın saxlanması layih l ri inventar v al tl rin g tirilm sin m sr fl r ; çoxillik km l rin salınmasına v bec rilm sin m sr fl r ; layih -axtarış işl rin ; obyektl rin inventar d y rin aid edil n sair kapital qoyuluşuna m sr fl r bölünür. Tikintiquraşdırma işl ri iki üsulla podrat v t s rrüfat üsulu il yerin yetirilir. Podrat üsulla işl ri lazımi texnika il t criz edilmiş, yüks k ixtisaslı kadrlara malik ixtisaslaşmış tikinti t şkilatları yerin yetirir. İnvestisiya f aliyy ti haqqında (Az rbaycan Respublikası Qanunu) qanuna uyğun olaraq saslı tikintid işl ri yerin yetirm k üçün dövl t investorlara (investisiya f aliyy tini h yata keçir nl r ) sifariş verir. Sifariş veril nd bir qayda olaraq, mü ssis v t şkilatlar üçün bu sifarişin iqtisadi s m r liliyi n z r alınır. Sifariş müsabiq (tender) yolu il verilir. H mçinin tikinti işl rind investorlara dövl t sifarişi veril rk n, qanunvericilikl mü yy n güz ştl r d n z rd tutula bil r. İşl r başa çatandan sonra Respublika dövl t sifarişi obyektl ri

Az rbaycan Respublikası Nazirl r Kabinetinin mü yy nl şdirdiyi qaydada istismara q bul olunur. Tender – h r hansı bir işin, xidm tin n s m r li üsul v aşağı x rcl yerin yetirilm si üçün iddiaçılar arasından birinin (bir neç sinin) seçil r k, h min işin (xidm tin) müqavil sasında ona (onlara) h val edilm si m qs dil keçiril n müsabiq dir. (Tender haqqında Az rbaycan Respublikası Qanunu. Az rbaycan q zeti.11.04.1997. İstehsal növünün t şkili üçün texniki, texnoloji, kommersiya v dig r bilikl rin m cmusu nou-hau adlanır. Çoxillik km l rin salınması v bec rilm si üzr m sr fl r iki m rh l d h yata keçirilir. Birincid - km l rin salınması üzr , ikincid çoxillik km l rin m hsuldar dövrün q d r bec rilm si üzr m sr fl r. Layih - axtarış işl ri üzr kapital qoyuluşuna, layih -smeta s n dl rinin g tirilm sin , layih tapşırıqlarının, texniki layih nin, smetamaliyy hesablamalarının, işçi sxeml rin hazırlanmasına x rcl r aid edilir. Sair kapital işl rin v m sr fl r tikintid yerd yişm , torpaq sah l rinin yaxşılaşdırılması üzr x rcl r aid edilir.

İnvestisiya qoyuluşunun maliyy l şdirilm si m nb l ri xüsusi borc v büdc v saitl rin ayrılır. Maliyy l şdirilm si m nb l rind n asılı olaraq investisiya qoyuluşu m rk zl şdirilmiş v m rk zl şdirilm miş qoyuluşlara ayrılır. M rk zl şdirilmiş investisiya qoyuluşu sas n büdc v saiti hesabına yerin yetirilir. Xüsusil d sah l rarası istehsalın inkişafına yeni tikintiy v s. yön ldilir. M rk zl şdirilm miş investisiya qoyuluşu is xüsusi v sait v bank krediti hesabına yerin yetirilir. İnvestisiya qoyuluşunun maliyy l şdirilm sinin xüsusi m nb l rin aiddir: m nf td n bu m qs d ayırma; s hm buraxılışından s f rb r edil n v sait; icar haqqı saslı tikintid n daxili resursların s f rb r edilm si; sas istehsal fondları üçün n z rd tutulan amortizasiya ayırması; artıq v lazımsız sas fondların satışından g lir; m hsuldar v iş heyvanlarının çıxdaş edilm sind n g lir v s. İnvestisiya qoyuluşunun maliyy l şdirm si m nb l rind n

n saslısı amortizasiya ayırmasıdır.

2. İnvestisiyanın maliyy&l&şm& m&nb&yi kimi amortizasiya

6sas fondların t z l nm si il laq dar olan x rcl rin öd nilm sinin, mü ssis nin özünü maliyy l şdirilm sinin sas m nb yi mü ssis nin xüsusi v saitidir. Bu v sait sas fondların bütün xidm ti müdd tind amortizasiya ayırmaları ş klind yığılır. Amortizasiya ayırmaları mü ssis nin öz maliyy resursları iç risind başlıca yer tutur. Amortizasiya

sas fondların fiziki v m n vi aşınmasının pul il ifad sidir. Amortizasiya sas fondlar sıradan çıxdıqda onları tam d yişm k m qs dil h yata keçirilir. M hsul satışından ld edil n g lirin bir hiss si (amortizasiya ayırmaları h cmind ) amortizasiya fonduna daxil olur. Amortizasiya fondu – sas istehsal fondlarının amortizasiya ayırmaları hesabına formalaşır v köhn lmiş sas fondların b rpasına v yeni sas fondların alınmasına yön ldil n pul v saitidir. Amortizasiya ayırmalarının m bl ği m hsulun istehsal x rcl rin (maya d y rin ) daxil edilir v bununla da m hsulun qiym tinin üz rin keçir. Mü ssis amortizasiya ayırmaları m bl ğini yığmağa borcludur. Bu baxımdan mü ssis h min m bl ği m hsulun satış pulundan ayıraraq amortizasiya fonduna keçirm lidir. Mü ssis nin illik amortizasiya ayırmalarının k miyy ti sas fondların d y rind n, onun t rkibind n v amortizasiya normasından asılıdır. Amortizasiya h r ay hesablanır, y ni daimi v fasil siz xarakter daşıyır. Fondun v saiti dövri olaraq x rcl nir y ni v saitin x rcl nm si normativ xidm t müdd tinin başa çatması il laq dar onların t krar istehsalı prosesind h yata keçirilir. Bu anad k h min v saitl r azad olur v sas fondların t krar istehsalı üçün maliyy resursları m nb yi kimi istifad edil bil r. Amortizasiya ayırmaları sistemind

sas probleml rd n biri d amortizasiya ayırmaları normalarının t kmill şdirilm si, sas fondların, xüsus n onların aktiv hiss sinin maşın v avadanlıqların sür tli amortizasiya metodundan istifad edilm sidir. Amortizasiya ayırmalarının m bl ği amortizasiya normasına gör mü yy n edilir. Amortizasiya norması sas fondların hazır m hsulun üz rin h r il keçiril n hiss sini ks etdirir. Amortizasiya norması aşağıdakı düsturla hesablanır: Fİ – FL An= ————— ·100 TN ×Fİ burada, An – amortizasiya norması; Fİ –

sas fondların ilk d y ri, man.; FL – sas fondların l ğv etm d y ri, man. TN – sas fondların normativ xidm t müdd tidir (amortizasiya müdd ti), il. Amortizasiya normasının s viyy si sas fondların aşınmış hiss sinin b rpa edilm si üçün lazım olan resursların h cmini mü yy n edir. Amortizasiya normasının köm yil sas fodların dövretm sür ti t nziml nir, onların t krar istehsalı prosesi intensivl şdirilir. Amortizasiya norması v sas fondların qrupları üzr bu normaların diferensiallaşdırılması vasit sil mü ssis d texniki v istehsal siyas ti h yata keçirilir. Torpaq, inc s n t s rl ri, nadir tarixi v memarlıq abid l ri olan binalar, qurğular v köhn lm y m ruz qalmayan aşağıdakı aktivl r amortizasiya olunmur: - elmi-t dqiqat, t dris v t crüb m qs di üçün kabinetl rd v laboratoriyalarda istifad edil n avadanlıqlar, eksponatlar, nümun l r, f aliyy td olan v olmayan modell r, maketl r v başqa yani v saitl r; - m hsuldar heyvanlar; heyvanxanalarda v dig r analoji mü ssis l rd olan heyvanat al minin eksponatları; - istismar vaxtı çatmayan çoxillik km l r; - kitabxana fondları, kinofondlar, s hn rekvizitl ri, muzey s rv tl ri; - istismara yaralı olmasına baxmayaraq tam amortizasiya olunmuş sas v saitl r; - konservasiya edilmiş sas v saitl r; - ümumi istifad d olan avtomobil yolları; - istismara verilm miş anbarda olan sas v saitl r. Amortizasiya olunan aktivl r üzr illik amortizasiya normaları aşağıdakı kimi mü yy n edilmişdir: 1. binalar, tikilil r v qurğular – 7 faiz d k;

2. 
   maşınlar, avadanlıq v hesablama texnikası – 25 faiz d k;
   
3. 
   n qliyyat vasit l ri – 25 faiz d k;
   
4. 
   iş heyvanları – 20 faiz d k;
   
5. 
   geoloji k şfiyyat işl rin v t bii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işl rin ç kil n x rcl r – 25 faiz d k;
   
6. 
   qeyri-maddi aktivl r – istifad müdd ti m lum olmayanlar üçün 10 faiz d k, istifad müdd ti m lum olanlar üçün is ill r üzr istifad müdd tin müt nasib m bl ğl rl ;
   
7. 
   dig r sas v saitl r – 20 faiz d k.
   

6sas v saitl rin kateqoriyaları üzr amortizasiya ayırmaları h r kateqoriyaya aid

sas v saitl r üçün mü yy nl şdirilmiş amortizasiya normasını h min kateqoriyaya aid

sas v saitl rin ilinin sonuna qalıq d y rin t tbiq etm kl hesablanır. H r hansı kateqoriyaya aid olan sas v saitl r üzr mü yy n olunmuş amortizasiya normalarından aşağı norma t tbiq olunduqda, bunun n tic sind yaranan f rq növb ti ill rd amortizasiyanın g lird n çıxılan m bl ğin lav oluna bil r. Amortizasiyanın hesablanması üçün sas v saitl rin ilin sonuna qalıq d y ri aşağıdakı kimi mü yy nl şdirilir: 6sas v saitl rin ilin sonuna qalıq d y rin , y ni h min il üçün hesablanmış amortizasiya m bl ği çıxıldıqdan sonra qalan d y rin cari ild daxil olmuş

sas v saitl rin d y ri v t mir x rcl rinin m hdudlaşdırmadan artıq olan hiss si lav edilir, il rzind t qdim edilmiş, l ğv edilmiş v ya qalıq d y ri 100 manat v ya ilkin d y rin 5 faizind n az olduqda sas v saitl rin qalıq d y ri çıxılır. 6sas v saitl rin t qdim

edilm sind n ld olunan m bl ğ onun qalıq d y rind n artıqdırsa yaranmış f rq g lir daxil edilir. İlin sonuna sas v saitin qalıq d y ri 100 manat v ya ilkin d y rin 5 faizind n az olduqda, qalıq d y rinin m bl ği g lird n çıxılır. 6sas v saitl rin t qdim edilm sind n ld olunan m bl ğ onların qalıq d y rind n azdırsa, yaranmış f rq g lird n çıxılır.

3. 6sas v&saitl&rin t&mirinin maliyy&l&şdirilm&si v& kreditl&şdirilm&si

T mir - obyektl rin ilk istehsal gücl rinin, texnikanın iş qabiliyy tinin v çoxillik

km plantasiyaların b rpasına yön ldil n t şkilati, texniki v dig r t dbirl r sistemind n ibar tdir. T mir işl rin v m sr fl rin aiddir: t mir işl rinin aparılması il laq dar layih -smeta v axtarış işl ri; avadanlıqların sökülm sin v quraşdırılmasına, obyektin t mir aparılmasına x rcl r; avadanlığın qism n v tam sökülm si, qırılmış v ya köhn lmiş konstruksiya v dig r hiss l rin d yişilm si; yaşayış evl rinin t miri v s. Mü ssis v t şkilatların mülkiyy t formasından v tabeçiliyind n asılı olmayaraq sas istehsal fondlarının bütün növ t mirin m sr fl r istehsalın v m hsulların satışına (iş, xidm t) x rcl rin t rkibin aid edilir. Mü ssis v t şkilatlarda t mir m sr fl ri m hsulların maya d y rin b rab r s viyy d aid etm k üçün t mir (ehtiyat) fondu yaradıla bil r.T mir fonduna ayırmalar t sdiq edilmiş normativ üzr yerin yetirilir. Qeyri- istehsal t yinatlı fondların t mirin m sr fl r m hsulların maya d y rin aid edilmir. Yerin yetirilm si is mü ssis nin s r ncamında qalan m nf t v dig r xüsusi v saitl r (istifad edilm y n t mir fondunun qalığı) hesabına h yata keçirilir. 6sas istehsal fondlarının t mirin x rcl rin maliyy l şdirilm sini mü ssis l r iki formada h yata keçir bil rl r. Birinci formada faktiki m sr f maya d y rin aid edilir; ikinci formada s rb st mü yy n edilmiş normativ ayırmalar üzr t mir fondu yaradılır. Birinci halda t mir x rcl rin azaldılmasına maraq olur. Lakin t mir üzr x rcl rin faktiki maya d y rin aid edilm si il rzind maya d y rin h miyy tli t sir edir. T mir fondu yaradılark n, bu fonddan ayırma il rzind b rab r h cmd maya d y rin aid edilir. T mir işl rin edil n x rcl r il rzind b rab r olmasa da maya d y ri d yişir. Bel halda ola bilsin maya d y ri real x rci ks etdirm sin. H m d t mir fonduna ayırma yerin yetiril n 49 işd n çox v ya az ola bil r. Amma t mir işini aparmaq üçün mü ssis nin etibarlı m nb yi olur, lazım g ldikd h min v saitin qalığından dig r lazımi t dbirl r istifad edil bil r. T mir fonduna ayırmanın normativini t s rrüfat h r m hsul, iş v xidm tin maya d y rin uyğun faizl mü yy n edir. T mir fondunun v saiti t mir üçün lazım olan material qiym tlil rin ehtiyatının (ehtiyat hiss l ri, hiss l ri d yişil n birl şm l r, materiallar v s.) yaradılmasına yön ldilir. T mir v saitl r t s rrüfatın özünd t sdiq edilmiş maliyy planına aid edil n t mirin maliyy l şdirm planına uyğun s rf edilir. Smeta d y ri üzr m sr fin h cmi t mir dayanan obyektin t limatına, h r obyektin nöqsan c dv lin , f aliyy td olan norma v qiym t gör mü yy n edilir. İcar y götürül n sas fondların t miri müqavil ş rtind n v f aliyy td olan qanunvericilikd n asılı olaraq icar darın v ya icar çinin v saiti hesabına yerin yetirilir. 6g r t miri icar çi yerin yetir rs x rcl r t s rrüfatın t mir planına aid edilir. T s rrüfatda t mirin maliyy l şdirilm si planının ümumi m bl ği planlaşdırılan il t mirin plan d y rini, planlaşdırılan il keçiril n kreditor borcunun qaytarılmasına x rcl ri, ilin vv lin öd nilm y n m nb l r üzr x rcl ri, dövriyy v saitl ri normativinin artımını, planlaşdırılan ilin axırına t mir üçün v saitl rin qalığını (g l n ilin vv lind t mir işl rini yerin yetirm k üçün) t min etm lidir. T s rrüfat t mir fondunun v saitini özünün hesablaşma hesabında saxlayır. T miri başa

çatmış obyekt üzr podratçı t şkilatla hesablaşma, yerin yetirilmiş işin q bulu aktına

sas n (2b№ li forma) hesablaşma hesabından yerin yetirilir. Podrat üsulu il müqavil v ya naryad sifarişi sasında maşınların, avadanlıqların v n qliyyat vasit l rinin t mirin gör hesablaşma t sdiq edilmiş preyskuranta, smetaya v ya kalkulyasiyaya sas n t mirin d y rin uyğun yerin yetirilir. Haqq-hesaba yerin yetirilmiş işin q bulu aktı lav edilir. Hansı ki, orada preyskuranta, smetaya v ya kalkulyasiyaya istinad edilir, müqavil nin v ya naryad sifarişinin tarixi v nömr si qeyd edilir. Maşınlar, avadanlıqlar v n qliyyat vasit l rinin t miri t s rrüfat üsulu il yerin yetirildikd , materiallara, yükl rin daşınmasına gör öd m hesabların öd nm si yolu il yerin yetirilir. T mir obyektinin smeta d y ri h ddind maşınların, aqreqatların, avadanlıqların, binaların, qurğuların t miri üzr yerin yetiril n işl rin d y ri haqqında arayışa sas n m k haqqı öd nilir. Arayışa t s rrüfatın baş müh ndisi v baş mühasibi imza edir. Yerin yetirilmiş iş haqqında arayış t mir obyektinin plan d y rind n çox olmamaqla faktiki iş gör doldurulur. 6g r t s rrüfat üsulu il aparılan maşınların, avadanlıqların v n qliyyat vasit l rinin t mirinin preyskurant qiym ti yoxdursa, onda t mirin d y ri m k haqqına m sr fl r , materialların, ehtiyat hiss l rinin d y rin , qaim x rcl rin , köm kçi istehsal xidm tl rinin v k nar t şkilatların xidm tl rinin d y rin sas n mü yy n edilir. T mir olunan obyektin q bul- t hvil aktına sas n son hesablaşma aparılır. Aktda dig r göst ricil rl yanaşı faktiki yerin yetiril n t mirin h cminin smeta d y ri d göst rilir. T mir illik plandan artıq m sr f t mir fondundan v dig r m nb l rd n n ğd öd nilir. T mir üçün t mir olunan obyektin sökülm sind n alınan materiallardan v avadanlıqlardan istifad edil rs m daxil edil n materialların v avadanlıqların d y ri t mir işl rin x rci azaldır. Mövsüml

laq dar olaraq t mir fondunun v saitind çatışmazlıq olduqda t s rrüfat kredit ala bil r. Kredit I, II v III rübl rd rüblük plandan artıq t mir üzr t cili işl ri yerin yetirm k üçün v sait çatışmadıqda alınır. Kredit növb ti ild t mir fonduna ayırmalar daxil edildikd öd nilir. Kreditin qaytarılma vaxtı çatdıqda kredit hesablaşma hesabında axtarılır. Hesabda v sait olmadıqda o vaxtı uzadılmış kredit hesabına keçirilir.