Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx

MÖVZU XIII

S6RB6ST IQTISADI ZONALARDA XARICI INVESTISIYALARIN HÜQUQI STATUSA

1 Azad iqtisadi zonaların mahiyy&ti

2. 
   Azad iqtisadi zonalar ümumdünya t&s&rrüfatının elementidir
   
3. 
   S&rb&st iqtisadi zonalarda xarici investisiyaların hüqüqi statusu
   

S rb st iqtisadi zonalarda xarici investorların v xarici investisiyalı mü ssis l rin f aliyy ti Az rbaycan Respublikasında xarici investorların, xarici investisiyalı mü ssis l rin t s rrüfat f aliyy ti üçün güz ştli rejimin mü yy n edildiyi razi s rb st iqtisadi zona sayılır. S rb st iqtisadi zonaların yaradılması qaydası, xarici investorların v xarici investisiyalı mü ssis l rin orada qeyd alınması, t s rrüfat f aliyy ti v başqa f aliyy t il m şğul olması ş rtl ri Az rbaycan Respublikasının s rb st iqtisadi zonalar haqqında qanunvericiliyi il mü yy n edilir. S rb st iqtisadi zonaların yaradılmasına v bu zonalarda f aliyy tin t nziml nm sin dair t klifl r icra hakimiyy ti orqanı t r find n hazırlanır. Ayrı-ayrı dövl tl r öz rifahını beyn lxalq mt dövriyy sinin genişl nm si hesabına artırırlar. Bu iqtisadi fikir azad ticar t n z riyy sinin formalaşması v inkişafına xidm t edir. Lakin, qeyd etm k lazımdır ki, sözün sl m nasında azad ticar t praktiki olaraq mövcud deyildir. Tarif v kvotaların mövcud olmadığı yegan müasir dövl t dem k olar ki, Honq Konqdur.Göst ril nl rl yanaşı, bir çox dövl tl r üçün bazar münasib tl rinin inkişafı üçün z ruri olan sas amil xarici investisiyaların c lb edilm sidir. Beyn lxalq iqtisadi münasib tl rd t dric n öz yerini tapmış ümumi qaydaya

sas n, xarici investorlar ölk razisin yalnız kapital deyil, h mçinin, n tic etibaril ölk nin iqtisadi artımına xidm t ed n t crüb v bilikl r d g tirirl r.Dünya sivilizasiyasının inkişafının müasir reallıqları müxt lif regionlar, bloklar v ölk qrupları arasında ziddiyy tl rin d rinl şdiyini göst rir. Müxt lif dövl tl r arasında xarici kapitalın c lb edilm si uğrunda r qab t getdikc daha da artır. Bu, investorların c lb edilm si üçün istifad edil n müxt lif üsul v mexanizml rin rolunu artırır. Son 25 ild is bu üsul v mexanizml rd n özünü n çox doğruldanı kimi azad iqtisadi zonaların yaradılmasını göst rm k olar.XX srin ikinci yarısından etibar n azad (xüsusi) iqtisadi zonalar beyn lxalq iqtisadi münasib tl rin ayrılmaz t rkib hiss sin çevrilmişl r. Dünya t s rrüfat

laq l ri üçün azad iqtisadi zonalar sas n beyn lxalq mt dövriyy sinin f allaşdırılması, investisiyaların s f rb r edilm si, iqtisadi inteqrasiya prosesl rinin d rinl şdirilm si hesabına iqtisadi artımın sür tl ndirilm si faktoru v eyni zamanda inteqrasiya prosesl rinin t şkilati formalarından biri kimi çıxış edir.

Bu mövzu son ill r siyas tçil rin, iqtisadçıların, aliml rin, sahibkarların diqq tini getdikc daha çox özün c lb etm kd dir, bel ki, azad iqtisadi zonalar dünya t s rrüfat t crüb sin ciddi nüfuz etmişdir v müxt lif dövl tl rd uğurla f aliyy t göst rirl r.

Gömrük prosedurlarının sad l şdirilm si v harmonizasiyası haqqında 18 may 1973- cü il tarixli Kioto Konvensiyasının s n dl rin sas n azad zona (v ya "zona franko") ölk nin razisinin el hiss sini bildirir ki, burada mallar milli gömrük s rh dl rind n k narda hesab edilir v buna gör d adi gömrük n zar ti, rüsum v vergil rin c lb edilmir. Bel likl , azad iqtisadi zonaları malların dövlatin gömrük arazisindan kanarda hesab edildiyi özünamaxsus keyfiyyatli xarici ticarat anklavı kimi s ciyy l ndir n Kioto Konvensiyasının imzalanmasından sonra azad iqtisadi zonalar bir çox dövl tl rd geniş vüs t almağa başlamışdır.

Azad zonalar problemin h sr edil n müasir n z ri araşdırmalarda azad iqtisadi zonaların mahiyy ti daha geniş açıqlanır. Bu araşdırmalarda azad iqtisadi zonalar dövl tin iqtisadi prosesl r müdaxil sinin seçimli m hdudlaşdırılması al ti kimi s ciyy l ndirilirl r.Keç n srin 90-cı ill rind dünyada bir neç min müxt lif növlü azad iqtisadi zona f aliyy t göst rirdi. 2000-ci ild dünya mt dövriyy sinin 30 faizi müxt lif azad iqtisadi zonaların payına düşürdü.

Beyn lxalq korporasiyalar öz f aliyy tl ri üçün güz ştli ş rait axtarışında azad iqtisadi zonalara lav m nf t g tir bil c k lverişli razil r kimi baxırlar. İri transmilli korporasiyalar f aliyy tl rinin azad iqtisadi zonalarda qurulmasını özl rinin genişl nm si üçün sas amil hesab edirl r.

Azad iqtisadi zonalar mahiyyat etibarila milli iqtisadi makanın, ölkanin digar arazilarinda tatbiq edilmayan xüsusi güzaştlar va stimullar sisteminin istifada edildiyi hissasini bildirir.

Bir qayda olaraq, azad iqtisadi zona - bu v ya dig r d r c d xüsusil şmiş coğrafi

razidir. Beyn lxalq t şkilatların hesabatlarında v n şrl rind "azad iqtisadi zona" anlayışından istifad edilir. Lakin, bu termin, göst ril n zonaların mahiyy tini tam ifad etmir. Bel ki, bu zonaların ks riyy tind t tbiq edil n iqtisadi qaydalar, al tl r, xüsusi inzibati qanunlar mü yy n hüquqi v t s rrüfat rejimind n heç d azad etmir, sad c olaraq, bu rejimi yüngüll şdirir v sahibkarlığın inkişafını stimullaşdırmağa yön lmiş güz ştl r verir. Faktiki olaraq, dövl t bu zonalarda özünün iqtisadi prosesl r müdaxil sini m hdudlaşdırır.

B zi dövl tl r üçün "azad zonalar" razi baxımından, zonanın işçil rinin h yat s viyy si v ş rtl ri nöqteyi-n z rind n, istehsal potensialının t m rküzl şm si v s. baxımından mahiyy tc xüsusilik t şkil edir. Y ni bu zonaların s ciyy l ndirilm si üçün "azad" terminind n daha çox "xüsusi" termini uyğundur.

Azad iqtisadi zonaların yaradılma m qs dl ri onları t şkil ed n dövl tl rin sosial- iqtisadi inkişaf s viyy sind n, onların strateji v inkişaf prioritetl ri v planlarından v s. asılıdır. Bu s b bd n, h r bir konkret halda, azad iqtisadi zonaların yaradılması s b bl ri v m qs dl ri bir-birind n f rql nir. Bel ki, sanaye cahatdan inkişaf etmiş dövlatlarda, m s l n Amerika Birl şmiş Ştatlarında, Böyük Britaniyada, Fransada azad iqtisadi zonalar sırf beyn lxalq iqtisadi laq l rin f allaşdırılması, depressiv rayonlarda orta v kiçik biznesin inkişafına yön lmiş regional siyas tin h yata keçirilm si, regionlararası f rql rin aradan qaldırılması m qs di il yaradılmağa başlamışdır. Bu m qs dl r üçün, göst ril n kateqoriyadan olan sahibkarlara milli qanunvericilikd öz

ksini tapan müxt lif növ vergi güz ştl rinin verilm si bu dövl tl rd simvolik olaraq "vergi inqilabı" adını almışdır v azad iqtisadi zonalar bu prosesd kifay t q d r

h miyy tli rol oynayır. Faktiki olaraq, onlar bu prosesd dünya t s rrüfatı miqyasında miqrasiya ed n kapital üçün t l rolunu oynayırlar.

Yuxarıda deyildiyi kimi, azad iqtisadi zona yaradan ölk l rin m qs dl ri müxt lif ola bil r. B zi ölk l r azad iqtisadi zonalardan iqtisadi inteqrasiya mexanizmi kimi, dig rl ri is xarici texnologiyaların c lb edilm si vasit si kimi istifad edirl r. M s l n, Böyük Britaniya 1981-ci ild n başlayaraq m şğulluğun artırılması v milli s viyy d iqtisadi konyunkturanın f allaşdırılması m qs dil azad hava limanları (Liverpul, Birminhem, Kardiff, Sausanton, Prestrix v Belfast aeroportları) yaratmağa başlamışdır. Amerika Birl şmiş Ştatlarında is 1934-cü ild q bul edilmiş qanuna sas n azad iqtisadi zonaların yaradılmasının sas m qs di kimi xarici malların ABŞ-a idxal edil rk n rüsumlardan azad edilm si yolu il xarici ticar tin d st kl nm si v t şviq edilm si göst rilirdi.

Göründüyü kimi, azad iqtisadi zonaların yaradılması m qs dl rind ki müxt lifliyi görm k üçün bir neç misal kifay t edir. Lakin, bu m qs dl rin müxt lifliyin baxmayaraq, onlar mü yy n ümumiliy d malikdirl r ki, bunların da arasında iqtisadi, sosial v elmi-texniki m qs dl ri göst rm k olar.

2.