Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

MÖVZU II

İNVESTİSİYA F 6ALİYY 6 Tİ NÖVL6RİNİN HÜQUQİ T6Bİ6Tİ

1. 
   Investisiya f&aliyy&ti v& onun növl&ri
   
2. 
   Investisiya f&aliyy&tinin h&yataкeçirilm&sini ş&rtl&ndir&n amill&r
   

Investisiya qoyuluşu il bağlı h yataкeçiril n t dbirl rin m cmusu investisiyaf aliyy ti кimi xaraкteriz olunur. Müvafiq f aliyy ti reallaşdıran subyeкtl r is investorlar adlandırılır. Investisiyaların xaraкterin v mülкiyy tin formasına gör investorlar iki qrupa, y ni f rdi v institusional investorlaraayrılır. F rdi investorlar özv saitl ri hesa- bına investisiyaf aliyy tini h yataкeçirm кl özmaddi maraqlarını güdürl r. Onlar maliкolduqları s rb stv saitd n istifad etm кl lav g lir götürm l rini başlıcaamalкimi qiym tl ndirirl r. F rdi investorlar özкapitalınımüst qil sur td idar etm кl investisiyaf aliyy tini h yataкeçirdiкl ri halda, instutitsuional investorlar başqalarının v sait- l rinin idar olunması n tic sind g lir ld edir r. Ad t n maliyy institutlarının, o cüml d n banкların, sığortaкom- paniyalarının, xüsusi fondların, habel

b zi hallardafiziкi ş xsl rin t кlifl ri n tic sind institutsional investorların f aliyy ti t şкilolunur. Başqa sözl , institutsionalinvestorlar özкapitallarınıc lbolunmuşmüşt ril rin

man tl rind nformalaşdırırlar. Onların sasf aliyy t göst rdiyi m kan qiym tliкağızlar bazarıdır. Eynizamandamaddiinvestisiyaf aliyy tiil m şğulolaninstitutsionalinvestorlara da rast g linir. Qeyd ed ккi, uzunmüdd tliinvestisiyaqoyuluşları h yataкeçiril nzamaninvestorlar, g l ğ кd m nf t ld etm кm qs dil pulehtiyatlarındanimtinaedirl r. Alınanm nf tis tez ld olunmur. O, ad t nx rğl r başaçatdıqdansonraкı dövr t sadüfedir. Bunula bel , кeçid iqtisadiy- yatıinvestisiyaf aliyy tininformalaşmasınav inкişafınaxüsusiyanaşmat l bedir. Buistiqam td başlıcayeriqeyri- dövl tinvestorlarıtutur. Onlar c lbolunmuşv saitl r hesabınaiqtisadiyyatınbuv ya dig r sah l rin yatırımlar etm кl yanaşı, eynizamandamüxt lifmaliyy bazarlarında m liyyatları h yataкeçirirl r. Buaspeкtd ninvestisiyalar birbaşav portfelinvestisiyaolmaqla daf rql ndirilir. Birbaşainvestisiyalar sahibкar кapitalınıninvestisiyalaşanobyeкtinidar etm baxı- mındantamn zar t götürül n hiss sinit şкiledir. Sahibкar кapitalınınqalan hiss siyalnızm nf t ld etm кm qs di daşıyırsaportfelinvestisiyaadlanır. Başqasözl , portfelinvestisiyainvestisiyalaşanobyeкtinidar edilm sibaxımındaniştiraк

hüququnut minetmişolur. Bum nadaportfelinvestisiyaqiym tliкağızlar, xüsus nistiqrazv s hml ri hat etm кl müdd ti, g liriv risкl ribalanslaş- dıraninvestisiyaqoyuluşuкimixaraкteriz olunur. Investisiyanınxüsusi

h miyy tiistehsalınperspeкtivstruкturununformalaşdırılmasındav sosialm qs dl rin h yataкeçirilm sind özünü göst rir. Bel кi, dövl tin h yataкeçirdiyiinvestisiyasiyas tiкapitalqoyuluşlarınınprioritetistiqam tl rinimü yy nedir. M hzbuamiliqtisadiyyatıns m r liliyininyüкs ldilm sind başlıca roloynayır. Eynizamanda ölк iqtisadiyyatınıns m r liinкi- şafının, onunayrı-ayrı regionlarının, sah l rininv yenimülкiyy tformalarınınyaranmasıinvestisiyasiyas tininxaraкteriil mü yy nolunur. Bel кi, müasir dövrd inves- tisiyasiyas tininbaşlıcam qs diiqtisadiyyatıninкişafınınintensivyolunun,

m sr fl rins viyy sininazaldılmasıil müşai tolunanistehsalpotensialınınv f aliyy t göst r n sasistehsalfondlarınınistifad sinin genişl ndirilm sin qoyuluşlarınartırılmasıdır. Bel likl , bu kimi prinsipial xarakter malik m s l l r investisiya f aliyy tin xüsusi yanaşma t l b edir. M hz bel yanaşmanın n tic sidir ki, investisiya f aliyy ti “İnvestisiya f aliyy ti haqqında” Az rbaycan Respublikasının qanunda geniş formada öz

ksini tapmışdır. Müvafiq qanuna asas n investisiya f aliyy ti dedikd , investorların investisiya qoyuluşu v onun h yata keçirilm si il laq dar bütün h r k tl rinin m

cmusu n z rd tutulur. Investisiya f aliyy tinin növl ri is aşa ğıdakı kimi t

snifl şdirilir:

• 
  Az rbaycan Respublikasının v t ndaşları, qeyri-dövl t mü ssis , idar , t şkilat v
  

qurumları t r find n h yata keçiril n öz l investisiya f aliyy ti;

• 
  Dövl t hakimiyy t v idar etm orqanları, habel mü ssis , idar v t şkilatları t
  

r find n büdc l rin, büdc d nk nar fondların v özl rin m xsus borc v saitinin hesabına h yata keçiril n dövl t investisiya f aliyy ti;

• 
  xarici v t ndaşlar, hüquqi ş xsl r, dövl tl r, beyn lxalq maliyy t şkilatları, habel v t ndaşlı ğı olmayan ş xsl r t r find n h yata keçiril n xarici investisiya f aliyy ti;
  
• 
  Az rbaycan Respublikasının v xarici dövl tl rin v t ndaşları, hüquqi ş xsl ri v
  

dövl tl r t r find n h yata keçiril n birg investisiya f aliyy ti. İstehsalata v sosial sah y elmi-texniki t r qqinin nailiyy tl rinin t tbiq etm k üçün investisiya f aliyy tinin bir forması kimi innovasiya f aliyy ti ç rçiv sind h yata keçiril bil r. Bel f aliyy t is aşa ğıdakılar daxildir:

• 
  uzunmüdd tli elmi-texniki proqramların reallaşdı- rılması;
  
• 
  iqtisadiyyatın strukturunun t kmill şdirilm si m qs di il m hsuldar qüvv l rin strukturunda keyfiyy t d yişiklikl ri m qs dil fundamental t dqiqatların maliyy
  

l şdirilm si;

• 
  texnika v texnologiyanın yeni növl rinin işl nib hazırlanması v t tbiqi. İqtisadiyyatın bütün sah l rind h r hansı mlak, o cüml d n sas fondlar v dövriyy
  

v saiti, qiym tli ka ğızlar, m qs dli pul man tl ri, elmi-texniki m hsullar, intellektual s rv tl r, dig r mülkiyy t obyektl ri, habel mlak hüquqları investisiya f aliyy tinin obyekti ola bil r.

Yaradılması v istifad edilm si Az rbaycan Respublikasının qanunvericilik aktları il mü yy nl şdirilmiş sanitariyagigiyena, radiasiya, ekologiya, arxitektura v dig r normaların t l bl rin uy ğun g lm y n, habel v t ndaşların, hüquqi ş xsl rin v dövl tin qanunla müdafi edil n hüquq v m nafel rini pozan obyektl r investisiya qoyulması is qada ğandır. İnvestisiya f aliyy ti il ba ğlı maraq do ğuran m

s l l rd n biri d onu h yata keçir n subyektl rl ba ğlıdır. Bu baxımdan, Az

rbaycan Respublikasının qanunveriıiliyi investisiya f aliyy tinin subyektl ri il laq

dar aşa ğıdakıları mü yy n edir: - Az rbaycan Respublikasının v xarici ölk l rin v

t ndaşları v hüquqi ş xsl ri, v t ndaşlı ğı olmayan ş xsl r, habel dövl tl r investisiya f aliyy tinin subyektl ri (investorları v iştirakçıları) ola bil rl r. Özün m

xsus olan, borc götürdüyü v ya c lb etdiyi maliyy v saitini, maddi v intellektual s

rv tl ri investisiya f aliyy ti obyektl rin qoymaq haqqında q rar q bul ed n, habel

onlardan istifad olunmasını t min ed n subyektl r investorlardır (s rmay darlardır). İnvestorlar investisiya f aliyy tind man tçi, kreditor v alıcı qismind çıxış ed

, habel investisiya f aliyy tinin ist nil n iştirakçısının funksiyalarını yerin yetir bil

rl r. investisiya f aliyy tinin h yata keçirilm sini sifarişl rin icraçısı qismind v ya investorların tapşırı ğı sasında t min ed n Az rbaycan Respublikasının v xarici dövl

tl rin v t ndaşları v hüquqi ş xsl ri, habel v t ndaşlı ğı olmayan ş xsl r investisiya f aliyy tinin iştirakçılarıdır. Az rbaycan Respublikası razisind investisiya f aliyy tinin h yata keçirilm si zamanı yaranan münasib tl r müvafiq qanunla v Az

rbaycan Respublikasının dig r qanunları, habel onlar sasında q bul edilmiş qanunvericilik aktları, eyni zamanda beyn lxalq müqavil l ri il t nziml nir. Az

rbaycan Respublikası investorlarının xarici dövl tin razisind investisiya f aliyy ti is h min dövl tin qanunvericiliyi il t nziml nir. İnvestisiya f aliyy ti subyektl rinin aşağıdakı hüquqları qanunvericilikl öz t sbitini tapmışdır:

1. 
   Az rbaycan Respublikası razisind mülkiyy t formasından v t s rrüfat f aliyy tinin növünd n asılı olmayaraq investisiya f aliyy tinin bütün subyektl ri investisiya f aliyy tinin h yata keçirilm si sah sind b rab r hüquqlara malikdirl r.
   
2. 
   “İnvestisiya f aliyy ti haqqında” Az rbaycan Respublikasının qanunu v ya Az rbaycan Respublikasının dig r qanunvericilik aktları il investisiya qoyulması qadağan edil n v ya m hdudlaşdırılan obyektl r istisna olmaqla, h r hansı obyekt investisiya
   

qoyuluşu investorun müst sna hüququdur v qanunla qorunur. 3. İnvestor müst qil sur td investisiya qoyuluşunun m qs dini, istiqam tini, növünü v h cmini mü yy nl şdirir, onun h yata keçirilm si üçün müqavil sasında, o cüml d n müsabiq (tender) v h rrac yolu il fiziki v hüquqi ş xsl ri investisiya f aliyy tinin iştirakçısı qismind c lb edir.

4. 
   Az rbaycan Respublikasının qanunvericlik aktlarına uyğun olaraq investor ölk
   

razisind investisiyanın obyektl rin v n tic l rin sahiblik, istifad v s r ncam verm k, h m- çinin reinvestisiya v ticar t m liyyatları h yata keçirm k hüquqlarına malikdir.

4. 
   Az rbaycan Respublikasının qanunvericiliyi il mü yy n edilmiş mülkiyy t hüququ m l g tirm y n obyektl r investisiya qoyulması sonradan onlara sahiblikd ,
   

m li idar etm d v ya bel obyektl rin istismarından ld edil n g lird investorun iştirak hüququnu istisna etmir.

4. 
   İnvestorun q rarı il investisiyaya v onun n tic - l rin sahiblik, istifad v s r ncam hüquqları qanunla mü yy nl şdirilmiş qaydada dig r fiziki v hüquqi ş xsl r veril bil r. Hüquqların bu cür verilm si zamanı yaranan qarşılıqlı münasib tl r onların müst qil sur td bağladıqları müqavil sasında nizama salırlar.
   
5. 
   İnvestor investisiya qoyuluşu üçün maliyy v saitini kredit, qanunvericilikl mü yy n edilmiş qaydada qiym tli kağızlar buraxılışı v borc kimi d c lb ed bil r. Az rbaycan Respublikasının qanunları il başqa hallar n z rd tutulmayıbsa, investor öhd likl rin real t minat verm k m qs di il girov qoymaq üçün yalnız özün m xsus v ya özünün tam t - s rrüfat s lahiyy tind olan mlakdan istifad ed bil r. Az rbaycan Respublikası razisinin hüdudlarından k narda ipoteka krediti hesabına investor kimi çıxış ed n dövl t mü ssis l rinin investisiyaları üçün Az rbaycan dövl ti t r find n t minat verilir.
   
6. 
   Az rbaycan Respublikası qanunvericiliyin zidd olmadıqda, investorun fiziki v hüquqi ş xsl rd n birbaşa v ya vasit çilik yolu il ist nil n miqdarda v növd n olan
   

mlakı t r fl rin mü yy nl şdirdiyi qiym tl rl v ş rtl rl almaq hüququ vardır.

4. 
   Dövl t v b l diyy mülkiyy tinin, habel başa çatdırılmamış tikinti obyektl rinin öz ll şdirilm sind investorlar Az rbaycan Respublikasının qanunvericiliyi il mü yy nl şdirilmiş ş rtl rl v qaydada iştirak ed bil rl r. Qeyd etm k lazımdır ki, qanunvericilikl yalnız investorların hüquqları deyil, habel v zif l ri d mü yy n edilmişdir. Bel ki, investisiya f aliyy ti subyektl ri Az rbaycan Respublikası qanunvericiliyi il mü yy n olunmuş hallarda v qaydada müvafiq olaraq aşağıdakıları h yata keçirm y borcludurlar:
   

• 
  maliyy v saiti v maddi s rv tl r sasında h yata keçirdikl ri investisiyanın h cmi v maliyy l şdirilm si m nb yi bar d yerli banklara v ya maliyy orqanlarına müvafiq orqanların arayışını t qdim etm k;
  

• 
  saslı tikinti v icaz t l b ed n dig r işl r üçün müvafiq dövl t orqanlarından v
  

xüsusi xidm tl rd n z ruri icaz v ya razılıq almaq;

• 
  texnoloji, sanitariya-gigiyena, radiasiya, ekologiya v arxitektura t l bl rin m
  

l edilm si baxımından investisiya layih l ri üçün ekspertiza r yi almaq;

• 
  Az rbaycan Respublikasının qanunvericiliyi il n z rd tutulmuş qaydada mü
  

yy nl şdiril n norma v standartlara, habel beyn lxalq norma v standartlara m l etm k;

• 
  dövl t orqanlarının v v zif li ş xsl rin öz s lahiyy tl ri daxilind , Az rbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarına uy ğun verdikl ri t l bl ri yerin yetirm k;
  
• 
  mü yy nl şdirilmiş qaydada mühasibat v statistika hesabatları t qdim etm k; • haqsız r qab t yol verm m k v antiinhisar t nziml nm sinin t l bl rin m l etm k. Müvafiq attestasiya t l b ed n xüsusi növ işl rin yerin yetirilm si üçün, investisiya f aliyy tinin iştirakçıları lisenziya almalıdırlar.
  

Bel işl rin siyahısını Az rbaycan Respublikasının Milli M clisi, onlara lisenziya verilm sinin qaydasını is Az rbaycan Respublikasının Nazirl r Kabineti mü yy

nl şdirir. İnvestisiya f aliyy tinin subyektl ri arasında münasib tl ri t nziml y n

sas hüquqi s n d müqavil dir (kontraktdır). Müqavil nin ba ğlanması, t r fl rin seçilm si, öhd likl rin, t s rrüfat münasib tl rinin Az rbaycan Respublikasının qanunvericiliyin zidd olmayan h r hansı ş rtl rinin mü yy nl şdirilm si investisiya f aliyy ti subyektl rinin müst sna s lahiyy tin daxildir. Dövl t orqanlarının v v

zif li ş xsl rin mövcud qanunvericilik aktları il mü yy nl şdirilmiş h dd n artıq investisiya f aliyy ti subyektl rinin müqavil münasib tl rin qarışmasına yol verilmir. Bel lkl , investisiya f aliyy ti müxt lif istiqam tl rd reallaşdırılan praktik f aliyy t olmaqla, investorların hüquq ç rçiv sind davranışının sasını t şkil edir.