Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

MÖVZU III

İNVESTORLARIN HÜQUQLARININ QORUNMASININ DÖVL6T Z6MAN6TI SISTEMI

1. Investorlarin Hüquqlarinin Qorunmasinin 6saslari 2.İnvestisiya mühiti v& investisiyalaşdırma 3.İnvestisiya siyas&ti v& onun elementl&ri 4.İnvestisiyaların dövl&t t&r&find&n t&nziml&nm&si

İnvestisiya sferası t s rrufat mexanizminin t kmill şdirilm si prosesind muhum rol oynadığından investisiya siyas tinin formalaşmasına daim diqq t artırılır. İnvestisiya

qoyuluşları vasit sil iqtisadiyyatın strukturunun t kmill şdirilm si ucun h miyy tli keyfiyy t d yişiklikl ri h yata kecirilir, iqtisadiyyatın yuks k inkişafına nail olunur.

Normal investisiya muhitinin yaradılması dovl tin iqtisadi, o cuml d n investisiya siyas tinin sas v zif l rind n biri kimi ozunu gost rir. İnvestisiya vasit sil ictimai istehsalın planlı inkişafına nail olunur, iqtisadiyyatın s m r liliyi v tarazlığı t min edilir, c kil n m sr fin h r manatına gor daha cox m hsul v milli g lir artımına ş rait yaradılır. İnvestisiya sas fondların yaradılmasına v t krar istehsalına, maddi istehsalın dig r formada inkişafına kapital qoyuluşları ş klind h yata kecirilir.

Dovl t investisiya f aliyy tinin t nziml nm sind muxt lif iqtisadi mexanizml rd n istifad edir. T nziml m d sas n vergitutma subyektl rinin v obyektl rinin, vergi d r c l rinin v guz ştl rinin f rql ndirildiyi vergi sisteminin t tbiqi n z rd tutulur. İnvestisiya f aliyy tinin dovl t t nziml nm si sistemind vergil r muhum rol oynayır. Bu baxımdan investisiya f aliyy tinin stimullaşdırılmasının vergi mexanizminin xususiyy tl rinin oyr nilm si v investisiya qoyuluşlarının prioritet istiqam tl rinin t hlili bu gun olduqca aktual bir m s l dir.

Az rbaycanın iqtisadiyyatına xarici investisiyaların axını olk nin ixracat potensialının genişl ndirilm sin , istehsalın inkişafına, m k ehtiyatlarından tam v s m r li istifad edilm sin , sahibkarlıq sah sind muasir bazar munasib tl rinin m nims nilm sin , yeni texnologiyanın olk y g tirilm sin v butovlukd olk nin iqtisadi infrastrukturunun yenid n qurulmasına s b b olmuşdur. M hz bu baxımdan Az rbaycanda investisiya muhitinin oyr nilm si v bu sah d olan probleml rin uz cıxarılması aktual probleml rd biri hesab edilmişdir.

Mü yy n sosial s m r ld olunması m qs dil sahibkarlıq v yaxud dig r f aliyy t növl ri obyektl rin uzun müdd t qoyulan maliyy v saitind n, habel maddi v intellektual s rv tl rd n ibar tdir.Bel v sait v s rv tl r aşağıdakılardır

• 
  pul, m qs dli bank man tl ri, kreditl r, paylar, s hml r v başqa qiym tli kağızlar;
  
• 
  daşınan v daşınmaz mlak (binalar, qurğular, avadanlıq v başqa maddi s rv tl r);
  
• 
  müvafiq qaydada r smil şdirilmiş elmi-t crübi v dig r intellektual s rv tl r;
  
• 
  bu v ya dig r istehsal növünün t şkili üçün z ruri olan , ancaq patentl şdirilm miş, texniki s n dl şdirm , v rdiş v istehsalat t crüb si kimi t rtib edilmiş texniki, texnoloji, kommersiya v dig r bilikl rin m cmusu (“nau-hau”);
  
• 
  torpaqdan, sudan v dig r t bii ehtiyatlardan, binalardan, qurğulardan, avadanlıqlardan istifad hüquqları, habel mü lliflik hüququndan ir li g l n başqa
  

mlak hüquqları;

• 
  başqa s rv tl r.
  

Maliyy baxımından investisiya – m nf t (fayda) ld edilm si m qs dil iqtisadi (t s rrüfat) f aliyy tin yön ldil n bütün növ aktivl rdir – v saitl rdir. İqtisadi baxımdan investisiya - sas (mü yy n hallarda h tta dövriyy ) fondlarının yaradılmasına, genişl ndirilm sin , yenid n qurulmasına v rekonstruksiyasına ç kil n x rcl rdir. 6slind investisiya anlayışına münasib t h l d bir m nalı deyildir. İnvestisiya qoyuluşu n ğd pulun v ya gerbli kağızda ks olunmuş bank hesabının mübadil si üzr xalis maliyy m liyyatı yox, maşın avadanlıq v yeni fabrik binası tikintisi kimi real aktivl rin alınması dem kdir. T bii ki, investisiya anlayışı m nf t ld edilm sini (v yaxud sosial

m qs din h yata keçm sini) n z rd tutan qoyuluşları hat edir. Bu qoyuluşlara sahibkarlıq obyektl rin v sair sah l r pul v saitl ri, s hml r, qiym tli kağızlar, texnologiyalar, avadanlıqlar, intellektual d y rl r aid edilir.

İnvestisiyalar istehsal resurslarının artırılmasını v n tic etibaril iqtisadi artımın tempini t min edir. İnvestisiyalar el kapitaldır ki, onun köm yi il milli s rv t artırılır. İnvestisiya sabaha qoyulan v saitdir v mahiyy t etibaril insan kapitalına yön ldilir.

İnvestisiya iqtisadiyyatın istehsal v qeyri-istehsal sferalarının uzunmüdd tli kapital qoyuluşları prosesl rini ks etdirir. Mü yy n qeyd – ş rtl rl investisiyaları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

• 
  istehsalın genişl nm si v modernl şdirilm sin investisiyalar;
  
• 
  istehsal infrastrukturunun yaradılmasına investisiyalar;
  
• 
  mal – material ehtiyatlarının yaradılmasına investisiyalar;
  
• 
  sosial infrastrukturun yaradılmasına investisiyalar;
  
• 
  işçi hey tin hazırlanması v yenid n hazırlanmasına investisiyalar;
  
• 
  elm v elmi xidm t.
  

İnkişaf etmiş ölk l rin iri şirk tl ri kadrların hazırlanmasına, onların ixtisasının artırılmasına yön ldil n investisiyalara mühüm h miyy t verir v bunu dünya bazarında mövqel rinin möhk ml ndirilm sinin mühüm istiqam ti hesab edirl r. Get-ged daha d rind n anlaşılır ki, iqtisadi inkişafın sas amili olan intellektual m hsul – ona yön ldil n investisiyalardan asılıdır.

İnvestisiyaları formalaşma xarakterin gör avtonom v indusirovan kimi f rql ndirirl r. Faiz d r c sind n v ya milli g lirin s viyy sind n asılı olmayaraq h yata keçiril n avtonom investisiyalar, bir qayda olaraq xarici amill rl ş rtl nir.

Buna h r şeyd n vv l texniki t r qqi il laq dar olan investisiyalar, xarici bazarlarda mövqenin möhk ml nm si, halinin artması v s. amill r aid edil bil r. Sözü ged n investisiyalar iqtisadi artıma t kan verir. Artan g lirl rin n tic sind yaranan indusirovan investisiyalar h min t kanların üzvi davamı olursa, inkişafı dinamik hesab etm k olar. Başqa sözl , indusirovan investisiya ÜDM-in (ümumi daxili m hsul) artımının funksiyası olmaqla sür tl ndirici (akselerator) rolunu oynayır.

İnvestisiyalar xarakter v t yinat baxımından f rqli olan hiss l rinin iqtisadi artma t sirinin qiym tl ndirilm sin müvafiq d biyyatda xüsusi diqq t yetirilir. H tta avtonom investisiyaları istehsalın dövri olaraq artıb-azalmasının sas s b bi hesab ed nl r d vardır.

İnvestisiya f aliyy ti anlayışına g ldikd is onu dem k olar ki, n ümumi halda bu, v sait qoyuluşu v h min v saitin reallaşması üçün h yata keçiril n praktiki f aliyy tin m cmusu sayıla bil r. 6sas fondların yaradılmasına v geniş t krar istehsalına investisiya kapital qoyuluşu ş klind h yata keçirilir. Bu sas kapitala investisiya adlanır.

İqtisadi sisteml rd investisiyaların icra etdiyi sas funksiyalara - sas kapitalın artımı v keyfiyy tc t kmill şdirilm sinin mikro v makro s viyy l rd t min olunması; müt r qqi struktur d yişiklikl rinin d st kl nm si; müxt lif s viyy l rd istehsalın s m r liliyinin elmi-texniki nailiyy tl r bazasında reallaşdırılması aid edilir.

İnvestisiya f aliyy tinin subyektl ri t rkibc müxt lifdir. Bu t rkib aşağıdakılar aiddir : investorlar, sifarişçil r, iş icraçıları, investisiya f aliyy ti obyektl rinin istifad çil ri, malgönd r nl r v s. Bu siyahıda hüquqi ş xsl ri ayrıca qeyd etm k

lazımdır. Hüquqi ş xsl r banklar, sığorta v vasit çi t şkilatlar, investisiya fondları aid edilir.

Sahibkarlıq v dig r f aliyy tl r yön ldilmiş pul v saiti, m qs dli bank depoziti, s hm v dig r qiym tli kağızlar, mlak, intellektual mülkiyy t v sair bank investisiyası hesab edil bil r.

B z n bankların investisiya f aliyy tin g lir ld edilm si m qs dil mü yy n müdd t pul v saitinin yerl şdirilm si üzr bütün m liyyatlar aid edilir, başqa sözl , bankların bütün aktiv m liyyatları investisiya hesab edilir. 6slind is bu yanaşma düzgün deyildir. Bel ki, m rk zi bankda olan v saitl r kimi aktivl r, bank üçün işl m diyin gör investisiya hesab oluna bilm z.

İnvestorlar v ya investorların müv kkili olan fiziki v hüquqi ş xsl r sifarişçil r ola bil r. İnvestisiya layih sinin h yata keçirilm sind bu ş xsl r iştirak edir v müqavil d n z rd tutulmamışdırsa, dig r iştirakçılar sahibkarlıq f aliyy tin qarışmırlar.

İnvestisiya qoyuluşunda yol veril n yalnışlıq, bir sıra hallarda informasiya t minatındakı probleml rl laq dar olur. “S hv” investisiya resurslarının s p l nm sin s b b olur, proqnozlaşdırılan iqtisadi artımı ş rtl ndirm y n layih l rd v saitin “batıb qalması” il n tic l nir. Odur ki, konyukturanın öyr nilm sin yön ldilmiş t dqiqatlar investisiyanın s m r liliyini ş rtl ndir n sas amill rd n hesab olunmalıdır.

İnvestisiya bazarının dinamikliyi d onun s m r liliyini ş rtl ndirir. M lumdur ki, investisiyalar, dig r ş rtl r b rab r olduqda t n zzül ed n mü ssis l rd n (sah l rd n) çox s m r ver n mü ssis l r axır. Odur ki, daim riskl laq dar v uzunmüdd tli dövrü

hat ed n istehsala investisiyaların lverişli olması t min edilm lidir. M s l n, el mühit yaradılmalıdır ki, istehsala investisiyalardan g lirl r alternativ qoyuluşlardan (bank

man tl rin , l l-c vahirata qoyuluşlardan v s.) yüks k olsun.

İnvestorlar azad iqtisadiyyatın prinsipl rin uyğun olaraq, investisiya f aliyy tinin h yata keçirilm sind b rab r hüquqlara malikdirl r. İnvestisiyanın h cmi, istiqam ti v s m r liliyinin mü yy nl şdirilm sind investor, m lum d r c d s rb stdir. Bel ki, investor özün s rf ed n formada investisiyanın reallaşdırılması üçün lazım olan hüquqi v fiziki ş xsl ri müqavil v müsabiq yolu il c lb ed bil r. Öz v saiti v ya c lb edilmiş v sait olmasından asılı olmayaraq investor qoyduğu v saitin m qs dli t tbiqini t l b etm k hüququndan dem k olar ki, h miş istifad edir.

İnvestisiya f aliyy tinin obyektl ri kimi aşağıdakılar q bul edilir :

• 
  qiym tli kağızlar (s hml r, istiqrazlar v s.)
  
• 
  iqtisadiyyatın bütün sah l rind yeni yaradılan v modernl şdiril n sas fondlar v dövriyy v saiti ;
  
• 
  m qs dli pul man tl ri ;
  
• 
  elmi – texniki m hsul v mülkiyy tin dig r obyektl ri ;
  
• 
  mlak hüququ v intellektual mülkiyy t hüququ.
  

Beyn lxalq t crüb d investisiyanın iki sas forması f arql ndirilir : birbaşa v portfel investisiyalar. B z n real investisiyalar adlanan birbaşa investisiyalar kapitalın s naye, ticar t, xidm t v dig r sah l rin mü ssis l rin bilavasit yerl şdirilm sini n z rd tutur. Portfel (v ya maliyy ) investisiyaları is m lum olduğu kimi, s hml r , istiqrazlara v dig r qiym tli kağızlara investisiyalardır.

Açıq iqtisadiyyat ş raitind mühüm investisiya f aliyy ti obyekti ölk qanunvericiliyin zidd olmayan xarici investisiyalardır. Xarici investisiyalar milli iqtisadiyyata qabaqcıl texnologiyalar g tirm kl , onun elmi potensialını f allaşdırır.

Ölk nin elmi potensialının bir qayda olaraq c ml şdiyi, elmtutumlu v yüks k texnoloji sah l rd t n zzül, istehsal kompleksl rind h min sah l rin payının azalması iqtisadiyyatın “primitivl şm si” adını almışdır. Primitivl şm meylin qarşı t sirli vasit olmaqla, xarici investisiyaların keçid iqtisadiyyatlı ölk l rd normal bazar münasib tl rinin formalaşması prosesl rin müsb t t sir imkanları genişl nir. R qab t qabiliyy tli texnoloji mühitin t şkili, bir çox hallarda xarici kapitalın t sir dair sind olur. İdar etm nin qabaqcıl t crüb si baxımından da anoloji prosesl rin şahidi olmaq mümkündür.

Ölk qanunvericiliyi il n z rd tutulmuş ekoloji, sanitar, gigiyenik v dig r normalara cavab verm y n obyektl rin investisiyalaşdırılması qadağan olunur. Az rbaycan Respublikasında müvafiq hüquqi bazanın möhk ml ndirilm si üçün

h miyy tli işl r görülmüşdür. Bununla bel , xüsusil , xüsusil quruda neft v qazçıxarma sah sind xarici sahibkarların f aliyy tinin ekoloji reqlamentl şdirilm si baxımından t kmill şdirilm l r vv ll r hiss olunan ehtiyac indi d vardır.

İnvestisiya f aliyy ti subyektl rinin çalışdığı investisiya sferasının t rkibi aşağıdakı kimi t snifl şdirilir :

• 
  saslı tikinti. Bu sferaya sifarişçi – investorların, podratçıların, layih çil rin, avadanlıq gönd r nl rin, f rdi v kooperativ m nzil tikintisi üzr v t ndaşların f aliyy tini birl şdirir ;
  

- innovasiya sferası. Burada elmi – texniki m hsul v intellektual potensial reallaşdırılır ;

- maliyy kapitalının dövriyy si sferası.

Xarici investisiyalardan s m r li istifad imkanlarından biri d resursun ş rti ks sah l rd yerl şdirilm sidir. Başqa sözl , v saitin el sah l r qoyulması n z rd tutulur ki, onlardan birinin z ifl m si dig rinin inkişafı il müşayi t olunsun. Mebel v meş s nayesi arasında investisiya resurslarının bölgüsü sah l rd n birinin t n zzülü halında, dig rinin inkişafı say sind investorun m nf tinin “t minatçısı” olur.

Xarici investisiyaların c lb edilm si prosesin intensivl şdirilm si s viyy si müxt lif m nb l rd müxt lif qiym tl r alsa da, ümumil şdiril bil n h dl r d vardır. ÜDM-d investisiyaların xüsusi ç kisi, iqtisadi inkişafın vacib ş rtidir. Dünya ölk l rinin t crüb si investisiyanın ÜDM- nisb t n 30 – 35% olduğu halda iqtisadi artıma ş rait yarandığını göst rir. Az rbaycan respublikasının “İnvestisiya f aliyy t haqqında” qanununda ks olunduğu kimi, hüquqi bazanın t kmill şdirilm sind m qs d ölk iqtisadiyyatına investisiyaların c lb olunması prosesinin intensivl şdiririlm si, beyn lxalq iqtisadi m kdaşlıq v inteqrasiyanın inkişaf etdirilm si, mülkiyy t formasından asılı olmayaraq bütün investorların b rab r hüququnun t min olunmasıdır.

Daxili istehsalçıları himay etm kl yanaşı dövl t xarici investorlar üçün d

lverişli f aliyy t mühiti yaratmalıdır. T bii ki, bu zaman xarici kapitalın marağı il milli iqtisadi m nafeni uyğunlaşdırmaq lazım g lir. Konkret hallarda çoxsaylı amill rin t sirini qiym tl ndirm k v manevr etm k lazım g ls d , sas istiqam t ikinciy üstünlük verm kdir.

Beyn lxalq t crüb nin ümumil şdirilm si üçün aparılan t dqiqatlar göst rir ki, investisiyanın h ddind n çox olması inflyasiyaya, çatışmaması is deflyasiyaya g tirib çıxarır. İqtisadiyyatın t r ddüdl rinin bu qütbl ri t bii ki, s m r li t nziml m t l b edir. H min t nziml m vergil r, dövl t x rcl ri, maliyy - kredit üzr hökum tin h yata keçirdiyi t dbirl r sah sini hat etm lidir.

İnvestisiyaların sas m nb l rind n biri amortizasiya ayırmalarıdır. H min m nb nin ümumi investisiyalarda xüsusi ç kisi, dinamikası istehsal f allığının s viyy sini xarakteriz ed n mühüm göst ricil rd n biri kimi d çıxış edir.

İnvestisiya v innovasiya arasında nisb t xüsusi h miyy t malikdir. Bu, xüsusil , iqtisadi inkişafın dövriliyi il ş rtl nir. İnnovasiya impulsu t bii v dig r resurslardan q na tl istifad üçün yeni imkanlar açır. 6lb tt , resursqoruma n q d r aktual m s l olsa da, bütün hallarda investisiyaları innovasiyalara yön ltm k imkan xaricind dir. Buna edil n c hdl rin reallığı is m qs d v vasit l rin müvafiqliyind n h lledici d r c d asılıdır.

Göründüyü kimi bazar iqtisadiyyatı ş raitind c miyy tin artmaqda olan sosial- iqtisadi t labatının öd nilm si mövcud istehsal potensialından tam v s m r li istifad edilm si, ETT-nin n aliyy tl rinin istehsala t tbiqi v bu kimi yenilikl r investisiya qoyuluşlarından asılıdır. Bu baxımdan, c miyy tin h yatında investisya qoyuluşlarının

h miyy ti v rolu son d r c artmış olur. Ölk d makroiqtisadi göst ricil rin yüks ldilm si, ümumimilli m hsulun sturukturunda aparıcı sah l rin, xüsusil strateji sah l rin rolunun v h miyy tinin getdikc artırılmasını t l b edir.

2. İnvestisiya mühiti v& investisiyalaşdırma

M rk zl şdirilmiş iqtisadiyyat ş raitind v sait qoyuluşları mühiti s rb st iqtisadi sistem keçidd prinsipial keyfiyy t d yişiklikl rin m ruz qalır. S rb st pul resurslarının dem k olar ki, vahid s r ncamçısı rolunda çıxış ed n dövl t sas fondların artırılması v modernl şdirilm sin v sait qoyuluşlarını tam planlaşdırılmış ş kild h yata keçirirdi. Mahiyy t etibaril v saitl rin s f rb r edilm sinin bel qaydası prioritet istiqam tl rin maliyy l şdirilm si üçün lverişli ş rait yaratmalı idi. Bununla bel , kapital qoyuluşu sah sind dövl tin, bel dem k mümküns , inhisarçılığı prosesl rin intensivliyin m nfi t sir göst rirdi. Dig r t r fd n ictimai mülkiyy t formasında t qdim edil n dövl t mülkiyy ti kapital qoyuluşlarından istifad nin lazımi s m r liliyini t min ed bilmirdi.

M rk zl şdirilmiş iqtisadiyyat ş raitind kapital qoyuluşlarının m nb l ri kimi

n n vi olaraq aşağıdakılar çıxış edirdi :

• 
  büdc v saitl ri ;
  
• 
  mü ssis v t şkilatların öz v saitl ri ;
  
• 
  bank kreditl ri.
  

Keçmiş sovet m kanında bazar iqtisadiyyatına keçid yeni investisiya mühitinin t ş kkülünün sasını qoymuşdur. T bii ki, t ş kkül prosesi uzunmüdd tli olub, mü yy n geril m l rl müşayi t olunur. Bunun iki s b bi vardır. Birincisi, sahibkarlığın maddi bazası olan öz ll şdirm d l ngim l r, bir sıra hallardakı sistemsizlikdir. Müxt lif öz ll şdirm formalarından istifad mexanizminin tam aydınlaşdırılıb saslandırılmadığı bir ş raitd metodoloji probleml r ön plana çıxır.

İnvestisiya mühitinin t ş kkülünd müvafiq qanunvericilik bazasının möhk ml ndirilm si mühüm rol oynayır. Son ill rd bu sah d görül n işl r mü yy n müsb t n tic l r vermişdir. Hüquqi bazanın formalaşmasında 1995-ci ild q bul edilmiş

“Az rbaycan Respublikasında investisiya f aliyy ti haqqında” qanunun rolunu xüsusi qeyd etm k lazımdır.

İnvestisiya mühiti uzunmüdd tli v sait qoyuluşu, r qab t mühitinin inkişafı, antiinhisar t dbirl ri, istehsala m nf t g tir n qoyuluşların t min edilm si, onun regionlar v sah l r arasında s rb st axınından v sair amill rd n asılıdır. Onu da qeyd ed k ki, bu mühit h mçinin m qs dyönlü investisiya f aliyy tinin dövl t t nziml nm si üzr t dbirl r kompleksinin t siri altında t ş kkül tapır. İnvestisiya mühiti sosial-iqtisadi, siyasi v ya investisiyanı qaytaran maliyy amill rinin m cmusudur.

Milli iqtisadiyyat üçün ön mli olan c h t istehsalın artımının t min edilm si baxımından investisiya mühitinin t ş kkülüdür. Bu proses kort bii baş vermir. Bazar avtomatizmi bu problemi h ll etm k iqtidarında deyil v atılan müvafiq addımlar investisiya prosesl rinin m qs dyönlü intensivl şdirilm sind h miyy tli rol oynaya bil r.

Dig r mühüm amil maliyy sabitliyidir. Bu sabitliyin ld olunması xeyli d r c d investisiya ehtiyatlarının formalaşması v investisiya layih l rinin s m r liliyinin t min olunmasını v ümum n lverişli investisiya mühitinin ş rtl ridir.

İnvestisiya mühitinin t şkili xeyli d r c d öz l sektorun f allığından, xüsusi ç kisind n, laq l rinin intensivliyind n, kiçik v orta sahibkarlığın inkişaf s viyy sind n asılıdır.

Beyn lxalq t crüb y gör iqtisadi sabitliyi v lverişli investisiya mühitini ş rtl ndir n sas amill rd n biri c miyy td iqtisadi rifah baxımından mü yy n edil n “orta sinfin” xüsusi ç kisidir. M hz bu sinif münasib tl rin dinamikliyini v ah ngdarlığını t min ed n h miyy tli amil olmaqla keçid dövrü iqtisadiyyatı il

v zl nm sini sür tl ndirir.

Bir qayda olaraq Az rbaycanın investisiya mühitind n danışark n onun lverişli geosiyasi v coğrafi mövqeyi, yüks k ixtisaslı kadr potensialı, z ngin t bii s rv tl ri ön ç kilir. 6slind lverişli investisiya mühiti yaratmaq üçün bunlar yalnız ilkin ş rtl rdir, s m r li yanaşma olmadıqda bu z nginlik ölk iqtisadiyyatı v h tta, ümumiyy tl , ölk üçün ciddi probleml r m nb yi ola bil r. Bu probleml r ilkin yanaşmada aşağıdakılar aid edil bil r :

• 
  regionda marağı olan dövl tl rin m nafel rinin toqquşması ;
  
• 
  milli iqtisadiyyatın birt r fli genişl nm si, ölk nin böyük dövl tl r üçün xammal lav sin çevrilm si t hlük si v s.
  

Az rbaycanda h yata keçiril n torpaq islahatı keçmiş sovet respublikalarının bir çoxundan f rqli olaraq investisiya mühitinin lverişli olması üçün obyektiv z min yaratmışdır. Bel ki, g l c kd t ş kkül tapacaq normal torpaq bazarı investisiya f allığına t kan ver n amil çevrilir. Bununla bel h min f allığın t min edilm sinin, ciddi hazırlıq v sistemli yanaşma t l b etdiyi şübh sizdir.

İnvestisiya mühitinin xüsusiyy tl rind n ir li g l n neqativ c h tl r d yox deyildir. İlk növb d qiym tli kağızlar bazarının h l t ş kkül tapmadığı Az rbaycanda portfel investisiyalarının c lb edilm si ciddi ç tinlikl rl üzl şir. Dig r m s l l rd d keçid dövrü probleml ri, investisiya mühitind öz ksini tapır v az-çox ciddi ziddiyy tl r ş klind t zahür edir.

Xarici investisiyalardan istifad nin n perspektivli istiqam tl rind n biri onun ixracyönlü sah l r , yeni texnologiyalara, informasiya iqtisadiyyatına yön ldilm sidir.

Mülkiyy t hüququnun müdafi si istiqam tind görül n t dbirl r investisiya mühitin t sir edir. M s l ondadır ki, xarici investorların hüquqlarının h r hansı bir ş kild pozulması ölk nin imicin z rb vurmaqla yanaşı, h r hansı ciddi bir layih nin maliyy l şdirilm si m nb l rinin tapılmasını ç tinl şdirir. Odur ki, investorların m nafeyin z rb vuran h r k t v ya h r k tsizlik üçün n z rd tutulan m suliyy t ciddil şdirilm lidir. İnvestisiya mühiti müst qim m nada qanunvericilik bazasından asılıdır. Bütövlükd istehsalçıların t şkilatlanmasından müxt lif formalarının inkişafını d st kl y n, h mçinin korporativ davranışın standart qaydalarını, normal v işgüzar investisiya iqlimini (m s l n, şirk tl rin, korporativ idar edilm si t crüb sini n z r alan v hesablaşmalar

sasında mü yy nl şdir n reytinql rin d rc edilm si) formalaşdıran qanunvericiliyin işl nib hazırlanmsı t l b olunur.

V sait qoyuluşunun s m r li istiqam tinin mü yy nl şdirilm sinin mük mm l metodoloji t minata ehtiyacı var. İlk növb d sah l rin investisiyalaşdırılması üçün cazib darlığını mü yy n etm k lazım g lir. Bunun üçün is informasiya t minatının kafi s viyy si t l b olunur. T ssüf ki ölk mizd müvafiq informasiya bazası h l d tam formalaşmamışdır. Ümumiyy tl , xarici investisiyaların c lb edilm si, informasiya t minatı sah sind ciddi probleml rin h llini n z rd tutr. O cüml d n, informasiya resurslarını idar ed n v onların kommersiyası sasında istifad sini h yata keçir n qurumların yenid n t şkilin ehtiyac hiss olunur.

Müxt lif s viyy l rd (ölk , rayon, mü ssis ) bazar haqqında kommersiya, n qliyyat v telekommunikasiya bar d informasiyanın çatışmaması, xüsusil kiçik v orta xarici şirk tl r v firmaların investisiya qoyuluşları üçün mane y çevrilir.

Sah nin investisiyalaşma üçün cazib darlığının qiym tl ndirilm si, t bii ki, onun maliyy -iqtisadi f aliyy tinin h rt r fli t hlili say sind mümkündür. Bu halda müxt lif amill rin t sirinin k miyy tc qiym tl ndirilm si z ruri olur.

Beyn lxalq t crüb d iqtisadiyyatın h r hansı bir sah sinin v sait qoymaq nöqteyi-n z rind n lverişli olub-olmamasını mü yy nl şdirm k üçün msallar qrupundan istifad edirl r. H min msalların faktiki qiym tl ri, normativ v ya böhran v ziyy tini

ks etdir n s viyy l rd tutuşdurulur v n tic ld edilir. T bii ki, bu halda t hlil üçün, hansı msalların istifad edil c yi v normativ (v ya böhran) k miyy ti t yin edilm lidir.

Ad t n sas amill ri beş qrupa bölürl r : maliyy dayanıqlığı, işgüzar f allıq, s m r lilik, inkişaf dinamikası v öd niş qabiliyy ti. Qruplara bir v ya bir neç msal daxildir.

1. 
   Maliyy dayanıqlığı göst ricil ri investor v kreditorların m nafel rinin müdafi si d r c sini s ciyy l ndirir. Burada ilk növb d maliyy v saitl ri (leveraj) – 61
   

msalı aiddir. Ümumi kreditor borclarının xüsusi v saitl r nisb ti kimi hesablanan msal, c lb edil n v saitl rd n asılılıq v öz kapitalı hesabına t min olunma d r c l rini göst rir. 61 msalı böhran qiym ti kimi vahid q bul edilir v onun k miyy ti n q d r böyük olursa, s hmdarların risk d r c si v iflas ehtimalı bir o q d r yüks k olur.

Bu qrupa aid edil n ikinci msal - 62 reallaşmadan daxilolmaların vaxtı ötmüş debitor borcları v avanslara nisb ti kimi hesablanır. T bii ki, göst rici n q d r kiçikdirs

, sah nin v ya mü ssis nin maliyy v ziyy ti bir o q d r pisdir. Gönd rilmiş mal üzr debitor borcu o q d r çox ola bil r ki, m nf t z r r çevril r.

Maliyy dayanıqlığı göst ricil rin aid edil n üçüncü msal – 63 reallaşmadan daxilolmaların vaxtı ötmüş kreditor borclarına nisb ti kimi hesablanır.

İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatına malik ölk l rd 62 v 63 msallarının hesablanması zamanı m xr cl rd debitor v kreditor borclarının (böhran s viyy l ri n z r alınmaqla) s viyy l ri istifad olunur.

2. 
   İşgüzar f allıq (dövriyy ) göst ricil ri mü ssis nin öz v saitl rind n istifad s m r liliyini s ciyy l ndirir. Bura ehtiyatların dövriyy si msalı (64) v kapital dövriyy sinin ümumi msalı (65) aid edilir.
   

Ehtiyatların dövriyy si (64) msalı reallaşmadan daxilolmaların ehtiyatlara nisb ti kimi hesablanır. 6msal ehtiyatlarının hansı sür tl debitor borcuna çevrildiyini göst rir. Ehtiyatların dövriyy si n q d r yüks kdirs onları s m r li idar tem k d bir o q d r asandır. Dövriyy sür ti artdıqca mal-material d y rlil rinin reallaşdırılması bir o q d r böyükdür.

Kapital dövriyy sinin ümumi msalı (65) vergil r çıxılmaqla reallaşmadan daxilolmaların balans m nf tin nisb tin kimi hesablanır. Bu msal m nb yind n asılı olmayaraq bütün resusrlardan istifad s m r liliyini ks etdirir. O dövr rzind istehsal v t davülün m nf t g tir n tam tsiklinin neç d f baş verdiyini v tsiklin texnoloji prosesin xüsusiyy tl rind n n d r c d asılı olduğunu göst rir.

3. 
   S m r lilik göst ricil ri sah v ya şirk tin f aliyy tinin rentabelliyini s ciyy l ndirir. Bura a)bütün kapitalın, b)satışın v c)xüsusi kapitalın rentabelliyi
   

msalları aid edilir. Bütün kapitalın rentabelliyi msalları (66) balans m nf tinin balans m bl ğin nisb ti kimi hesablanmaqla mlakın d y rinin bir manatından n q d r balans m nf tinin alındığını ks etdirir.

Satışın rentabelliyi msalı (67) balans m nf tinin vergil r çıxılmaqla reallaşmadan daxilolmalara nisb ti kimi hesablanmaqla, reallaşdırılmış m hsul vahidin n q d r m nf t düşdüyünü göst rir. Bu göst ricinin artması reallaşdırılan m hsulun (işin, xidm tin) istehsalına x rcl r sabit qaldıqda qiym tl rin yüks lm sind n v ya qiym tl r d yişm z qaldıqda istehsala x rcl rin azalmasından baş ver bil r. Göst ricinin azalması is istehsal x rcl rinin d yişm z qaldığı halda aşağı düşm sind n v ya qiym tl r d yişm dikd istehsal x rcl rinin artmasından , başqa sözl , m hsula t l bin azalmasından x b r verir.

Xüsusi kapitalın rentabelliyi msalı (68) şirk t sahibinin qoyduğu h r bir manatdan n q d r m nf t ld etdiyini göst rir. Göst rici balans m nf tinin xüsusi v saitl r nisb ti kimi hesablanır. İnvestisiya kapitalının istifad s m r liliyini s ciyy l ndirir v fond birjasında s hml rin kotirovkası s viyy sinin qiym tl ndirilm si üçün mühüm meyar rolunu oynayır.

4. 
   Sah nin inkişaf dinamikası göst ricil ri. Artım tempi msalı (69) cari qiym tl rd sah nin m hsulunun h cminin artımını (azalmasını) s ciyy l ndirir.
   
5. 
   Öd niş qabiliyy ti (likvidlik) göst ricil ri mü ssis nin qısamüdd tli borclarını öz v saitl ri hesabına öd m y hazırlığını ks etdirir. Göst ricil r hesablanark n hesablama bazası kimi qısamüdd tli öhd likl r n z r alınır. Ümumi öd m msalı (610) pul v saitl ri, qısamüdd tli maliyy qoyuluşları, debitor borcları, ehtiyat v m sr fl rin qısamüdd tli öhd likl r nisb ti kimi hesablanır. Bu göst ricinin qiym ti vahidd n aşağı düşm m lidir, y ni likvid v saitl r qısamüdd tli öhd likl rin yerin yetirilm si üçün kifay t etm lidir.
   

Artıq qeyd edildiyi kimi, sah v ya mü ssis nin maliyy -iqtisadi v ziyy tini qiym tl ndirm k üçün hesablanmış msallar normativ v ya böhran s viyy l ri il

tutuşdurulmalıdır. Normal bazar iqtisadiyyatına malik olan ölk l rd firmaların f aliyy tinin maliyy t hlilin daha çox diqq t yetirilir. Bu zaman konkret firmanın hesabat m lumatları sasında hesablanan msalları, h min firmanın vv lki göst ricil ri v firmanın aid olduğu sah nin orta göst ricil ri il tutuşdurulur.

İnvestisiya mühitinin qiym tl ndirilm sind siyasi v iqtisadi sabitlik, qanunvericiliyin mük mm llik d r c si, vergi sisteminin s m r liliyi infrastrukturun inkişaf s viyy si v s. göst ricil r istifad edilir. Keçid iqtisadiyyatlı ölk l rd torpaq üz rind mülkiyy t , girov mexanizminin reallaşması kimi prinsipial m s l l rd investorlar birm nalı cavab almadıqda investisiya c lb edilm sind ciddi probleml r meydana çıxır.

İnvestisiya mühitinin formalaşmasında sığorta sistemi böyük rol oynayır. İnkişaf etmiş ölk l rin sığorta t şkilatlarında külli miqdarda maliyy ehtiyatlarının toplanması sığortanı f al investisiya yolu il iqtisadiyyatın inkişaf etdirilm sinin mühüm amilin çevirir.

Xarici investisiyaların c lb edilm sinin başlıca ş rti investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasıdırsa, bu prosesin t min olunmasının sas amili hüquqi bazanın möhk ml ndirilm sidir. Bu zaman – hüquqi normalarda n z rd tutulan d yişiklikl r haqqında sahibkarların qabaqcadan m lumatlandırılması v investorların f aliyy tin ekoloji reqlament qoyulması m s l l ri diqq t m rk zind olmalıdır. Artıq sirr deyildir ki, xarici investorların ekoloji reqlamentl rd ki boşluqlardan sui-istifad etm si nadir hal deyildir.

6lb tt n z r almaq lazımdır ki, xarici investisiyalaşdırma münasib tl rinin özün m xsusluğu bu münasib tl r hüquqi vasit l rin böyük qismini, y ni h m milli hüquq, h m d beyn lxalq hüquq t nziml nm sini, başqa sözl , hüququn iki sisteminin – milli v beyn lxalq hüququn t tbiqini z ruri edir.

İnvestisiya monitorinqinin milli sisteminin yaradılması lverişli investisiya mühitinin t minatında az rol oynamır.

Monitorinq investisiya f aliyy tind qoyuluşların artmasının onlardan lav edil n g lirl rin artması il müşayi t olunması faktını aşkara çıxarmaq v t sdiql m k v zif sini yerin yetirm lidir.

İnvestisiya mühitinin qiym tl ndirilm sind daxili qurumların daha f al iştirakı yalnız işin xeyrin dir. Bel ki, bu halda xarici investorlar cn bi ekspertl rin v konsaltinq firmaların qiym tl ri il kifay tl nm zl r.

Keçid iqtisadiyyatlı ölk l rd investisiya mühitin h lledici d r c d t sir ed n amill rd n biri öz ll şm dir. Bu, ölk l rd qiym tli kağızlar bazarının real sektorla

laq sini t min ed n s m r li kapital bazarının t şkili xüsusi aktuallıq k sb edir. Bel ki, öz ll şdirm nin sistemli, kompleks, düşünülmüş g lirl rin kapitallaşdırılması prinsipl ri gözl nilm lidir.

İnvestisiya mühitin t sir ed n amill r çoxsaylı v müxt lif miqyaslıdır. Bu ölk nin liderl rinin investorlar üçün lverişli ş rait yaratmaq sah sind görül c k işl r bar d b yanatlardan tutmuş, mü yy n regionlarda iqtisadi c h td n gerid qalmış rayonlarda tikintiy , yenid nqurmaya v istehsalın modernl şm sin kapital qoyuluşlarının stimullaşdırılmasına q d r geniş spektri hat edir.

N hay t , ölk mizd xarici investisiyaların lverişli ş rtl rl c lb edilm sinin aşağıdakı perspektivl ri aşağıdakılardır :

• 
  infrastrukturun inkişafına yanaşmaların optimallaşdırılması ;
  
• 
  idxalı v z ed n m hsulların istehsalı üçün iqtisadi v institusional mühitin d st kl nm si ;
  
• 
  investisiyaların ölk nin m k resurslarının bol olduğu rayonlara yön ldilm si;
  
• 
  ixrac potensialının genişl ndirilm si üçün t dbirl r kompleksinin hazırlanması v h yata keçirilm si.
  

3. İnvestisiya siyas&ti v& onun elementl&ri

Qloballaşma v onun ilkin n tic l ri bel göst rir ki, XXI srd dünya t s rrüfat sisteminin dinamik inkişafında mühüm rol oynayacaq investisiya axınlarının dövl t v regionlararası idar edilm si mühüm rol oynayacaqdır.

İnvestisiyalar mühüm struktur m l g tirm v zif sini yerin yetirir v görm k ç tin deyildir ki, investisiya siyas ti iqtisadiyyatın perspektiv strukturunun formalaşmasında aparıcı rola malikdir.

Kapital qoyuluşlarının t m rküzl şm si, müxt lif maliyy l şdirm m nb l rinin s f rb r edil r k daha h miyy tli v t xir salınmaz regional probleml rin h llin yön ldilm si struktur – investisiya siyas tinin sas elementl rind ndir.

Xarici investorlara münasib t çoxsaylı v müxt lif s viyy li amill rin t siri altında formalaşır. Lakin dünyada hazırki iqtisadi reallıq inteqrativ laq l rin xüsusil kapital axını baxımından laq l rin intensivl şdirilm sinin lverişliliyi haqqında arqumentl r malikdir. Bel ki, xarici şirk tl rin iştirakı ölk y n müasir texnologiyanı v müvafiq idar etm v rdişl rini g tirir. Bu, xarici bazara çıxmağı da asanlaşdırır, m şğulluğu artırır v yerli istehsalın inkişafına s b b olur.

Müasir dünyada investisiya prosesi transmilli korporasiyaların iştirakı olmadan dem k olar ki, baş vermir. Hazırda investisiya prosesl rinin xüsusiyy tl rind n biri odur ki, istehsalat v kommersiya f aliyy ti üçün sad c investisiyalar deyil, elmi-texniki innovasiya nailiyy tl ri, traf-mühit z r r verm y n tullantılarsız texnologiyaları reallaşdıran investisiyalar t l b olunur. T sadüfi deyildir ki, investisiya siyas ti elm v texnikanın n mühüm nailiyy tl rin saslanır. M hz buna gör d investisiyaların c lb edilm si ümumi dövl t siyas tinin n mühüm istiqam tl rind n biri sayılır.

Ölk mizin iqtisadi t hlük sizliyi v t r qqisi xeyli d r c d neft sektoru il

laq dardır v bu sah nin inkişafı böyük xarici investisiya qoyuluşları il t min edir. Neft bölm sind layih l rin reallaşdırılması üçün ayrılan böyük maliyy qoyuluşları z ngin karbohidrogen resursları hasilatı hesabına öd nil c kdir. T bii ki bu sah daha çox investisiyaları geri qaytarmaq imkanındadır. Lakin t bii s rv tl rin hesabına lvetrişli investisiya siyas ti yeritm k iddiası h miş özünü doğrultmur. Buna mane olan

h miyy tli amill r : investisiya bazarında kredit riskini aşağı salan qanunvericilik sistemind boşluqları, maliyy v saiti kasadlığını v s. aid etm k olar.

İnvestisiya siyas ti investisiyaların t hlük sizliyin yön ldilir ki, bu t hlük sizlik, investisiyaların investisiya bazarında baş ver n prosesl rd n asılı olmamasını v g lirin sabitliyini n z rd tutur.

İnvestisiya riskl rin idar olunması, daha doğrusu, onların aşağı salınması t dbirl ri kompleksinin h yata keçirilm si investisiya siyas tinin mühüm elementidir. Keçid iqtisadiyyatı ölk l rind investisiya mühiti daha riskli olması il s ciyy vidir. Bununla bel , h min ölk l rd t bii s rv tl rin, iş qüvv sinin ucuzluğu kimi amill r xarici

investorları c lb edir. Sirr deyildir ki, yerli qanunvericilikd ki boşluqlar hesabına manevrl rd n qazanmaq amili d bu q bild ndir.

Neft sah sind maliyy qoyuluşu v layih l rin gerç kl şdirilm sind risk ehtimalı çoxdur. İnkişaf etmiş ölk l rin investorları h r bir layih ni “risk – g lir” nisb ti baxımından qiym tl ndirilir v nisb t yalnız sonuncunun xeyrin olduğu halda onu reallaşdırırlar.

İnvestisiya layih l rinin qiym tl ndirilm si meyarları n z rd n keçiril rk n, t bii ki, riskin mahiyy tin v t snifatına xüsusi diqq t yetirilir. İnvestisiya prosesind problemin aktuallığını v miqyasını, riskin strukturu v mahiyy tini araşdırmaq z rur ti yaranır. Müxt lif ölk l rd risk indikatoru v ş rtl ri müxt lifdir. Bu problem differensial yanaşma z ruriliyind n x b r verir. Nüfuzlu beyn lxalq t şkilatlar riskin monitorinqi zamanı aşağıdakı t snifata üstünlük verirl r : texniki, siyasi, iqtisadi v maliyy riskl ri. B zi m nb l rd kommersiya riskl ri d ayrıca qruplaşdırılır.

Texniki risk – mineral xammal bazası mövcudluğu halında konkret obyekt qoyuluşlar üçün s ciyy vi q bul olunur. Ölk nin biznes mühitinin qiym tl ndirilm sind siyasi sabitliyi s ciyy l ndir n siyasi risk anlayışı t tbiq edilir.

İnvestisiya prosesl rind qarşıya çıxan maliyy riskl rinin minimumlaşdırılması, investisiya siyas tind elmi saslandırılmış v reallığa adekvat müdd aların olmasını t l b edir.

Keçid dövrü elementl ri kimi bu halda maliyy intizamının bütün madd l rin ciddi riay t edilm si, “centlmen sazişl ri”nin istisna olunması v s. aid edil bil r.

İqtisadi risk, m lum olduğu kimi qiym tl rin, inflyasiyanın, t l b v t klif nisb tinin v s. proqnozların sasında hesablanır. İnvestisiya siyas tind h min proqnozların metodikası v n tic l rind t nqidi yanaşma t min edilm lidir.

Siyasi, iqtisadi v maliyy risk göst ricil ri sosial-iqtisadi risk adını almışdır.

Sosial – iqtisadi risk aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:

1. 
   Çox yüks k risk 0-dan 49,5 bala q d r
   
2. 
   Orta yüks k risk 50 – 59,5 bal
   
3. 
   Möt dil risk 60 – 60,9 bal
   
4. 
   Aşağı risk 70 – 84,5 bal
   
5. 
   Çox aşağı risk 85 – 100 bal
   

Qeyri – neft sektoruna diqqq ti artırmaq istiqam tind görül n t dbirl r baxmayaraq Az rbaycanın investisiya siyas tind energetika kompleksinin (xüsusil neft – qaz bölm sinin) aparıcı mövqeyi qalmaqdadır. Yanacaq – energetika kompleksi siyasi t sirl r daha çox m ruz qalır. Odur ki, bu kompleksin inkişafı n inki iqtisadi, h mçinin siyasi konsepsiyanın ön mli müdd alarından biri sayılır.

İnteqrasiya prosesl rinin s m r liliyi v intensivliyi t r fdaşlara münasib td xoş m ram v qarşılıqlı fayda güdm kl yanaşı, h mçinin saslandırılmış siyas t, o cüml d n investisiya siyas ti, mük mm l hüquqi baza, lverişli mühitin t ş kkülü üçün dig r hazırlıq t dbirl ri t l b edir. M hz bu halda investisiya siyas tinin reallaşdırılacağını, xarici investisiyaların daha lverişli ş rtl rl c lb edil c yini gözl m k olar.

T sadüfi deyildir ki, qarşılıqlı faydalı m kdaşlığa saslanan “açıq qapı” siyas tinin h yata keçirilm si v xarici investorların hüquqlarının qorunması il bağlı qanunların v normativ aktların q bul edilm si iqtisadiyyata qoyulan xarici investisiyaların h cmini artırmışdır. Lakin bu prosesd görül n işl r kifay t s viyy d

deyildir. V sait qoyuluşunun çatışmaması üzünd n köhn yataqlarda hasilatın sabitl şm si il bağlı iqtisadi m s l l rin h ll edilm sind bir sıra ç tinlikl r mövcuddur.

Keçid dövründ investisiya siyas ti m şğulluq mexanizmi il bilavasit laq dar olmalıdır. İşsizliyin, xüsusil gizli işsizliyin yüks k ixtisaslı neftçi f hl v müt x ssisl r arasında arzuolunmaz s viyy si ş raitind xarici investisiyaların müvafiq imkanları tam gerç kl şdirilmir.

İqtisadi siyas tin t rkib hiss si kimi xarici investisiyaların c lb edilm si siyas ti daxili potensialı f allaşdırmalıdır. Bazar münasib tl rinin t ş kkülünün müxt lif m rh l l rind bu potensialın gerç kl şm sin yanaşma müxt lif olsa da, ümumi metodoloji yanaşma elementl ri d yox deyildir. Xarici investisiyaların c lb olunması sah sind iqtisadi siyas tin sas istiqam tl ri aşağıdakı t xir salınmaz v zif l rin h ll edilm sinin z ruriliyind n asılı olmalıdır :

• 
  xarici investorlar üçün sas hiss si vergi rejiminin sabitliyi olan hüquqi v t şkilati ş raitin yaradılması;
  
• 
  kommersiya riskl rinin azaldılması hesabına ölk nin nüfuzunun yüks ldilm si;
  
• 
  potensial xarici investorların axtarılması v c lb olunması üzr t şkilatların funksiyalarının vahid dövl t orqanında toplanması v s.
  

Vergi rejiminin sabitliyini hüquqi v t şkilati ş raitin sas t rkib hiss si kimi, yalnız normal bazar mühitind , özü d ciddi qeyd ş rtl rl q bul etm k olar. Ölk nin nüfuzlu kommersiya riskl rinin s viyy sind n daha çox, siyasi riskl rin s viyy sind n v s ciyy sind n asılıdır. Bütün kommersiya m liyyatları üçün dövl t z man ti v ona yaxın t minatı n z rd tutmaq is keçid dövründ qeyri – real v azad iqtisadiyyat prinsipl rin ziddir.

İnvestisiya siyas tind dövl tin üstünlük ver c yi istiqam tl r aşağıdakılardır :

• 
  xammalın daha d rind n emalı, aztullantılı v tullantısız texnologiyaların geniş t tbiqin v sait qoyuluşu;
  
• 
  yüks k texnoloji m hsul istehsalında v müasir infrasturkturun inkişafında ölk nin rolunun artırılmasına investisiyaların c lb edilm si;
  
• 
  xidm t sah l rinin kompleks inkişafının investisiyalaşdırılması v s.
  

Sözü ged n istiqam tl r milli iqtisadiyyatda h yata keçiril n islahatların s m r liliyind n, o cüml d n dövl tin investisiya siyas tinin saslandırma s viyy sind n v t minatından asılı olaraq reallaşdırılacaqdır.

Milli iqtisadiyyatda xarici kapitalın c lb olunması sah sind dövl tin investisiya siyas tind rolu aşağıdakı sas prinsip v istiqam tl r üzr reallaşdırılmalıdır :

• 
  konkret layih üçün xarici investisiyaların c lb olunmasının daha s m r li formalarının istifad edilm si ;
  
• 
  ölk d xarici investisiyanın sığortalanması v müdafi edilm si ;
  
• 
  xarici investisiyalar üzr girov m liyyatının t şkili ;
  
• 
  xarici investorlara investisiyalaşma ş raiti haqqıında sorğu materiallarının çatdırılması, mövcud investisiya layih l ri üzr m lumat bankının formalaşması ;
  
• 
  xarici investisiyaların c lb olunması üçün beyn lxalq konsorsiumlar, vauçer fondları v lizinq şirk tl rinin yaradılması ;
  
• 
  beyn lxalq maliyy institutları v t şkilatları il investisiya
  

m kdaşlığının inkişafı ;

• 
  ölk d n daşınan kapitalın t hlük sizlik v mane siz qaytarılmasını t min ed n lverişli ş raitin yaradılması ;
  
• 
  ixracı artırmaq m qs di il ölk d azad iqtisadi zonaların yaradılması üzr dövl t proqramının işl nm si ;
  
• 
  g l c kd xarici investorların valyuta m liyyatlarının yerin yetirilm sinin norma v qaydalarının liberallaşdırılması ;
  
• 
  regionlara xarici investisiyaların axınını gücl ndirm k m qs dil regional investisiya proqramlarının, investisiya layih l rinin işl nib hazırlanması ;
  
• 
  xarici banklarla m kdaşlığı genişl ndirm k, respublikanın bank sistemi, investisiya layih l ri haqqında m lumatı beyn lxalq bank ictimaiyy tin çatdırmaq, kredit x tl rinin açılmasına çalışmaq.
  

İnvestisiya portfelinin idar edilm si, bankların investisiya siyas tinin mühüm t rkib elementidir. Bunula yanaşı h min siyas t adı altında, birbaşa v portfel investisiyalarının optimal nisb tinin t min edilm si, m nf tliliyin artırılması, risk v likvidlik s viyy l rinin saxlanılması il bağlı m liyyatlarının reallaşdırılması istiqam tl ri hat olunur.

Bankların investisiya siyas ti, iqtisadiyyatın idar edilm sind onların rolunun artmasının müşahid olunduğu indiki dövrd h m makro, h m d mikro iqtisadi baxımdan

h miyy tlidir.

Milli iqtisadiyyatda xarici investisiyaların axının gücl ndirilm si v onların beyn lxalq standartlara müvafiqn ş kild qorunması üçün lverişli ş raitin yaradılması ölk nin iqtisadi siyas tinin sas istiqam tl rind ndir v strateji h miyy tli bir istiqam t kimi diqqq t m rk zind olmalıdır.

İnvestisiya siyas tinin sas elementl rind n biri elm tutumlt sah l rin inkişafının intensivl şdirilm si, başqa sözl , innovasiyaların d st kl nm sidir.

İnvestisiya siyas tinin s m r liliyi qarşı t r fin, y ni investisiya yön ld n dövl t xarici maliyy institutlarının m qs dl rind n bilavasit asılıdır. İnvestisiya siyas ti t bii ki, yığım normasına etnasız qala bilm z.

Az rbaycan s nayesinin çoxsah li olmasını n z r alaraq, burada struktur – investisiya siyas tinin aparıcı meyli, xammal – material resurslarının n yeni texnika v texnologiya sasında emal olunaraq, dünya standartlarına cavab ver n yüks k keyfiyy tli, dünya bazarında r qab t tab g tir bil n son hazır m hsul ş kilind ixrac potensialını artırmağa istiqam tl ndirilm lidir.

6lb tt , bel yanaşma t bii ehtiyatlardan istifad nin s m r liliyi problemini xüsusil aktuallaşdırır. İnvestisiya siyas ti h min problemi h ll etm k üçün ekoloji t miz texnologiyaların t tbiqin t kan verir.

Xarici investisiyaların milli iqtisadiyyatın inkişafında müsb t rolu xeyli d r c d investisiya siyas tinin sosial yönümünd t zahür edir. Xarici investisiyaların ölk mizin t bii ehtiyatlarının istifad sind iştirakının sas istiqam tl rind n biri kimi ld edil n m nf tin halinin h yat s viyy sinin yüks ldilm sin , xalqın ümumi s rv tl rinin dal tli bölgüsün yön ldilm sinin t min edilm si olduğu fikri il razılaşmamaq mümkün deyildir.